CCF20091008067

charakterze frakcji iłowej. Dla porównania na rycinie 41 przedstawiono tę samą zależność dla gruntów o różnej genezie, różnym składzie mineralnym i różnym che-mizmie wód porowych. Wyraźnie widać, jak duży wpływ na kształtowanie się plastyczności gruntu mają (poza ilością frakcji iłowej) także i te czynniki.

Na rycinie 42 przedstawiono wykresy zależności wskaźnika plastyczności od granicy płynności dla różnych gruntów na tle wykresu Casagrande’a (według A. Kezdi, 1974), a na rycinie 43 dla gruntów z obszaru Polski.

Ryc. 42. Wykres zależności wskaźnika plastyczności (l_P) od granicy płynności (w,) na Ue wykresu Casagranue a (wg A. Kezdi. 1974): 1 — less z Węgier, 2 — ily tortonu z Budapesztu. 3 — iły z doliny Cisy. 4 — ily sannatu z Budapesztu, 5 — ily kaolinitowe, 6 — iły i pyły organiczne, 7 — sproszkowana mika, 8 — kaolin

Ryc. 43. Wykres zależności wskaźnika plastyczności (l_p) od granicy płynności (wna tle wykresu Casagrande'a dla próbek o różnej genezie z obszaru Polski: 1 — gliny zwałowe (wg danych A. Falkicwiczowej, 1962), 2 — lessy, 3a — mady średnio spoiste, 3b. 4b — mady zwięzło spoiste, 3_C__mady bardzo spoiste, 4 — warstwy jasne iłów zastoiskowych, 5 — warstwy ciemne iłów

znstoiskowych, 6 — ily facji ilastej iłów poznańskich (wg danych D. Szyszło, 1967)

Rozdział X

SKURCZ GRUNTU (KURCZL3WOŚĆ)

i. Wprowadzenie

Skurczem (kurczeniem) gruntu nazywa się zmniejszenie jego objętości na skutek wydzielania wody. Odbywa się to głównie w wyniku wysychania gruntu przez palowanie. Kurczenie może zachodzić także w wyniku zjawisk fizykochemicznych, takich jak osmoza lub synereza. Zdolność do kurczenia się gruntu nazywana jest kurczliwością. Kurczliwością charakteryzują się tylko wilgotne grunty spoiste i grunty organiczne. Wynikiem skurczu jest zmniejszenie porowatości gruntu, zwiększenie zagęszczenia i spójności, a co za tym idzie zwiększenie wytrzymałości. Nagły skurcz gruntu może jednak spowodować powstawanie spękań, a w związku z tym zwiększenie przepuszczalności i zmniejszenie wytrzymałości. Powstanie spękań jest wywołane pojawieniem się naprężeń przekraczających wytrzymałość sił między cząstkami i agregatami w wyniku nierównomiernej zmiany wilgotności i temperatury w zewnętrznej warstwie gruntu i na pewnej jego głębokości.

Najwyższą zdolnością do kurczenia charakteryzują się grunty organiczne (np. gytie, torfy) oraz iły o wysokiej zawartości frakcji iłowej. Znajomość kurczliwo-ści gruntów organicznych ma duże znaczenie przy planowaniu robót melioracyjnych. Odwadnianie powoduje m.in. w wyniku kurczenia się gruntu znaczne obniżenie powierzchni zajmowanej przez grunty organiczne, co powoduje zmniejszenie efektów melioracji (a niekiedy je całkowicie niszczy). Grunty organiczne po skurczeniu — na skutek przesuszenia (po dojściu do określonej wilgotności zwanej krytyczną) i ponownym nawilgoceniu, nie wracają do pierwotnej objętości, jak grunty mineralne. Jest to wynikiem skomplikowanych procesów fizykochemicznych zachodzących w związkach humusowych w czasie suszenia, prowadzących do powstawania trwałych połączeń grup funkcyjnych (p. rozdz. XVI) związków organicznych, odpornych na działanie wody. W gruntach mineralnych wielkość skurczu zależy od zawartości cząstek ilastych oraz ich składu mineralnego. Wraz ze zmniejszeniem ilości frakcji iłowej w gruntach spoistych zmniejsza się ich zdolność do kurczenia (przy porównywalnych wartościach wilgotności początkowej). Największą zdolność do kurczenia się będą miały iły montmoril-

143