80323 P5050068

I

II. 4. Jluzjorustyczna bordiura kwiatowa przy ilustracji Psalmu 37, Godzinki Engelberta iffi I mu. Oxford. Bodleian Libra ry, Ms. Douce 219—220, fol. 186v, fot. wg: Alexandcr,

Le Maitee de Marie de Bourgogne...

siadł} dwa białe motyle nie jest naturalne. Zdecydowany akcent poziomy stanowi odcięta gałązka kwitnącego orlika położona na dolnym marginesie, jakby to był parapet okna. Obok, postawione na identycznym, neutralnym tle ] zewnętrznego marginesu, metalowe naczynie z kwitnącym czerwonym gożdzi- I Idem wyznacza kierunek pionowy. Lewy górny narożnik bordiury wypełnia „zawieszona” w powietrzu gałązka biało kwitnącego barwinka. Kompozycja ta nie jest wycinkiem podglądanej natury ani jej samoistną, przypadkową aranżacją. \aturaJizm szczegółów' zdominowany został umownością scenerii na tyle, że nasunął Pachtowi skojarzenie z antycznymi mozaikami w rodzaju znanej Nie sprzątniętej podłogi (tzw. Asaroton)²⁵. Nadmiernie duże względem scen figuralnych wystylizowane rośliny żyją własnym życiem, jakby znajdowały się poza

²⁵ O. Pacht, op.cit., s. 28.

powierzchnią miniatury. Przyroda jest w nich bardziej qumi realna niż rzeczywista. Kompozycjami bordiur rządzi realizm poszczególnych motywów, a nie sytuacji. Tak rozumiany, znajduje poprzedników w bordiurze „z muszlami” w pólnocnowloskim rękopisie końca wieku XIV, lub dekoracji karty 168v. Tńs Ptiches Henra księcia Jana de Berry²¹’. Podobne, łudzące oko elementy realnej rzeczywistości, wprowadzał do swych iluminacji pólnocno-niderlandzki Mistrz Katarzyny de Clćve zarówno w jej Godzinkach z lat 1435-1450²¹, jak i w Pmtyfi-Jtale katedry w Utrechcie (ok. 1450)^{1 2 3 4}. Wskazuje się też na rękopisy z kręgu Renó dAnjou (np. Pas d‘armes de la bergere de Tarasem, 1449) i Jeana Fouqu-eta |Godzinki Elienne CheoaUer 1452-1460)⁴. Zdaniem Pachta, rękopisy z kręgu Katarzyny de Clćve mogły stanowić ogólne źródło inspiracji dla Mistrza Marii But inmdzkiej. Sądzę jednak, że trudno mówić o bezpośrednim wpływie na prace ga mławskiego artysty, otwartego na tradycję malarstwa miniaturowego, lecz daleko silniej związanego ze sztuką jego współczesnych - kolegów z cechu m oskiego - Hugona van der Goes czy Joosta van Gent (z którym próbow . go nawet utożsamić)⁵.

Mówiąc o pochodzeniu naturalistycznych motywów kwiatowych, nie można pominąć roli, jaką mogły odegrać rytowane karty do gry, tzw. Blu-men kanna (Nadrenia, 1440-1460); uwagę zwraca zwłaszcza karta Blumen-Vier, przedstawiająca w pełni rozkwitłe róże na krótko przyciętych łodyżkach, p<Y.\ pominające pojedyncze, mięsiste kwiaty ułożone na wyzłoconych marginesach rękopisów⁶.

Dekoracje kwiatowe rozpowszechnione w bliższym i dalszym kręgu protagortistów tzw. szkoły gandawsko-brugijskiej, na przełomie XV i XVI wieku były już na tyle powszechne, że wprowadzano je do seryjnie produkowanych rękopisów o zdecydowanie słabszym poziomie artystycznym, do których należy m.in. dekoracja rękopisu Godzinek Ms. Czart. 2947, wykonana w Brugii ok. 1490 (il. 5)⁷. W wieku XVI w dekoracji iluzjonistycznych

1

   Ibidem, s. 29-30, il. 42 i 43.

2

   Zob. przyp, 17.

3

   Pontificale, ok. 1450, Utrecht University Llbrary, MS. 400. K. Van den Horst, Ithmina-ted and Decorated Medieaal Manuscripts in the Uniuenity Libr ary Utrecht. An Illustrated Catalogur, Dornspijk 1990, kat. nr 57, PI. K, il. 255-299.

4

   M. Krieger, /um Problem..., s. 13, przyp 93 i 94.

5

   Joosta van Gem (van Wassenhove) utożsamił z Mistrzem Marii Burgundzkiej F. von Schenk zu Schweinsberg, op.cit., s. 145-149, hipotezę tę złagodził Brinkmann. który uważa Mistrza za nieznanego z nazwiska malarza tablicowego. Zob. B. Brinkmann, Die Jkmdsche Buchmalerei..., s. 31—33; idem, Der Maler und sein Kreis, s. 143-147.

6

   L. Schmidt, M. Mrass, Spielkarte Blumen-Neun, oraz Spielkarte Blumen-pilnf, pij Genie ohne Nomen. Der Meister des Bartholomdus-AUars, kat. wyst., Wallraf-Richam Museum kolii 2001, kat. nr 23-24, s. 298-301.

7

|| K, Płonka-Bałus, Godzinki 29471, [w:] Puławska kolekcja rękopistke iluminowanych ksifituj Izabeli Czartoryskiej, kat. wyst, Kraków 2001, s. 56-57, nr kat. 20.