img30001 djvu

307

należy wyrwać jedną roślinę z korzeniem i pokazać na niej korzeń, łodygę, źdźbło, liście, kłos, w nim plewy i ziarna. Dalej należy zwrócić uwagę dzieci na ogólny wygląd każdego gatunku, tak jak się przedstawia na łanie. Pszenica jest więcej rumiana od żyta i jęczmienia (zwrócić uwagę na odmiany pszenicy). Do do wysokości, żyto jest najwyższe, pszenica niższa, jęczmień jeszcze niższy, owies najniższy. (Zresztą wysokość każdego gatunku jest zależna od uprawy i od jakości ziemi). Następnie dla dokładniejszego rozróżniania kłosów i budowy,' należy zerwać po jednej roślinie każdego gatunku i położyć przed oczami dzieci. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę dzieci i dokładniej przerobić budowę kłosów, po których głównie poznaje się gatunek zboża.

Żyto ma kłos najdłuższy z długiemi ościami, czyli wąsami, bo każda plewa kończy się długą ością Ziarna podłużne, z jednej strony rowkiem przedzielone; niedojrzałe są miękkie. — Kłos po dojrzeniu i wysuszeniu zwisa pochylony .

Kłos pszenicy jest krótszy, grubszy, prawie bez ości (wą-sów), zawsze prostopadły. Ziarno grubsze od żytniego, także z Jednej strony rowkiem oznaczone, barwy żółtej (jasna-jara), albo żółto-bru-natnej (ozimą). (Rozróżniamy żyto i pszenicę o z i m i n ę, to znaczy takie, które zasiano jeszcze przed zimą w przeszłym roku, albo jare, t. j. zasiane tego samego roku na wiosnę).

Kłos jęczmienia krótszy od żytniego, wąsy długie, ziarna stulone plewami w dwóch, albo czterech rzędach. Ziarno w łuskach z obu stroń spiczaste, żółte.

Owies. Z jednego korzenia wyrasta 3—4 źdźbła. Źdźbła kończą się wiechą, t. zn. w górze wyrastają na wszystkie strony cieniutkie gałązeczki, zakończone kioskami. Ziarno jest długie i spiczaste.

Proso ma także wiechę — ziarno okrągłe, po wymłóceniu żółte (kasza jaglana).

Co robią t?e zbożem, gdy dojrzeje na polu? Żyto, pszenicę, jęczmień i owies, po zerżnięciu i wysuszeniu na słońcu, wiążą w snopki i zawożą do stodoły. Tam młócą snopy, aż wszystkie ziarna wylecą z kłosów. Potem czyszczą ziarno, t, j. oddzielają ziarno od plew, wisypują do w^rorków. Część zostawiają na paszę dla drobiu i bydła, a drugą część zawożą do młyna, gdzie je mielą na mąkę. Co robią z mąki? Kto piecze chleb? Co robi mama z mąki? Zboże jest bardzo pożyteczne, bo bez chleba trudnoby było wyżyć na ziemi. Dużo pracy wymaga uprawa zboża. Trzeba się dużo napracować, aby mieć chleb (i kołacze), toteż mówią ludzie: „Bez pracy nie będzie kołaczy".

Pszenicę mielą taikże na grysik. Co robi mama z grysiku? — Jęczmień mielą także na mąkę, ale częściej robią z niego kaszę jęczmienną, pęcak, krupy perłowe. Pokazać w^r szkole przy omówieniu.

Owies mielą także i robią z mąki placiki, szczególnie ludzie mieszkający w górach. Na górach zwykle nie udaje się ani żyto, ani pszenica, tylko owies. Dlaczego? Bo w górach jest ziemia mniej urodzajna, gorsza, chłodniejsze powietrze, a żyto i pszenica potrzebuje więcej ciepła do dojrzenia). Zestawienie różnych momentów' opisu. — Oglądanie ziaren.

20*