88995 rośliny I (16)

Grzybienie białe (lilia wodna)

Nymphaea alba, A

Okazała bylina o grubym kłączu pełzającym w mulistym lub piaszczystym dnie zbiorników wodnych. Liście ma długoogonkowe (do 2 m długości), pływające, kształtu nerkowatego, o nasadzie sercowa-lej, skórzaste i błyszczące. Przez okres całego lata między pływającymi liśćmi tej rośliny pojawiają się przepiękne, duże, białe kwiaty (10--15 cm średnicy), o przyjemnym, lecz niezbyt intensywnym zapachu. Osadzone są one na długiej, wiotkiej szyputce. Kwiaty otwierają się około szóstej rano, a zamykają wczesnym popołudniem. Zerwane, szybko się zamykają, zakrywają zielonym kielichem i tracą swoje piękno. Mimo ogromnych rozmiarów, kwiaty grzybieni są bardzo lekkie. Dwa z nich (bez szypułek) ważą mniej niż przeciętnej grubości list. Środek kwiatu zajmują liczne pręciki koloru żółtego, ustawione spiralnie, oraz słupki obrośnięte dnem kwiatowym. Pomiędzy zewnętrznymi, białymi płatkami korony a wewnętrznymi, żółtymi pręcikami występują przejściowe formy, co jest przykładem ewolucyjnego jx>chodzenia płatków korony kwiatów od pręcików. Po dojrzeniu owoców szypułki kwiatowe kurczą się i wciągają owoce do wody. Kiedy dojrzały owoc pęka, nasiona toną i, o ile dostaną się w odpowiednie miejsce, następnego roku kiełkują.

Grzybienie białe występują w Polsce na terenie całych nizin. Najwięcej ich stanowisk znajduje się w pasie pojezierzy północnej Polski. W większości państw europejskich roślina ta jest gatunkiem ginącym i dlatego podlegającym ochronie. U nas spotykana jest jeszcze dość często, choć z roku na rok następuje wyraźne zmniejszanie się jej naturalnych stanowisk. Wiele odmian barwnych hodowanych jest w stawach i oczkach wodnych.

Grzybienie białe są roślinami leczniczymi. Zbiera się je z wytypowanych stanowisk i upraw. Wyciągi z kwiatów zmniejszają pobudliwość nerwową. Kłącza zawierają nufarydynę - alkaloid, który działa prze-ciwnowotworowo. Inne substancje czynne kłączy wchodzą w skład różnych leków (głównie osłabiających popęd i pobudliwość płciową).

Grzybienie północne

Nymphaea candida, B

Bardzo podobna roślina do poprzedniego gatunku, od którego różni się przede wszystkim kolorem znamion pręcików: grzybienie północne mają kolor czerwony, grzybienie białe - żółty. Czasami zdarzają się mieszańce obu tych gatunków. Grzybienie północne występują znacznie rzadziej.

'fśj}j]]*v XVJJ

37