Image00068

Paweł Boski

136

1.5. Problem wymiarów i klasyfikacji kategorii przyczynowychs wymiar Wartościowania

Problem klasyfikacji kategorii przyczynowych w badaniach atrybucyj-nych przewijać się musi w każdej dyskusji tcoreiycznej zarówno dotyczącej zagadnienia reguł, jak i konsekwencji przypisywania przyczyn.

Zagadnienie wymiarów dla opisu kategorii przyczynowych jest ważne z dwóch powodów: 1. dla redukcji mnogości przyczyn, którymi ludzie operują w praktyce inferowania do niewielkiej liczby podstawowych "czynników"; 2. dla możliwości uchwycenia specyficznych konsekwencji kategorii przyczynowych uporządkowanych wzdłuż danego wymiaru.

Postęp w tym zakresie badań atrybucyjnych wiąże się głównie z pracami B. Weinera; najpierw nad atrybucyjną teorią motywacji osiągnięć (Weiner i in. 1972; Weiner 1974), a ostatnio nad atrybucyjną teorią emocji (Weiner 1979, 1980, 1981).

W pracach nad motywacją osiągnięć wymiar Umiejscowienia został uzupełniony ortogonalnym wymiarem Stabilności, w wyniku czego powstała 4-polowa tabela przyczyn.

Stabilność

	stałe	zmienne
wewnętrzne Umiejsco-	zdolności	wysiłek
wienie	trudność
zewnętrzne	zadania	szczęście

Schemat 4. Dwuwymiarowa klasyfikacja przyczyn - Umiejscowienie i Stabilność - przypisywanych do wyników osiągnięć (wg Weiner 1974)

Najistotniejsze odkrycie grupy Weinera w badaniach posługujących się powyższą klasyfikacją polegają na ukazaniu związków między przypisaniem wyników do przyczyn uporządkowanych według tych dwóch wymiarów a konsekwencjami w postaci reakcji afektywnych oraz zmian subiektywnego prawdopodobieństwa : i) wymiar Umiejscowienia reguluje intensywność reakcji afektywnej, ii) wymiar zaś Stabilności - dynamikę zmian prawdopodobieństwa subiektywnego.

W ostatnich pracach Weinera. (1960, 1961) śsh—st Miuls psjąrle we rozszczepienie wymiaru Umiejscowienia Kontroli aa: ») Umiejscowienie, wewnętrzne vs zewnętrzne, oraz li) Konrroiwwalno4ć. w zakresie iaaol. ne) kontroli vs poza dowolną kontrolą. Przykład, wyjdą? loanUnhii* ci rozróżnia między kategoriami przyczynowymi Motywacji i Zdełnećd, s których obie są umiejscowione wewnętrznie, natomiast różnią etę w zakresie dowolnej kontroli podmiotu: Motywacja podlega kontroli, podczas gdy Zdolności nie.

Badania w ramach atrybucyjne] teorii afektów pokazują, jak nrwld typu gniewu, współczucia czy poczucia w my uwarunkowane są przez poserze-gane przyczyny wcześniejszych wydarzeń, rzutowane na siatką trzech postulowanych wymiarów, (Dokładniejsze omówienie tych badań wykraczalohy jednak poza zakres obecne] pracy, por. Weiner, 1991.)

Dla celów niniejszej pracy pierwszorzędne znaczenie ma wymiar Umiejscowienia przyczyn, a to ze względu na jego bezpośrednie uwikłanie w mo-tywacyjno-poznawczą kontrowersję teoretyczną. Zgodnie z wcześniej poczynioną sugestią, wymiar ten byt jednak nadużywany dla ukazania zjawiska egotyzmu. atrybucyjne go. Tezą moją bowiem Jest, te przypisywanie przyczyn wewnętrznych do wyników pozytywnych oraz zewnętrzne prijfigss-nie do wyników negatywnych, bynajmniej nie muszą mieć jednoznacznej interpretacji motywacyjno-afektywnej z punktu widzenia struktury Ja.

W codziennych usiłowaniach, by wyjaśnić dotyczące siebie weg» lub innych ludzi zdarzenia, Naiwny Psycholog może nadawać wewnętrznemu zewnętrznemu Umiejscowieniu przyczyn zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje afektywne, niezależnie od tego, czy dany wynik byt Mfccu. sem, czy niepowodzeniem.

Oto dwa przykłady ilustrujące tę generalną tezę:

A : "Spójrz, Jak tak świetnie wypadł w tym egzaminie! Nte inaczej, ale musi on być bardzo zdolnym, a także niezwykle pracowitym studentem”,

B : "Rzeczywiście, trudno zaprzeczyć sukcesowi Jana, ale nie powiedziałbym, te jest on taki bystry, raczej rodzaj mola książkowego, a do tego sprytny w zdawaniu egzaminów".

W powyższym przykładzie zarówno A, jak i B "wyjaśniając” sobie suk ces Jana posługują się przyczynami dyspozycyjnymi, | ymk»