DSC05073

CXXXIV KEcercM

Rejowego ii/1 cła - Jakub Wujek - nic potrafił wyzwolić si_ę \ptvi wpływu \agłowK /anina Pieśń Hejnał świta jest pierw szym polskim hejnałem, w który m ponadto została wykorzystana autentyczna przyśpiewka stasiowska, zaś ogromne, wieloczęściowe Żw ^u *    które zaw icra zarow no prozę, jak i wiersze, może być

nazw ane pierw aą encyklopedią szlachecką i sumą wiedzy o świece Zamieszczone w mm Apofiegmata albo wir szyki na gmachy [ j : ma imr rzeczy stanowią nowy rodzaj kolekcji — zestaw inskrypcji. utw orow przeznaczonych do w yrycia na ścianach i przedmiotach.

Nagłówiczar.in wprowadzał także inne, mniej znaczące no-wv'>ci Vs kupi':, mamy pierwszy opis procesu, Żywot Józefa charakteryzuje próba zróżnicowania wypowiedzi osób dramatu.

Ys twórczości Reja można zauważyć także elementy, które są prokuratorskie wobec baroku — epigramaty emblematyczne w czwartej części Zwierzyńca.

Zasady organizowania wypowiedzi wierszowanej w renesansie

zmieniły >-ę a stosunku do reguł średniowiecznych. Przede w szystkim wers uniezależnił się od zdania i wydłużyły się rozmiary wersów Twórczość Reja pozwala obserwować ten proces. Popularne jeszcze w średniowieczu 8-zgłoskowce reprezentuje m.in. Kot ze Lwem. Krótka rozprawa czy Kupiec. Miarę tę trzeba więc wiązać z najstarszymi utworami pisarza (nie licząc wierszowanych części Zwierciadła, w którym Rej stosuje różne rozmiary). Późniejsza twórczość ewoluuje w stronę wydłużania wersu. W Żywocie Józefa praktykował zarówno metrum 8^7, jak i 8+6. Obydwa, jak łatwo zauważyć, wy stępują na tle 8-zgłoskowca, rytmu, który odpowiada naturalnemu lokowi zdania polskiego i był Rejowi szczególnie bliski Wynika z tego, ze ośmiozgłoskowiec był już dla Reja /a krotki, a miary 15-zgłoskowe. które występowały w Żywocie, a nigdy później juz me pojawiły się u w jego utworach — zbyt długie A Wizerunku (wiersz zasadniczo bez pr/er/utni) i Figlikach (wiersz / przerzutnią) posługuje się Rej 13-zgłoskowcem, w Apof t eg mat ach — 1 I -zgłoskowcem.

Pochodzenie 13-zgłoskowcgo rytmu średniówkowego w poezji polskiej należy wiązać z łacińskimi formami wierszowanymi⁷. Już przed Rejem używano J 3-zgłoskowca, ale dopiero od Wizerunku metrum to na stałe weszło do zasobu polskiej wersyfikacji, zwłaszcza w odniesieniu do utworów dłuższych. Wizerunk został napisany dwudzielnym, parzyście rymowanym 13-zgłoskowcem, w którym jest stała granica wewnętrzna. Parzyste wersy stanowią przy tym zamkniętą wypowiedź. Tendencja do tworzenia takich właśnie zamkniętych wypowiedzi w obrębie dwuwersu jest w ogóle cechą pisarską autora.

Rej nie wykazywał zainteresowania poetyką klasyczną, ale dowodem na to, że pracował nad wierszem, jest zjawisko, które pojawiło się w Żywocie Józefa — próba przyporządkowania metrum wierszowego określonym postaciom. Partie wypowiadane przez kobiety są ułożone 8-zgłoskowcem. mężczyźni (wyjąwszy krótką wypowiedź wieżnego) przemaw iają 13-. 14- lub 15-zgło-skowcem. Prawdopodobnie Rej uznał, że dłuższe rytmy średniówkowe są poważniejsze i bardziej kunsztowne, krótkie są natomiast odpowiednie dla wypowiedzi prędkich i nieodpowiedzialnych. Przyporządkowanie według płci. a nie tematu, potwierdza ułożenie ośmioma zgłoskami partii narzekania Rachel po utracie syna (w. 592 i n.).

Rymy Reja zachowują jeszcze średniow ieczną niejednolitość: są tu rymy niezupełne, asonanse, współdżw ięczność. Zdarza się także przesunięcie akcentu (szalchcic — nie wie nic), zawsze też Okszyc rymuje parzyście. Odstępstwa od ścisłego formatu w ier-szowego we wczesnej twórczości pisarza należy traktować jako typowe dla jego czasów.

Analiza strof prowadzi do w niosku, że Rej stosował zasadniczo oktostychy (ośmiowiersze) i dystychy (dw uwiersze), sporadycznie tctrastychy (czterowiersze). Oktostych polski został wypracowany

M. D ł u s k a. Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej, Warszawa 1978.t. l.s. 150.