img007 (28)

1% Magia i religia

warianty tcbańskie o Likosic, gdzie Amfion i Zctos odgrywają rolę założycieli miasta; inne, bardziej odległe, dotyczące Dionizosa (kuzyna Edypa po stronie matki), oraz ateńskie legendy, gdzie rolę przypisywaną przez Teby Kadmosowi odgrywa Cekrops, itd. Dla każdego z tych wariantów zbuduje się tablicę, gdzie każdy element będzie umieszczony tak, by umożliwić porównanie z odpowiednimi elementami innych tablic: zniszczenie węża przez Cekropsa z równoległym epizodem dziejów Kadmosa; porzucenie Dionizosa i porzucenie Edypa; „nabrzmiała stopa” i Dionizos loxias, tzn. idący krzywo; szukanie Europy i szukanie Antiopy; założenie Teb niekiedy przez zasianych ludzi, a niekiedy przez Dioskurów Amfiona i Zetosa; Zeus porywający Europę lub Antiopę i podobny epizod, gdzie ofiarą jest Semele; Edyp tebański i Perseusz z Argos itd. Otrzymamy w ten sposób wiele tablic dwuwymiarowych, z których każda jest poświęcona jednemu wariantowi; tablice te można zestawiać jak równoległe płaszczyzny, by osiągnąć całość trójwymiarową, która może być „odczytywana” na trzy różne sposoby: z lewej do prawej, z góry w dół i z przodu do tyłu (bądź odwrotnie). Tablice te nigdy nie będą zupełnie identyczne. Doświadczenie wskazuje jednak, że odchylenia dystynktywne, które na pewno będą dostrzeżone, okażą się powiązane znaczącymi korelacjami, pozwalającymi poddać cały ich zbiór operacjom logicznym, przez stosowanie kolejnych uproszczeń, by w ten sposób odnaleźć strukturalne prawo rozpatrywanego mitu (rys. 16).

Rys. 16.

Można zarzucić takiemu przedsięwzięciu, że nie da się go doprowadzić do końca, ponieważ jedynymi dostępnymi wersjami są te, które znamy obecnie.

Co stałoby się, gdyby jakaś nowa wersja obaliła uzyskane rezultaty? Jest to realna trudność, gdy posiada się bardzo nieliczne wersje; staje się ona jednak szybko teoretyczna w miarę wzrostu ich liczby. Doświadczenie wskaże przybliżony rząd wielkości liczby wymaganych wersji; nie powinien on być zbyt wielki. Gdybyśmy znali umeblowanie pokoju i jego układ wyłącznie dzięki obrazom odbijanym przez dwa lustra, umieszczone na przeciwległych ścianach, mogłyby wystąpić dwa przypadki. Przy lustrach ściśle równoległych liczba obrazów byłaby teoretycznie nieskończona. Natomiast gdyby jedno z tych luster było umieszczone skośnie względem drugiego, liczba obrazów zmniejszałaby się szybko, zależnie od kąta. Ale nawet w tym ostatnim przypadku cztery lub pięć obrazów wystarczyłoby, jeśli nic dla uzyskania całościowej informacji, to przynajmniej dla zapewnienia nas, że żaden ważny mebel nie został pominięty.

Nic sposób natomiast dostatecznie mocno podkreślić absolutnej konieczności uwzględnienia wszystkich wariantów, które zostały zebrane. Jeśli komentarze Freuda o kompleksie Edypa są, jak uważamy, nieodłączną częścią mitu Edypa, pytanie o to, czy spisany przez Cushinga mit Zuni jest dostatecznie wierny, by należało go uwzględniać, nie ma sensu. Nie istnieje wersja „prawdziwa”, której inne byłyby kopiami bądź zniekształconymi odbiciami. Wszystkie wersje należą do mitu.

Możemy teraz zrozumieć, dlaczego wiele badań z mitologii ogólnej dawało zniechęcające rezultaty. Przede wszystkim komparatyści chcieli wybierać wersje uprzywilejowane, miast uwzględniać wszystkie. Ponadto, jak widzieliśmy, strukturalna analiza j c d n c j odmiany j c d n c g o mitu spisanego w j e d n y m plemieniu (a niekiedy nawet w jednej wiosce) prowadzi do schematu dwuwymiarowego. Z chwilą gdy korzysta się z wielu wariantów tego samego mitu zjednej wioski czy jednego plemienia, schemat staje się trójwymiarowy, a jeśli chce się poszerzać porównanie, liczba wymaganych wymiarów rośnie tak szybko, że nie możnajuż ujmować ich w trybie czysto intuicyjnym. Nieporozumienia i banały, które zbyt często są wynikami mitologii ogólnej, biorą się zatem z nieuwzględniania wymaganych wielowymiarowych układów odniesienia; uważa się naiwnie, że można je zastąpić przez systemy dwu-1 ub trójwymiarowe. Prawdę mówiąc, mało jest nadziei na to, że mitologia porównawcza będzie mogła się rozwinąć, nie korzystaj ąc z symboliki matematycznej, stosowanej do systemów wielowymiarowych, zbyt złożonych dla naszych tradycyjnych metod empirycznych.

W latach 1952—1954^K próbowaliśmy sprawdzić wyłożoną skrótowo na poprzednich stronach teorię, dokonując wyczerpującej analizy wszystkich znanych wersji mitów Zuni o pochodzeniu i wyłonieniu (Cushing 1883 i 1896,

^s Por. „Annuairc de 1’EcoIe pratiąue des Hautes Etudcs”, Section des Sciences religieuses, 1952 -1953, s. 19-21, i 1953 1954, s. 27 -29.