g 3

211 WŁADIMIR rnOPP

XVIII.    Zwycięstwo nad przeciwnikiem (zwycięstwo [noóe/ta], 17; warianty: 17 ¹ — /7^C).

XIX.    Początkowa szkoda (brak) ulega likwidacji (likwidacja, -7; warianty: J7¹ — J7 ").

[...] Funkcja ta tworzy parę z funkcja. A (szkodzenie). W tym momencie opowiadanie osiąga punkt kulminacyjny. [...]

XX.    Powrót bohatera (powrót [B03npamemie], symbol I).

Powrót zwykle odbywa się w ten sam sposób co podróż (R). Nie

ma jednak potrzeby ustanawiania w ślad za powrotem osobnej funkcji, gdyż powrót sam przez się oznacza już pokonanie przestrzeni. [...] Nieraz powrót ma charakter ucieczki.

XXI.    Bohater przechodzi prześladowania, pościg (prześladowanie, pościg [npecjieAOBamie, norona], I7p; warianty: /7/>¹ — /7/; ?).

XXII.    Ocalenie bohatera z .pościgu [uratowanie się od prześladowań], (ocalenie [cnaccime], Cn; warianty: Cn ¹ — Cn'»),

[W wielu wypadkach funkcja ta stanowi zakończenie bajki. Często jednak jest ona tylko punktem zwrotnym, daje początek nowemu szeregowi funkcji, nowym wątkom wstawnym. Następuje powrót do sytuacji początkowej — szkodzenie, brak, (A lub a) — po czym akcja powtarza się, nieraz w sposób identyczny, nieraz w innych wariantach gatunkowych. Przy czym w funkcji przeciwnika występuje zazwyczaj inna osoba niż poprzednio (najczęściej zazdrośni bracia bohatera itd.).]

[...] Zjawisko to oznacza, iż liczne bajki zbudowane są z dwóch szeregów funkcji, które tutaj nazwiemy sekwencjami [xo;i]. Nowa szkoda (A) tworzy nową sekwencję i w ten sposób nieraz cały szereg rozmaitych bajek bywa spajany w jedno opowiadanie. Przy czym niezależnie od tego, że taki nowy szereg jest odrębną sekwencją, stanowi on kontynuację danej bajki. W związku z tym trzeba będzie dalej postawić pytanie, jak określić, ile bajek znajduje się w każdym tekście. [...]

Od tego momentu pojawiają się nowe funkcje.

XXIII.    Nie rozpoznany przez nikogo bohater przybywa do domu lub do innego kraju (nie rozpoznane przybycie [ney3Kat!Hoe ripn-CbiTiie], symbol °).

XXIV.    Uzurpator [jio>khmh repofi] występuje z bezpodstawowymi roszczeniami (bezpodstawne roszczenia [neoSociioBaiiubie ripii-TH3annn], (p).

XXV.    Bohater otrzymuje trudne zadanie do spełnienia (trudne zadanie [TpyflHan 3a,aa>ia], 3). [por. rozdz. 4].

XXVI.    Trudne zadanie zostaje wykonane (wykonanie [oenieime],

P).

. f.

\y

? _v

MORFOLOGIA BAJKI    215

XXVII.    Rozpoznanie bohatera (rozpoznanie [y3iiaBamie], J⁷).

XXVIII.    Uzurpator zostaje zdemaskowany (zdemaskowanie [oGjuoiemic], O).

XXIX.    Bohater przybiera nową postać (transfigu racja [rpanc-(JiHrypamin], T; warianty: T¹ — T⁴).

XXX.    Przeciwnikowi zostaje wymierzona kara (kara [naKa3anne],

H).

XXXI.    Bohater zawiera małżeństwo i zostaje carem (wesele [eaaAbón], S; warianty: S ¹ — S“).

[Na tym Propp wyczerpuje indeks funkcji rodzajowych działających postaci. Elementy bajkowe, które nie dadzą się w powyższy sposób zidentyfikować zostały określone jako niejasne (symbol A^r).j

[...] Jakie konkluzje wynikają z przytoczonych przez nas obserwacji?

Najpierw kilka wniosków ogólnych.    \

Widzimy, że liczba funkcji jest bardzo ograniczona. Można wyróżnić ich tylko 31. W granicach tych funkcji mieszczą się całkowicie akcje wszystkich bajek przebadanego materiału, a także i akcje wielu innych bajek różnych narodów. Po przeczytaniu kolejno wszystkich funkcji łatwo stwierdzimy, że każda następna funkcja w sposób logiczny i z artystyczną konsekwencją wynika z poprzedniej. I rzeczywiście, jak widać, żadna z nich nie wyklucza którejkolwiek z pozostałych, wszystkie tworzą tylko jeden, nie zaś kilka ciągów, co już zresztą odnotowaliśmy wyżej.    <

Obecnie kilka nie mniej istotnych wniosków szczegółowych.

Widzieliśmy, że znaczna liczba funkcji rozkłada się parzyście: zakaz (6) — naruszenie (b), wywiadywanie się (<?) — otrzymanie wiadomości (w), walka (-5) — zwy.cięstwo (Jl), pościg (lip) — ocalenie (Cn) itd. Inne funkcje można ułożyć grupami. Tak więc takie, jak: szkodzenie (A), wyprawa (t), przeciwdziałanie (C), pośrednictwo (B) stanowią zawiązanie akcji (ABC j). Elementy JJTZ także tworzą pewną całość. Obok tego jednak mamy funkcje pojedyncze: odejście (e) kara (H), wesele (S) i in. [...]

Już teraz można odpowiedzieć na pytanie, czym jest dany\schemat w stosunku do konkretnych bajek. | Dla poszczególnych utworów pełni on mianowicie rolę jednostki miary.1 Podobnie jak materiał przykłada się do metra, ażeby określić jego długość, tak bajkę można przymierzyć do schematu i w ten sposób ją określić. Zestawiwszy różne bajki z niniejszym schematem, będziemy mogli określić również stosunki między poszczególnymi utworami. [...] Dzięki temu problem pokrewieństwa różnych bajek, problem fabuł i wariantów [ciO/Keron u napnaiiroa] będzie mógł zyskać nowe rozwiązanie.