image123 (8)

B. Nirmtctko. Ka&ifamc mtoUur. Wattrawi 200". ISBN tffi-SJ-ĆOSffM 1-8, C ly, WAIP30O?

Samorządność 245

Autentyczne jest niewątpliwie społeczeństwo (lokalne i ponadlokalne), a w przekonaniu wielu pedagogów klasa szkolna jest miniaturą społeczeństwa i pracownią (laboratorium) uspołecznienia. Kształcenie grupowe to w tym ujęciu kierowanie uczeniem się demokracji (Dewey, 1972). Taki pogląd akcentuje cele emocjonalne, a w szczególności - cele światopoglądowe kształcenia, a podporządkuje im cele poznawcze, zwłaszcza cele praktyczne.

Działanie we współpracy zmienia przebieg uczenia się jednostki pod względem wytwarzanych poglądów i podejmowanych decyzji. W każdej spójnej grupie nieformalnej rozwija się myślenie grupowe - uzgadnianie opinii bez pełnej analizy rzeczywistości, w optymistycznym przekonaniu, że grupa się nie myli. Stąd grupy wyrażają bardziej skrajne poglądy i podejmują bardziej ryzykowne decyzje niż jednostki tworzące te grupy (Wojciszkc, 2002, s. 402-403; Tyszka. 1999, s. 58-64). Lojalność wobec grupy, w tym wobec przywódcy, przeważa nad myśleniem analitycznym i owocuje złudzeniem jednomyślności, a zbiorowość decyzji rozmywa poczucie osobistej odpowiedzialności. Tak charakteryzuje myślenie grupowe Kozielecki (1977, s. 401 i 410):

„Jak wynika z większości badań, poziom ryzyka preferowanego przez grupę jest wyższy od średniego ryzyka akceptowanego przez jednostki. Grupa jest decydentem bardziej ryzykownym. (...) Myślenie grupowe można określić jako styl myślenia ludzi, którzy są całkowicie włączeni do spójnej grupy; w grupie tej dążenie do jednomyślności jest ważniejsze niż realistyczna ocena możliwych wariantów działania”.

Tak więc uczenie się we współpracy prowadzi do wiedzy zorientowanej grupowo, uformowanej w pewnym stopniu tendencyjnie, według potrzeb danej grupy. Myślenie grupowe wyraża te potrzeby i prowadzi do działań dla ich zaspokojenia. Może się zdarzyć, że grupa podejmuje decyzje (np. o wykonaniu uciążliwej pracy lub o ucieczce z lekcji), której żaden z jej członków by samodzielnie nie podjął.

To nie znaczy, że uczniowska grupa klasowa jest monolitem. Jak w dojrzałym państwie (demokratycznym lub autorytarnym), istnieją w niej ideologie, partie, związki i jednostki osamotnione. Kształcenie grupowe, porównywalne z oddziaływaniem organizacji światowych na dane państwo, musi liczyć się z tą różnorodnością. ale też może mieć istotny wpływ na wewnętrzną strukturę uczniowskiej zbiorowości.

Samorządność

Pierwszą z metod kształcenia grupowego, jakimi się zajmiemy, jest samorządność. rozumiana jako podejmowanie określonych decyzji o działaniu grupy przez tę grupę. Samorządność uczniów jest zawsze ograniczona przez działanie

wvAv.waip.com.pl

B. Nirmartkit. Ksgtatacme dolne. Wiruawi 2007. ISBN >CS-83-iOaO?.l I -H. C b-, WAIP 2007

246 Rozdział 8 Ktttaken* ę^upow

większych grup formalnych (państwo, sieć edukacyjna, szkoła, komitet rodzicielski) oraz przez planowanie dydaktyczne nauczyciela. Mimo to odgrywa w kształceniu szkolnym dużą, w przewadze emocjonalną rolę.

Według Konarzewskiego (2004a, s. 298-307), samorząd oddziałuje przez tworzenie obyczajowości klasy. Obyczaj grupowy to przyjęty w danej grupie wzór wykonywania czynności uznanych za ważne. Obyczaje grupowe klasy szkolnej (oddziału) dotyczą: (1) organizacji uczenia się (uczestnictwa w lekcjach, działalności pozalekcyjnej, korzystania z różnych źródeł informacji), (2) kontaktów z nauczycielem (sposobu zwracania się, poziomu szczerości i swobody, komunikowania i odbioru ocen), (3) stosunków między uczniami (współpracy i podporządkowania, porozumiewania się, uprawnienia agresji). Sprawnie działający samorząd z własnej woli podejmuje najważniejsze z tych zagadnień.

Działanie samorządu polega nie tyle na tworzeniu szczegółowych przepisów (schematów, skryptów) czynności uczniów, ile na ustanawianiu tego, co Konarzewski (tamże, s. 306) nazwał „metaobyczajami" - przekonaniami o celowości i skuteczności wspólnych decyzji w wybranych dziedzinach. Samorządność jako metoda kształcenia owocuje głównie zmianami emocjonalnymi w uczniach, a postęp poznawczy jest przy jej stosowaniu skoncentrowany na samoświadomości uczniów jako grupy.

Każdy sukces samorządu w postaci uzgodnienia decyzji jest grupowym zdefiniowaniem sytuacji - przypisaniem znaczenia określonym faktom i ludziom, a z kolei „sposób, w jaki ludzie definiują sytuacje, wpływa na ich wzajemne interakcje” (Goodman, 1997, s. 99). Decyzje mogą zapadać w różnym trybie: gdy są autorytarne, przeforsowane przez przywódcę lub mniejszą „grupę nacisku”, dojrzewają społecznie tylko nieliczni decydenci, natomiast gdy zapadają poprzez głosowanie, dojrzewają wszyscy głosujący. Dlatego wybitni wychowawcy (Janusz Korczak, Antoni Makarenko, Alexander Neill, Marek Kotański) wprowadzali głosowanie „zgromadzenia ogólnego" w najważniejszych sprawach ogółu.

Samorządność jako metoda kształcenia ogranicza się na ogół do spraw organizacyjnych - jak wewnętrzny regulamin klasy, imprezy szkolne, podział pracy i dobór zespołów zadaniowych, rozkład sprawdzianów i komunikowanie wyników oceniania. Bywa jednak i tak, że wykracza daleko poza te zwykłe funkcje. Oto przykład (wzorowany na grze dydaktycznej opisanej przez Kruszewskiego, 2004, s. 229):

Beata: Zebraliśmy się, żeby przedyskutować pewną sprawę. Jak wiecie, klasa A

uciekła chemiczce z lekcji...

Uczniowie: Dobrze jej tak! Strasznie nudzi. I ciągle pyta z wzorów. A czy to nasza

sprawa, jeśli my nie uciekamy?

Dariusz: Nasze zdanie o lekcjach chemii powinno być brane pod uwagę...