Chazbijewicz S M Szlachta tatarska w Polsce2

ciwszy służby rosyjską wyjechał, jak wiciu polskich Tatarów c/ynik). do Turcji, gdzie zmarł. Matka z synem wróciła do kraju. Po /.daniu matury otrzymał Sulkicwicz posadę urzędnika rosyjskiej komory celnej w Wier/bołowie (Ki-bartach). którą to lunkcję wykorzystywał do przemytu nielegalnej, niepodległościowej i socjalistycznej literatury, zwłaszcza pisma PPS „Robotnik", które współredagował. Sulkicwicz uczestniczył w zjeździć założycielskim PPS w Paryżu, w roku 1892. 21 listopada. Od roku 1883, czyli od powrotu z Sybiru Józefa Piłsudskiego, praca partyjna niebywale się rozwinęła. W okresie tym, między Piłsudskim a Sulkicwiczem wywiązała się serdeczna, dozgonna przyjaźń. Gdy wódz parni. Piłsudski, został uwięziony. „Czarny Michał". bo taki pseudonim w PPS-ic nosił Aleksander Sul-kiewicz, zorganizował i przygotowywał jego ucieczkę w roku 1900. Nieustraszony Tatar rozsnuwał w kolach wtajemniczonych iście romantyczny plan wykradzenia Piłsudskiego z X-go pawilonu cytadeli warszawskiej lub z „Krc-stów" petersburskich. Dopóty jeźd/il. konspirował. dreptał. znajdował sympatyków, aż znalazł w Wilnie młodego doktora Mazurkiewicza, z którym całą rzecz omówił, upla-nował i wykonał. Po roku 1906, po rozłamie w PPS, bierze czynny udział w pracach PPS-Frakcji Rewolucyjnej, stojąc wiernie u boku Piłsudskiego. Bierze udział w pracach i szkoleniu kadr bojowych i w Związku Walki Czynnej. W roku 1915 zaciąga się, mimo starszego już wieku do I brygady legionów. zaś IK września 1916 roku, ginie w bitwie pod Sitów tezami na Wołyniu. Wierny zarówno tradycji tatarskiej jak i niepodległościowej polskiej, był „Czarny Michał", Aleksander Sulkicwicz wymownym symbolem postawy tatarskiego społeczeństwa wobec dążeń polskich.

Jego daleki kuzyn, Maciej Sulkicwicz, urodził się 20 czerwca 1865 roku. w rodzinnym majątku Kicmiejszy w powiecie lidzkim. Ojcem był Aleksander, podpułkownik huzarów, matką Rozalia z Sobolewskich. Maciej wstępuje do czynnej służby w armii carskiej, gdzie zostaje genera-łem-lcjtnantcm. Po wybuchu rewolucji lutowej, nawiązuje w maju 1917 roku kontakt z wybranym na Wszechrosyj-skim Zjeździć Delegatów Muzułmańskich Wojskowych Organizacji Centralnym Komitetem (Askcry Szuro) z siedzibą w Kazaniu. Na zlecenie tegoż przystępuje do formowania na froncie rumuńskim i Korpusu Muzułmańskiego. /łożonego z żołnierzy i oficerów, służących w armii carskiej, będących wyznania muzułmańskiego. Korpus li-czyi trzy dywizje. Generał Sulkicwicz w głębi duszy żywił myśl, ze prowadzi muzułmański korpus na Krym lub do Kazania, a nawet do Turkiestanu, celem wprowadzenia w życie idei pomocy tamtejszym muzułmanom w organizacji i powstaniu ich niepodległego państwa na gruzach Rosji. Korpus formował się w .lassach. Został rozbrojony przez Niemców w 1918 roku, na wiosnę. Dnia 25 czerwca, za zgodą dowództwa zajmującej Krym armii niemieckiej, utworzył Sulkicwicz rząd Republiki Krymskiej. Ster rządu jako premier i minister spraw wojskowych prowadził generał Sulkicwicz. w kierunku ugruntowania niepodległości Krymu i jego siabilizaacji. Stworzył on koalicyjny gabinet, w skład którego wchodzili przedstawiciele różnych nar o dowuśri zamieszkujących ten półwysep. Główną rolę w tym rządzie odgrywali polscy Tatarzy. Prowadził Sulkicwicz niezależną politykę zagraniczną, nawiązał kontakty z Turcją, prowadził rokowania z Ukrainą w sprawie niepodległości. Od czerwca do listopada 1918 roku. istniało więc niepodległe państwo Krymskich Tatarów, na którego czele stal Tatar polski.

Czy historia, lubiąca się powtarzać, powtórzy się i w tym wypadku? Pozbawieni armii, Tatarzy krymscy nie obronili swej niepodległości. Krym zajęła Ochotnicza Armia gen. Dcnikina a potem bolszewicy. Wprowadzono terror i eksterminację tatarskiej ludności. Na koniec, w roku 1944 wysiedlono Tatarów /. Krymu. Obecnie wTacnją tam z powrotem. a idea tatarskiego państwa pod polskim protektoratem zyskuje na Krymie wielu zwolenników. Po zajęciu Krymu przez Demkma. Sulkicwicz. udaje się do Azerbejdżanu. Tam zostaje szefem sztabu generalnego armii niepodległego Azerbejdżanu. Nie zapomina o Polsce. Poma ga formującej się dywizji gen. Żeligowskiego na Kubaniu. Nawiązuje kontakty z rządem juz niepodległej Rzeczypospolitej. 15 lipca 1920 roku, po zajęciu Baku przez czerwone bandy, generał Sulkicwicz. zostaje rostrzclany-

Był on postacią na iście romantyczną miarę, idealistą marzącym o niepodległym wschodzie muzułmańskim złączonym wiecznym przymierzem z Polską. Był symbolem obecności Polski na Wschodzie, jej atrakcyjności dla tamtych kultur i narodów. Był Maciej Sulkicwicz. wreszcie, również symbolem postawy polskich Tatarów, przywiązanych do Polski i do tradycji orientalnych, łączących w .sobie kulturę wschodnią i europejską, nieoficjalnych ambasadorów Rzeczypospolitej na Wschodzie islamskim.