82076 IMG�08 (2)

158

Studium in. Cłu |

o dalszą redukcję ^dalsze temperowanie'SSJSB rodzinnych"⁰ " °^pOWladaniach »    jak TZ ffli

Z całą świadomością dotychczasowego stanu posiadaniai wieściopisarstwa polskiego i światowego próbował umocnić „ob3 zową'* tendencję rozwoju gatunku Kraszewski. Wielki świat njd lego miasteczka miał być, i był rzeczywiście, skrajną manffl stacją niechęci do powieści „wypadkowej**³⁷, w której poczet zaliczał pisarz dawne utwory awanturnicze, oraz do romansu'! sentymentalnego w duchu naśladownictw Nowej Heloizy^ larnych u nas np. powieści pani de Genlis). Także do romansuj dydaktycznego, jaki na wzór Pana Podstolego próbował restaurować E. Massalski. ³⁸ Patronem debiutu Kraszewskiego stal się] w tej sytuacji przede wszystkim Sterne jako burzyciel „wypad-kowego’* porządku fabularnego, a z krajowych „sternistów prze*! de wszystkim Skarbek jako autor Podróży bez celu (1824—1825); Destrukcyjne zamierzenia antyfabularne doprowadził autor W iel-| kiego świata małego miasteczka do stadium swego rodzaju ,,^aĄty-powieści”. Jedynym porządkiem w utworze stał się właściwie porządek opowiadania, a ściślej rzecz biorąc — referowania I kunastu dni zwyczajnego życia narratora, przedstawionych roe-todą mało efektownego gadania o wszystkim. Z porządku z -j rzeniowego pozostała bezładna rozsypanka „fa o ,j luźno, a na dodatek przypadkowo w narracji zaczepionych o sie-I bie, często i nie zaczepionych. Po przydługiej wstępnej prezentacji małomiasteczkowych figur, zapowiadającej humorystyczna -groteskową opowieść o mikro-skandalach, po autoironicznych j sprawozdaniach narratora z chaotycznych marzeń i ze spotkania I z panną Emilią, którą zaplanował sobie kochać i poślubić, nastę- I pują np. najzupełniej nieoczekiwane dywagacje (w rozdziale I Daume książki, dawni ludzie) o pisarzach staropolskich, w tym I np. wcale obszerna rozprawa naukowa o Andrzeju Zbylitow- | focrnłL,! narratorowi... właśnie wpadły w rękę materiały na jego temat. Zapowiadane historie skandaliczne i romans roz- I

ⁿ Typologią powieści prxy u*vciu    . . .

czym byt cz. 3—5, Peters-

dzil Kraszewski, O polskich romaniortia^i, właśnie określeń przeprow*-*® Chodzi o Powieść Pan Pod«olJ    ^s>,³⁰-

burg 1833.

możemy. Romana administracyjny _t CŁ    Czym jesteśmy

Wilno 1881 —^

Lłraią się wśród codzienności i wysychają bez spointowania, by się sprawdziło parokrotnie — od tytułu począwszy — dawane czytelnikom uprzedzenie, że „to, co czytać mają, więcej jest [ibiarem ulotnych uwag, postrzeżeń i obrazów niżeli powieścią.

Ten typ amorficznej przeplatanki obrazków rodzajowych z dywagacjami krytycznoliterackimi, anegdot z rozmyślaniami o moralności lub życiu w ogóle, wspomnień autobiograficznych z ja-I kimiś fabułami romansowymi — słowem cicer cum caule — zna-j lazł potem kontynuatorów, piszących „o wszystkich rzeczach i niektórych innych”. By nie wspomnieć kompletnie grafomań-skich ni to powieści, ni to pamiętników, ograniczymy się do przypomnienia Krynic Jankowskiego⁴⁰ i Pamiętnika nie bardzo starego Aleksandra Grozy, utworów równie źle skomponowanych jak powieść Kraszewskiego, tyle że nie pozbawionych paru interesujących epizodów.⁴¹

Kraszewski po debiutowej porażce (zrozumiał ją — widać — skoro niefortunnego eksperymentu nie ponawiał) przez kilka at grawitował ku Hoffmannowi i innym romantycznym mistrzom niemieckim, gdy zaś wznowił poszukiwania realistyczne, sęgnął po proste, a zarazem wyraziste, „zdyscyplinowane” konstrukcje fabularne, których wzorce już istniały w literaturze po sicie j i nie mniej mu znanej zachodnioeuropejskiej. Z polskich na uwagę zasługuje Powódź Bernatowicza, wydana w tym samym roku co Wielki świat małego miasteczka (1833). Ta krótka powieść autora, który najpierw terminował w szkole epi-stolarnego romansu sentymentalnego, a potem odbywał literackie ćwiczenia pod znakami Waltera Scotta⁴², reprezentowała dojrzałą i właściwie już przez następców nie skorygowaną wersję konstrukcji realistycznej, którą by można było nazwać mia-

» Kleofas Fakund Pasternak [J. Ł Kraszewski], Kilka obrazów towa

I §11

i    SSTSŁTfttiS?^,i pi Wlady.la-

I    sszszss ssr

aktorów oraa jest    £_plyw poelji na zycie.

sane fragmenty om _ntował role tej przeszłości W. Kubacki, {Twórczość «• Słusznie aK    33^ uważając ją za istotne ogniwo przy gotowa w-

Feliksa Bernatowie - ’_zez siebie realistycznych ująć pejzażu i obyczaju

cze do analizowanycn **

_w powodzi.