Image001601 djvu

15

Granice fantazji pozwala nam uświadomić sobie Zachwycenie Lenartowicza. Utwór maleje nam raj, oglądany oczyma prostej wieśniaczki, która nigdy nie wyszła poza obrąb swej wioski. Nic więc dziwnego, że śniony przez nią raj to tylko upiększona wioska.

Wynikiem fantazji artystycznej, obok dzieł cennych i pięknych, bywają również utwory liche, lub wręcz niesmaczne. Mówimy o nich, że są to pomysły poronione. Od czego to zależy? Na fantazję składają się pewne zdolności kombinacyjne i stan uczuciowy, przyczem uczucie jest tu głównym czynnikiem regulacyjnym. Artysta może poruszyć temat najokropniejszy, jeżeli jednak kieruje się uczuciem szczerem i głębo-kiem, z najtrudniejszej sytuacji wyjdzie zwycięsko. Przykładem może tu być Ojciec Zadżumionych Słowackiego. Poecie groziły dwa niebezpieczeństwa. Po pierwsze, opisy jego łatwo mogły się stać potworne i budzące wstręt, zamiast grozy. Po drugie, ponieważ poeta ciągle opisuje wypadki śmierci od dżumy, mógł popaść w monotonję, która nuży i zniechęca. Głęboko jednak przejęty swoim przedmiotem, poeta przezwyciężył szczęśliwie wszystkie trudności i dał utwór nawskroś piękny i wzruszający.

Mniej szczęśliwą rękę miał Słowacki, gdy komponował Poemat Dantyszka. Ojciec, obwieszony główkami swych dzieci, jest pomysłem stanowczo poronionym. Czujemy, że fantazja poecie nie dopisywała, że uczucie nie kontrolowało pomysłów.

Fantazja może przejawiać się nietylko w sztuce, ale i w życiu. Często stają się słynni ludzie, którzy nietylko mają bujną fantazję, ale równocześnie rozporządzają środkami, które im pozwalają pomysły swe realizować. Fantazja taka może mieć charakter różny i skłaniać do czynów zarówno niewinnych, jak i zbrodniczych. Fantazje księcia Radziwiłła, Panie Kochanku mają charakter dziwactw. Fantazje Nerona natomiast mają charakter wybitnie potworny. Kapryśna fantazja władcy, wcześnie znudzonego, szukała podniet coraz to nowych i wpadała na pomysły, niehamowane żadnem uczuciem. Tak więc morduje Neron swą matkę, by bawić się rolą Orestesa,