82303 P1190032 (2)

logia odgrywa jeszcze funkcję trzecią — tym razem już nieuprawnioną, mianowicie funkcję dowodową Często spotykamy się bowiem z przyrównywaniem świata do zegarka lub do wielkiej fabryki i z dowodzeniem, że podobnie jak misterny mechanizm zegarka nie mógł powstać sam z siebie, z niczego, lecz musiał zostać skonstruowany przez mądrego zegarmistrza, tak jeszcze bardziej przecież misterny mechanizm kosmosu nie mógł powstać bez udziału „zegarmistrza", a „fabryka świata" — bez udziału „inżyniera”, który ją zbudował.

Z tych przykładów widać wyraźnie, że dowodowa rola analogii w religii wiąże się zazwyczaj z problematyką celowości świata, „harmonii”, czyli ładu, który miałby wskazywać na celową, mądrą i porządkującą rękę Boga. Rozumowanie to posiada takie wady, jak rozumowanie poprzednie, a mianowicie zawiera milczące (i nieusprawiedliwione) założenie, że świat jest urządzony celowo. Wiadomo zaś, iż istnieje mnóstwo zjawisk niecelowych. Z wieloma dysteleologiami (bez-celowościami) mamy do czynienia szczególnie w święcie przyrody żywej, na którą zazwyczaj powołują się ideologowie religijni lub ludzie wierzący. Wskazywali na to liczni przyrodnicy, m. in. Darwin. Poszukując usilnie przykładów celowości w przyrodzie, teoretycy katoliccy dochodzą często do śmieszności. W jednej z głośniejszych spośród napisanych na ten temat polskich prac znany filozof katolicki ks. M. Morawski tak tłumaczy obecne ukształtowanie lądów i mórz na kuli ziemskiej: „Najprzód w ogóle, dla cyrkulacji wód od równika do biegunów — potrzebnej, jak zaraz po-

M mmj o tym zob. np. ks. B. Bejsc: Zastosowanie analogij u, do-wodzeniu istnienia Dota. „Roczniki Filozoljczhc KUL”, Lublin IM*, t. VI. z. i, I ks. W. Granat: Ttofiycta, Poznań 1900, s. 262—270.

wiemy, ze względu na ciepło — należało utworzyć wiolkie koryta, niby arterie tego wielkiego organizmu (ziemi — Z. P.) na zewnątrz — i tak się w istocie lądy ścielą, mniej więcej wzdłuż południków, otwierając morzu drogę od bieguna do bieguna, a przecinając obieg poprzeczny”³¹. Natomiast celowość kształtu gór wyjaśnia się w ten oto sposób: „Faliste ułożenie gór i dolin potrzebne jest do łamania mocy i urozmaicania kierunku wiatru” ^3S. Nic to, że układ lądów i mórz był kiedyś inny, że jest on historycznie zmienny i że góry nie istnieją tylko po to, aby urozmaicać kierunek wiatru; człowiek wierzący dostrzega w tym wszystkim „cudowną celowość”, nie zwracając uwagi ani na prawdę, ani na śmieszność, związaną z fałszywym rozwiązaniem kwestii: „Nos dla tabakiery czy ta bakier a dla nosa”? A tak przecież jeszcze dziś rozstrzyga problem wybitny ideolog katolicki w Polsce ks. F. Kwiatkowski pisząc: „Głębsze rozpatrywanie zjawisk przyrody otwiera nam oczy na dziwne podporządkowanie jednych bytów materialnych drugim. Weźmy np. pod uwagę umożliwiający oddychanie skład powietrza, podporządkowanie bytów nieorganicznych istotom żyjącym..., zmiany pór roku, wymierzone odległości ciał niebieskich, np. Ziemi od Słońca, w sposób umożliwiający wegetację itd.”³³ Podobnie francuski ideolog Kościoła ks. kanonik Kir stwierdza, że „w reprodukcji zwierząt chwytamy na żywo nadludzką mądrość. Tak np. rekin, ów potworny i niebezpieczny lew morza, nie wydaje na świat więcej niż dwu bądź trzech potomków rocznie, natomiast śledź, ten «chleb powszedni* mie

li Ki. M. Morawski: CtlowoM to Mlsrw. Studium pr*yrOdMóSO -/UazoJ»cm«. Kraków HM. wyd. VI nie zmienione, s. 39. ss Tamie.

u Ki. F. Kwiatkowski: FU oso/ta włtcrwla w taryili, Kraków Ml, t. II. s. >13, podkreślenia moja — Z. 9.

19

5 — Treść wierreń...