86489 Re exposure of DSC03375

net UJ zatrwożeni o swąje bogactwo, żyją w in%\-»amtaeh trwoni¹* (Arf Doiutlum la, tłum. M. Szarmach). Piszący nieco późnią) alVykansKi rotor Arnnblua* wspoml-nał: .domeny wielkości całych prowinęjt*. Ohąj chrtożcljanacy autorzy pisali ni temat latyftandiów z retoryczną przesadą ijak wtasiniąj Pliniusz Starszy), ąls Ul * był niewątpliwie okresem dalszego wzrostu wielkiej własności zteinskią). przy nąjmniej w znaczną) części rzymskich pmwinąji.

Trzeba ponadto podkreśla', że kolonowie nie byli jedyną grupą wolną) ludno sci. pracującą) na roli. Obok nich istnieli nadal właściciele małych działek zimni, którzy sami ją uprawiali. Występowali oni nadal w okresie późnego wmiMWt, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie.

Rozwój latyfundkw nie osnacaał całkowitego zaniku gospodarki typu Wł/u. Archeologia dostarczyła danych o <k*v poważnym rozwoju np w rejonie limesu nadreóskisgo, kiedy wzrosła jego rola także w zakresie w ymiany hand Iową) tzwiąksżone zapotrzebowanie wąf-ska na różne produkty 1. Niewątpliwie a III w. nUer funkcjonowały nadal, a aa niektórych obszarach nawet rozwijały się Gospodarka typu tsłfe była jednak zagrożona nie tylko a powodu .kryzysu* pracy niewołmcznąi Ryła ona ściśle związana a rozwąjem miast i stopniowym załamy wanien się ustroju zsiinii jpsłiwę o siły nabywczą) ludności miąjskiej Prowadzi* ło to do osłabienia gospodarki rynkowej, a co za tym idaże — wUat. nastawionych ha zbyt swych produktów.

Niezależnie jednak od prsnaian. zachodzących w sposobie produkcji rolni-czci, państwo rzyradće merosanązafo nigdy profekrna dysproporcji między względnie krez raną sytaagą miast a abastwetn ludności wirjtkiąj. Ilość produktów rolnych, hcsąc gtabahwe. ledwie wystarczała na potiasby dworu, armii i miażt Każde amuejsaenie tę (izdakp grosiki głodem pewnym rejonom Imperium. Przewaga sie&aę gospodarki typu sołtms i iatyfundium w stosunku do średnie) wielkość odfae. opartych aa pracy zuewołnicae). wiązała się ze zmianami w ąytuacjj miiwz J«z w II w wicie z akh. zwłaszcza starych (w Italii. Galii Naibońskiej, Betyee u zaczęto przeżywać okres nparikn. wygonach położonych dalej od Rzymo powstawały natoamwu nowe ośrodki miejskie: szczególnie duże znaczenie uzyskały wówczas mżasu afrykańskie, nadrenskie i syryjskie.

Odihimif gospodarki towarowo-pieniężnej w znacznej części Imperium, samo-wystarczalność ckaasrnirzna łstyfknćiow i mtUuM powodowały zmniejszenie się produkcji raemieśJnkzej w wielu miastach. Zubożenie ogółu ludności miejskiej pociągało za sobą osłabasńe jejóły nabywczej. W tej sytuacji głównym odbiorcą produkty rzemieślniczej pozostał sam cesarz, jego dwór i armia. Władze państwowe były zainteresowane w uzyskaniu stałej części produktów rzemiosła i z tego punktu widzenia ingerowały w życie miast. Zaczęła się w tym czasie pojawiać tendencja do dziedziczenia zawodu, wywołana pewnymi naciskami ze strony państwa, któro chciało sobie zagwarantować stałe dostawy produktów rzemieślniczych. Zamierzenia te akcentowały wyraźnie rządy Aureliana (270-276 r.).

Wielu przedstawicieli warstw średnich dotknęła deklasacja, zwiększyła się liczba miejskiej biedoty. Jednocześnie wzrósł kontrast między bogatymi a biednymi, co znalazło również wyraz w prawodawstwie. Już na początku 111 w

utrwalił uli,' podział na dwie podstawowa grupy ludności: honeatiartm, obejmujących warstwy posiadające - senatorów, ekwitów, wyższych oficerów i dekurio-nów, om/. Iiuinlllotiw - pozostałych wolnych, ubogą większość społeczeństwa. Prawo przewidywało znaczne zróżnicowanie kar i przywilejów dla honesilortt I humition•«, cl drudzy byli bardzo surowo karani za wszelkie przestępstwa, nnwot drobne.

Trud noże i finansowe państwa szły w parze ze stałym pogarszaniem się monety. Przełomem w tą) dziedzinie stało się panowanie dynastii Sewerów. Jut Heptymiuez Sewerus w 194 r. znacznie obniżył wartość denara zmniejszając

0    Ml zawartość srebra na rzecz miedzi. Karakalła w latach 214/215 wprowadzi! jako podstawową jednostką srebrną anlotuntanut o wartości nominalnej dwóch denarów oraz o ciężarze równym tylko półtora denara. Po 235 r. doszło do całkowitego załamania się systemu monetarnego w Imperium Romanom. Następował proces permanentnego i właściwie niekontrolowanego psucia monety, smniejszał alę jej ciężar i jakość kruszcu użytego do produkcji. Zawartość miedzi

1    tańszych metali w „srebrnych" monetach stałe wzrastała. W łatach tan&fafa/ia-tych III w. denary były już tylko posrebrzanymi miedziakami o paroprocentowej zawartości srebra. W takich okolicznościach nasiliło się działanie praw rynku, szybkie wypieranie lepszych, dawnych emisji przez monetę bieżącą gorszej jakości. W okresie panowania Galiena znacznie lepszą monetę bti galijski uzurpator Posturnus. Tego poziomu zawartości srebra w antoninianacb me zdołali jut utrzymać jego następcy w Imperium Galliarum. W Rzymie cesarz Aurełian w 274 r. przeprowadził generalną reformę monetarną. Jego antontniany o średnią} wadze 3,9 g miały zwiększoną o 3-4 procent zawartość srebra, co przyczyniło się do podniesienia prestiżu emitowanego przez centralną władzę państwa pieniądza.

W szczytowym okresie kryzysu pieniądza ludność ukrywała jako skarby lepszą monetę (tezauryzaęja), której wartość nominalna była taka sama jak nowej, gorszej. Państwo jednak, nie dysponując rezerwami w skarbie, szukało wyjścia z trudności finansowych przez inflację. Drugim sposobem rozwiązywania tych trudności było nakładanie nowych podatków. Wyrazem tych tendencji stało się np. podniesienie przez Karakalłę podatku spadkowego, triasima hendita-tum, z 5 do 10 procent wartości spadku. Ta dteuma hereditatum obciążała od czasu wydania Constitutio Antoniniana także masę nowych obywateli rzymskich.

Pogarszanie się wartości monety i fiskalny ucisk wpływały ujemnie na sytuację gospodarczą miast. Nąjszybciej nastąpiła dekadencja starych ośrodków miejskich w Italii i w zromanizowanych prowincjach, np. Galii Narbońskiej. Jej znamiona wystąpiły z całą ostrością w U w. n_e. Znacznie lepsza była w LII w. sytuacja miast na Wschodzie. W pierwszą} połowie tego stulecia, zwłaszcza za rządów Sewerów, dobrze rozwijały się afrykańskie miasta, znaczna część miast galijskich i hiszpańskich, a zaczęły dopiero przeżywać okres pełnego rozkwitu niektóre ośrodki w rejonach pogranicznych nadreńskteh i naddunąjskich, gdzie proces urbanizacji dotarł pdżniąj i znacznie później też wystąpiły znamiona kryzysu.