Image011801

umysłu — tak człowiek cnotliwy w ostatniej toni doznaje słodyczy sumienia, która mu gorzki kielich życia tego znośnym czyniąc, do spełnienia go ze spokojnością potrzebnej doda odwagi.

„Taki jest atoli stosunek naszych obowiązków, taka styczność jednych z drugiemi, iż jedno nadwerężenie w głównym jakowym punkcie cały porządek celu naszego niweczy, a nie mając mocy zadosyć uczynienia wszystkim i pogodzenia ich między sobą, wszystkie gwałcimy, całą świętość budowy znieważając. Niedołężny Brutus, pałając chciwością chwały, dla niedostatku sił umysłowych chciał sobie sławę we krwi własnych synów zapewnić; mógł był powiedzieć senatowi: „synowie moi przeniewierzyli się ojczyźnie, prawo przyrodzenia wzbrania mi osobiście należeć do ich potępienia, sądźcie więc dostojni ojcowie, zachowując święcie prawa ojczyste”. Lecz, niestety, nie tylko osobiście w smutnem stanął wyrokowaniu, ale nadto karmił swój wzrok ofiarą swych własnych dzieci — pod maską więc cnoty dopełnił czynu, na który sama się wzdrygnęła natura. „Tak często napotykamy ślady niegodnych skłonności pod pozorem najszlachetniejszego postępowania”.

„Czemuż marszałek Monsej, powołany od króla do sądzenia marszałka Neja, uchylił się od tego sądu? Wolał raczej podać się w niełaskę tronu, niżeli swojego towarzysza broni, swojego przyjaciela, którego ciężkie przewinienie poznał, sądzić — i kiedy cała Europa niecierpliwie oczekiwała wątpliwego końca tej sprawy, postępek ten Monseja mógł ją był o wyroku uprzedzić. Zginął Nej, a marszałek Monsej, ów mężny bohater, obrońca ojczyzny wierny królowi i prawom, do ostatniej chwili zachował jednostajne uczucia dla przyjaciela. Tak mąż wielki zawsze czyni, łączy z wielkością, szlachetnością umysłu piękne przymioty serca i dokonywa wszystkich obowiązków życia.

„Kogo światło i cnota postawi w stanie ustalenia kierunku działań życia, ten od zachowania powinności swoich nigdy nie odstąpi. Dusza, nawyk-niona do nieskażonego postępowania, z drogi właściwej nie łatwo zboczy. Zboczenie zaś jedno prowadzi do dalszych wykroczeń, a zerwanie jednego obowiązku pociąga częstokroć zerwanie wszystkich i ważniejszych powinności naszych. Gdyby Gliński nie zadał był gwałtu ludzkości, możeby był nie zdradził ojczyznę. Zdradziwszy ojczyznę, chciał zdradzić nowego pana, a tak w chęci niewczesnej naprawienia błędów dawniejszych popełnił nowe, poznał je — a sumienie, ten skryty sędzia czynności naszych, truło dnie życia jego, które tak samotnie zakończył.

„Przeciwnie zaś Temistokles, ów cnotliwy bohater Grecji, po wygnaniu z niewdzięcznej ojczyzny, przyjęty w gościnność od potężnego Kserksesa, nieprzebłaganego Grecji nieprzyjaciela, mimo przyjaźni i doznanych względów, nie dał się przeciw ojczyźnie nakłonić — miłość ojczyzny i gościnność życiem przepłacić wolał.

74