img035 (41)

124 Tadeusz Sokołowski

Dokumenty KBWE/OBWE ustalają następujące szczegółowe prawa człowieka i podstawowe wolności: prawo w zakresie kontaktów międzyludzkich; prawo w zakresie dostępu do informacji; prawo do uczestnictwa w wymianie kulturalnej; prawo do wolności religii; prawo do wiedzy o własnych uprawnieniach i obowiązkach; równouprawnienie mężczyzn i kobiet; ochrona przed arbitralnym aresztowaniem; prawo osób zatrzymanych do właściwego traktowania; ochrona przed torturami i innym nieludzkim lub poniżającym traktowaniem lub karaniem; prawo skazanego do apelacji; prawo do procesu przed niezawisłym sądem; prawo swobodnego poruszania się, w tym prawo opuszczania własnego kraju i prawo powrotu do niego; prawo do służby zastępczej dla osób sprzeciwiających się służbie wojskowej ze względów sumienia; prawa w stanie wyjątkowym; prawa osób niepełnosprawnych; prawo do ochrony środowiska naturalnego; ochrona własności prywatnej.

Na straży przestrzegania zobowiązań podjętych w procesie KBWE/OBWE stoi:

•    Mechanizm wiedeński - ustanowiony w dokumencie Wiedeńskiej Konferencji Przeglądowej w styczniu 1989 r., a następnie sprecyzowany w kolejnych konferencjach na temat ludzkiego wymiaru. Polega na procedurze składającej się z kilku etapów:

1)    Pisemnej korespondencji - jedno z państw może zwrócić się do drugiego z pisemnym wnioskiem (zapytaniem) o udzielenie informacji o naruszeniu zobowiązania z zakresu ludzkiego wymiaru, odpowiedź powinna zostać udzielona w ciągu dziesięciu dni, jeśli jednak będzie niezadowalająca, to przewiduje się drugi etap;

2)    Spotkania dwustronnego, które powinno odbyć się w ciągu tygodnia od złożenia prośby;

3)    Każde państwo uczestniczące może poinformować inne państwa uczestniczące o sytuacji i przypadkach z zakresu ludzkiego wymiaru;

4)    Jeśli nie doszło do pozytywnego rozstrzygnięcia, dane państwo łub każde inne może przedłożyć sprawę naruszenia zobowiązania do rozpatrzenia podczas okresowego spotkania państw OB WE.

•    Mechanizm moskiewski - ustanowiony podczas konferencji na temat Ludzkiego Wymiaru KBWE w Moskwie jesienią 1991 r. Jego istotą jest wzmocnienie mechanizmu wiedeńskiego poprzez wprowadzenie systemu misji ekspertów i misji sprawozdawczych celem udzielenia pomocy w rozwiązaniu problemu z zakresu ludzkiego wymiaru. Misje eksperckie są inicjowane w drodze zaproszenia, wystosowanego przez państwo, które ma problemy związane z ludzkim wymiarem, celem zajęcia się lub udziału w rozwiązywaniu na jego terytorium problemów związanych z Ludzkim Wymiarem KBWE'²³. Misja może być także wysłana na wniosek jednego lub więcej państw uczestniczących w celu ułatwienia rozwiązania problemu szczegółowego lub problemu odnoszącego się do Ludzkiego Wymiaru KBWE.

'“³ Dokument Spotkania w Moskwie Konferencji w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE, [w:] Materiały pomocnicze..., op. cit., s. 169.