8748915847

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielkopolski. 91

z dworem. Wieś zagrodnicza kolonizacyjna, założona na prawie niemieckiem, zachowała swoją odrębność i niezależność,¹ a swój stosunek do dworu i obowiązki normowała na podstawie umowy prawnej. Chociaż zagrodnicy, koloniści, wykonywali pracę pańszczyźnianą, nie zeszli jednak zupełnie do roli poddanych pracowników dworskich, zwłaszcza tam, gdzie mieli dostatecznie dużo roli, by się utrzymać. Dlatego też te wsie kolonizacyjne w powiecie leszczyńskim i kępińskim wykazują w układzie budynków ślad dawnych różnic ustrojowych. Kto wie, czy ten fakt nie mógłby posłużyć, jako jedno z kry-terjów, z pomocą którego odcyfrowałoby się zasiąg kolonizacyjnych wsi na prawie niemieckiem, gdyż, jak wiadomo, materjał historyczny nie jest w wielu razach wystarczający.

Wsie całego tego obszaru omawianego są niezależne od dróg głównych, które je często pod kątem ostrym przecinają. Nawet w tych miejscach, gdzie droga główna przechodzi przez środek wsi, czyli, gdzie wieś jest wzdłuż niej zabudowana, droga wykazuje pewne odchylenie, załamanie, czyli widać, iż droga dostosowała się do istniejącej już poprzednio drogi wiejskiej. Poza tern do każdej wsi prowadzi szereg dróg bocznych, które schodzą się do niej ze wszystkich stron, dając, jak już poprzednio wspomniałam, obraz sieci, związanej węzłami.

Odmienny nieco charakter mają wsie południowej części powiatu leszczyńskiego (mapa c₂). I tu występuje niezależność od dróg głównych, jednak wsie mają nieco inny charakter. Są to wsie wzdłużdrożne, bardzo długie. Zagrody są ustawione w małych od siebie odstępach. Odstępy zależą od szerokości pasów pola, które do zagród przynależą i ciągną się prostopadle do drogi. Wzdłuż pasów pól ciągną się wąskie dróżki, przeznaczone tylko do użytku mieszkańców zagrody. Nie mają one bowiem połączenia z drogą główną; urywają się w podwórzu zagrody (Witkowo, Jeziorzyce, pow. Leszno). Brak tu zupełnie węzłowego układu dróg. Zagrody zbudowane są w ten sposób, że domy są szczytem zwrócone do drogi, często z oborą pod jednym dachem, a od strony drogi wznosi się wysoko zamknięty płot. Zycie zagrody zwraca się ku polu, do którego zagroda przytyka. Droga przez środek wsi wysadzona drzewami przybiera czasem owalnicowe rozszerzenie (np. Lasocice, Rojęczyn, powiat Leszno). Ten sam typ spotykamy w południowym powiecie kępińskim (mapa c₃).

Przeważnie występują przy tych wsiach dwory, czasem dwa, nawet trzy większe folwarki między zagrodami. Folwarki te mogą być pozostałością dawnych gospodarstw przedsiębiorców kolonizacyjnych, sołtysów.

Wyodrębniają się w tym obszarze dna szerokich pradolin Obry i Baryczy (mapa d_x d₂)» Występują tam wsie zagrodnicze o kształcie wielodrożnie. Dna dolin są dotychczas w dużej mierze zabagnione. Wsie zagrod-

E. S ch m i d t: I. c., str. 289.