8748915813

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielkopolski 73

Bardzo ujemnie wpłynął na wyniki pracy Zaborskiego fakt, iż mapy pochodzą z różnych czasów. Wskutek tego obraz dany przez niego nie spełnia warunku współczesności, ważnego tak w geografji jak i w historji. Kto zdaje sobie sprawę z doniosłych zmian, jakim uległy nasze osiedla wiejskie i ciągle ulegają pod wpływem parcelacji wielkiej własności i małej, a w najnowszych czasach skutkiem postępowania scaleniowego, ten powątpiewać musi w wartość prac, opartych jedynie na studjum kartograficznem.

Z historycznym kierunkiem badań związany jest dość ściśle rozwijający się obecnie kierunek etnograficzny badań osiedli. Kierunek ten ma głównych przedstawicieli również w Niemczech,¹ a swe uzasadnienie znajduje w tern, iż w osadnictwie, podobnie jak w całej kulturze materjalnej, przejawiają się odrębne specyficzne cechy danego ludu.

Pojęcia administracyjne i statystyczne miejscowości, historyczne wsi, różnią się od geograficznego pojęcia osiedla wiejskiego.

2. Pojęcie geograficzne osiedla wiejskiego.

Osiedlem wiejskiem w sensie geograficznym jest każdy dom mieszkalny wraz z zabudowaniami gospodarczemi (które mogą stać w jednym lub kilku budynkach), wzniesiony na powierzchni ziemi. Różne ułożenie osiedli wymaga klasyfikacji geograficznej. Daje ją pierwszy Ratzel,² wysuwając trzy zasadnicze typy osiedli wiejskich: pojedyńczo stojące osiedla, drobne skupienia zagród czyli przysiółki i wielkie skupienia zagród czyli wsie. Punktem wyjścia dla definicji Ratzla jest więc zagadnienie, w jaki sposób osiedle uzewnętrznia się w krajobrazie. Czy więc domy tworzą formę dużą, mniejszą, czy też nie skupiają się wcale. Na tych samych podstawach oparte są definicje innych autorów.

Podstawą prac geograficznych, czy to w zakresie morfologji terenu, czy nawet w zakresie zjawisk antropogeograficznych, muszą być badania w terenie. Badania te pozwalają uniknąć przeważającego wpływu innych nauk i dają rękojmię utrzymania geograficznego charakteru pracy.

Przykładem jest praca Schlutera.³ Schliiter ogłosił swą pracę w okresie, kiedy autorytet Meitzena jaśniał w całej pełni. W pracy swej przeprowadził następujący podział osiedli: osiedla drobne (Kleinsiedlung), pojedyńcze domy lub przysiółki — i wsie, ciągnące się w jednym kierunku lub zabudowane wzdłuż placu. Podział oparty jest na bezpośrednio w oczy rzucających się cechach, a nie na hipotetycznych danych genetycznych. Zdaniem Schlutera klasyfikacja jego jest „formalną", a więc od genetycznej niższą. Dzięki temu jednak, że Schliiter oparł się na obserwacji bezpośredniej osiedli i na do-

1

   F. Krauze: Die Volkerkundliche Volkskundliche Forschung, 1927, Deutsche Siedlungs-forschungen.

2

   Fr. Ratzel: „Antropogeographie“ wyd. II, 1912 r. t. I, str. 264.

3

   O. Schliiter: Die Siedelungen im nordóstlichen Thiiringen. Berlin, 1903, str. 294.