Układ narządów ruchu obejmuje układ szkieletowy który stanowi jego bierną część i układ mięśniowy powodujący ruch kości czyli czynna część aparatu ruchu.
UKŁAD SZKIELETOWY zapewnia utrzymanie postawy ciała, nadaje mu kształt i stanowi ochronę dla organizmu (ochrona narządów wewnętrznych i decyduje o wielkości organizmu). w skład układu szkieletowego wchodzą kości połączone w sposób ścisły lub stawowo oraz chrząstki.
Ze względu na kształt wyróżniamy
kości długie np. kość ramienia, udowa, przedramienia, podudzia,
kości krótkie, kości nadgarstka, kości stępu,
kości płaskie: łopatka, kości sklepienia czaszki,
kości różnokształtne m.in. kości twarzy,
Kości pneumatyczne które zawierają jamy które są wypełnione gazami: kość klinową, sitową, skroniową. Jamy szpikowe kości i wolne przestrzenie między beleczkami istoty gąbczastej wypełnia szpik kostny. Występują dwa rodzaje szpiku: czerwony i żółty. We wszystkich kościach płodu, noworodka i dzieci do 6 roku życia występuje szpik czerwony. Natomiast u dorosłych występuje w mostku, łopatce, kręgach żebrowych, kościach czaszki i u nasady kości długich. w istocie podstawowej substancji międzykomórkowej kości występują związki organiczne i sole mineralne. Pierwsze z nich nadają kościom miękkość i elastyczność a drugie zapewniają twardość oraz wytrzymałość na zgniecenia i rozciąganie ale również kruchość.
Budowa kośćca obejmuje:
Kręgosłup
Klatka piersiowa
Kończyny górne i dolne
Czaszka
Kręgosłup składa się z 33 lub 34 kręgów w których wyróżniamy kręgi szyjne(7), piersiowe(12), krzyżowe(5), ogonowo-guziczne(4-5).
Budowa kręgów
W typowym kręgu występuje trzon kręgu zwrócony ku przodowi i łuk skierowany do tyłu oraz odchodzące od łuku wrostki: nieparzysty i kolczy. Parzyste wyrostki poprzeczne i dwie pary wyrostków stawowych. Pomiędzy trzonem kręgu a łukiem znajduje się otwór kręgowy. Otwory kolejnych kręgów tworzą kanał kręgowy w którym umieszczony jest rdzeń kręgowy.
Kręgi szyjne
W okolicy szyjnej dwa pierwsze kręgi mają nietypową budowę. Kręg pierwszy nosi nazwę szczytowego (atlas). Cechuje go brak trzonu. Natomiast powierzchnie stawowe dla kłykci kości potylicznej. To połączenie stawowe pozwala wykonać ruch potakiwania głową. Na tylnej powierzchni łuku tego kręgu znajduje się dołek zębowy dla połączenia stawowego z zębem kręgu drugiego zwanego obrotowym. Ząb kręgu obrotowego powstał z trzonu kręgu szczytowego. To połączenie między tymi kręgami pozwala na obrotowe ruchy głowy. Siódmy krąg szyjny wystający charakteryzuje się długim wyrostkiem kolczystym stanowiącym przyczep do mięsni karku.
Kręgi piersiowe
Kręgi piersiowe ze względu na występowanie żeber w odcinku piersiowym kręgosłupa kręgi piersiowe mają powierzchnie stawowe za pomocą których łączą się z głowami żeber.
Kręgi lędżwiowe
Mają duże rozmiary. Ich wyrostki poprzeczne są w zasadzie szczytowymi i przyrośniętymi żebrami dlatego nazywają się wyrostkami żebrowymi. Właściwie wyrostki poprzeczne noszą nazwe wyrostków dodatkowych.
Koś krzyżowa
Powstała ze zrośnięcia pięciu kręgów. Wyróżniamy w niej 4 pary otworów krzyżówo-grzbietowych, które w kierunku przyśrodkowym prowadzą do bocznych otworów kanału krzyżowego, odpowiadającym otworem międzykręgowym innym odcinkom kręgosłupa wzdłuż całej kości krzyżowej biegnie kanał krzyżowy przechodzący ku górze w kanał kręgowy a u dołu zakończony jest rozworem krzyżowym.
Kości guziczne
U człowieka występują szczątkowo, u osób starszych kręgi guziczne zrastają się w kość ogonową(kość guziczna)
Kręgosłup jako całość
Długość kręgosłupa u dorosłego człowieka wynosi od 65-75 cm. Część szyjna i lędźwiowa wypukła się ku przodowi a część piersiowa i krzyżowa ku tyłowi. Znane są 3 typy zniekształceń kręgosłupa powstające w wyniku zaburzeń symetrii kręgów od pionu ciała. Pociąga to za sobą przesunięcie środka ciężkości ciała. Do zniekształceń należą:
skolioza (wygięcie boczne kręgosłupa),
kifoza (wygięcie kręgosłupa ku tyłowi w płaszczyźnie strzałkowej),
lordoza (wygięcie kręgosłupa ku przodowi w płaszczyźnie strzałkowej).
Klatka piersiowa
Składa się z 12 kręgów piersiowych, 12 żeber i mostka. Żebra są kośćmi długimi kształtu łukowatego, każde z nich składa się z chrzęstnej części przedniej zwanej chrząstką żebrową i kostnej części tylnej. & par żeber dochodzi do mostka i są one żebrami (właściwymi) PRAWDZIWYMI. Pozostałe 5 par nazywamy żebrami RZEKOMYMI przy czym żebra 8-9 i 10 są połączone swoją chrząstką żebrową z chrząstką żebra siódmego, a żebro 11-12 łączy się swobodnie w mięśniach ścian brzucha - żebra WOLNE. w każdym żebrze wyróżniamy trzon, koniec przedni (mostkowy) i koniec tylny (kręgosłupowy). Na końcu tylnym znajduje się głowa żebra która oddzielona jest od trzonu szyjką żebra. Bezpośrednio za nią występuje guzek żebra. Głowa żebra podzielona jest grzebieniem głowy na 2 części odpowiadające powierzchni stawowych dwóch sąsiadujących ze sobą trzonów. Guzek żebra połączony jest stawowo z wyrostkiem poprzecznym odpowiedniego kręgu piersiowego.
MOSTEK jest nieparzystą kością płaską która ogranicza klatkę piersiową. w części górnej występuje rękojeść mostka, w środkowej trzon, a w dolnej wyrostek mieczykowaty. Na górnym brzegu rękojeści znajduje się wcięcie szyjne a z boku od niego dwa wcięcia obojczykowe do połączenia z obojczykami. Poniżej wcięć obojczykowych występuję wcięcie żebrowe do chrząstek pierwszej pary żeber. Wzdłuż bocznych brzegów trzonu mostka znajdują się wcięcia żebrowe do chrząstek żeber od 2 do 7.
Klatka piersiowa jako całość
W klatce piersiowej umieszczone są serce, płuca, przełyk. Biegną przez nią duże naczynia krwionośne oraz nerwy. Ścianę tylną klatki piersiowej tworzy kręgosłup, ściany boczne to żebra, a ściane przednią tworzy mostek. Wyróżnia się w niej 2 otwory górny i dolny. Otwór górny ograniczają trzon pierwszego kręgu piersiowego, pierwsza para żeber, górny brzeg rękojeści mostka, a otwór dolny trzon 12 kręgu piersiowego, 12 para żeber, końce 11 pary żeber, chrząstki żeber od 10-7 pary oraz wyrostek mieczykowaty mostka. Pomiędzy żebrami występują przestrzenie międzyżebrowe o szerokości ok. 1,5 cm. Klatka piersiowa porusza się podczas wymiany gazowej. Przy wdechu zwiększa się jej wymiar strzałkowy poprzeczny a także a także w związku z obkurczeniem przepony wymiar wysokościowy. Przy wydechu wszystkie wymiary zmniejszają się ponieważ obniżają się żebra i mostek a przepona unosi się do góry.
Kości kończyny górnej
Składa się z kości obręczy kończyny górnej do których należą łopatka, obojczyk, oraz kości kończyny górnej do których należą kość ramienna i przedramienia (łokciowa i promieniowa) i kości ręki (nadgarstka, śródręcza i palców). Obręcz kończyny górnej składa się z obojczyka i łopatki. Łopatka jest kością płaską kształtu trójkątnego. Na powierzchni grzbietowej łopatki, zwróconej ku tyłowi występuje grzebień łopatki, który biegnie skośnie do brzegu przyśrodkowego ku górze w kierunku brzegu bocznego przechodząc w wyrostek barkowy na którym znajdują się powierzchnie stawowe do połączenia z końcem barkowym obojczyka. Powierzchnia żebrowa łopatki jest wklęsła i tworzy dół podłopatkowy. Na górnym brzegu łopatki od jej strony bocznej występuje wyrostek kruczy a obok niego znajduje się wydrążenie stawowe stanowiące panewkę stawu barkowego do połączenia z głową kości ramiennej.
Obojczyk
Jest kością długą, wygiętą esowato. Składa się z trzonu mostkowego, skierowanego przyśrodkowo do mostka i końca barkowego skierowanego ku łopatce. Koniec mostkowy ma powierzchnie stawową do połączeń z rękojeścią mostka, a koniec barkowy powierzchnię stawową do połączenia z wyrostkiem barkowym łopatki.
Kość ramienna
Kość długa, składa się z trzonu końca bliższego i dalszego. Koniec bliższy zakończony jest głową kości ramiennej o kształcie półkolistym służącym do połączenia tej kości z łopatką w stawie barkowym. Poniżej głowy kości ramiennej znajduje się szyjka chirurgiczna zawdzięczająca swą nazwę zdarzającym się w tym miejscu złamaniom. Na końcu dalszym zwanym kłykciem kości ramiennej występuje powierzchnia stawowa do połączenia z kością przedramienia. Przyśrodkowy odcinek tej powierzchni ma kształt bloczka i łączy się z kością łokciową a odcinek boczny zakończony jest główką służącą do połączenia z kością promieniową. Ponad bloczkiem na stawie przedramienia znajduje się dół dziobiasty w który wchodzi wyrostek dziobiasty kości łokciowej. Na stawie występuje dół wyrostka łokciowego w którym gdy ramie jest wyprostowane wchodzi wyrostek łokciowy kości łokciowej.
Kości przedramienia
Stanowią je dwie kości długie, promieniowa leżąca po stronie palca wielkiego i łokciowa leżąca po stronie palca małego. w połączeniu kończyny zwróconej dłonią do przodu kość łokciowa i promieniowa nie są skrzyżowane, leżą równolegle względem siebie. Kość łokciowa znajduje się po stronie przyśrodkowej a promieniowa po bocznej. Natomiast gdy obie wymienione kości są skrzyżowane kończyna jest skierowana dłonią do tyłu. Przy skrzyżowanych kościach przedramienia, w końcu dalszym kość promieniowa znajduje się po stronie bocznej, jednoczenie w końcu górnym (bliższym) położenie kości nie ulega zmianie.
Kość łokciowa
Jest cieńsza w końcu dalszym, na końcu bliższym tej kości występuje tylny wyrostek łokciowy i przedni wrostek dziobiasty. Pomiędzy tymi wyrostkami znajduje się wcięcie bloczkowate do połączenia stawowego w stawie łokciowym z bloczkiem kości ramiennej. Na bocznej powierzchni końca bliższego obserwuje się wcięcie promieniowe do połączenia z kością promieniową w stawie łokciowym. Koniec dalszy kości łokciowej (głowa kości łokciowej) ma na powierzchni przyśrodkowej wyrostek rylcowaty. Głowa kości łokciowej ma powierzchnie stawową do połączenia tej kości z chrząstką trójkątną, oddzielającą kość łokciową od kości trójgraniastej nadgarstka oraz powieszcznie stawową do połączenia dolnych obu końców przedramienia.
Kość promieniowa
Koniec bliższy tej kości zakończony jest głową kości promieniowej oddzielającą od trzonu szyjkę. Powierzchnia stawowa głowy służy do połączenia głowy kości promieniowej z głową kości ramiennej w stawie łokciowym. Na zgrubiałym końcu dalszy występuje powierzchnia stawowa do połączenia z kością łódeczkowatą i księżycowatą nadgarstka, oraz wcięcie łokciowe do połączenia jej z kością łokciową w stawie promieniowo łokciowym dalszym.
Kości ręki
Dzielą się na kości nadgarstka, które ułożone są w dwóch szeregach, który każdy składa się z 4 kości. w szeregu bliższym (od strony kości promieniowej) znajdują się kości, łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta, a w szeregu dalszym kości, czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata i haczykowata. z kośćmi szeregu dalszego są połączone kolejno podstawy pięciu kości śródręcza.
Kości śródręcza
Stanową 5 długich kości oznaczonych cyframi (liczy się od kości promieniowej). Każda kość śródręcza ma trzon, koniec bliższy (podstawa) i dalszy (głowa). Połączone z bliższym paliczkiem odpowiedniego palca.
Kości palców
Palec pierwszy (kciuk) ma dwa paliczki, pozostałe palce mają 3 paliczki. Paliczek pierwszy nazywa się bliższym, drugi środkowym a trzeci dalszym. Na końcu ostatniego paliczka znajduje się spłaszczona guzowatość paliczka dalszego. w stawie śródręczno-paliczkowym pierwszym po stronie dłoniowej występują drobne okrągłe kostki zwane trzeszczkami, które są włączone do ścięgien mięśni.
Kości kończyny dolnej
Składa się z kości obręczy, z kończyny dolnej stanowiącej kość miednicy oraz z kości kończyny dolnej do której należą kość udowa, goleni, podudzia (kości piszczelowej i strzałkowej), kości stopy, stępu, śródstopia i palców.
Obręcz kończyny
dolnej składa się z kości miednicznej która składa się z trzech niezależnych kości oddzielonych os siebie chrząstką. w okresie dorastania kości te zrastają się w jedną całość. Górna część kości miedniczej stanowi kość biodrowa, u góry z tyłu występuje kośc kulszowa oraz u dołu i z przodu kość łonowa. Kości te łączą się w środkowej części a po stronie zewnętrznej tworzą panewkę stawu biodrowego do połączenia z głową kości udowej. Poniżej panewki biodrowej występuje otwór zasłoniony, otoczony od tyłu i od dołu kością kulszową a od przodu przez kość łonową. Na powierzchni wewnętrznej kości biodrowej znajduje się kresa łukowata. Krawędź górna talerza biodrowego nosi nazwę grzebienia talerza biodrowego która do przodu przechodzi w kolec biodrowy przedni górny, a od tyłu w kolec biodrowy tylny górny. Poniżej obu tych kolców znajdują się kolce dolne przedni i tylny. Na powierzchni płaskiej talerza biodrowego przebiegają 3 kresy pośladkowe przednia, tylna i dolna ograniczające pola przyczepu mięśni pośladkowych. w części tylnej talerza biodrowego znajduje się powierzchnia łukowata tworząca staw do połączenia kości biodrowej z kością krzyżową. Na kości kulszowej jest widoczny guz kulszowy a poniżej niego kolec kulszowy. Ponad Tm kolcem występuje wcięcie kulszowe większe a poniżej wcięcie kulszowe mniejsze. Na górnej powierzchni trzonu kości łonowej znajduje się wyniosłość biodrowo-łonowa przechodząca w kierunku dośrodkowym w grzebień kości łonowej który kończy się guzkiem łonowym.
Kość udowa
Należy do kości długich, jest to największa i najdłuższa kość organizmu ludzkiego. Składa się z trzonu i dwóch końców. Na jej końcu bliższym znajduje się kulista głowa oddzielona od trzonu szyjką kości udowej. Bocznie od szyjki występuje wyniosłość skierowana do boku i do góry zwana krętarzem większym, a poniżej niego skierowany przyśrodkowo krętarz mniejszy. Po tylnej stronie kości oba krętarze są połączone grzebieniem między krętarzowym. Na przedniej powierzchni kości pomiędzy krętarzami znajduje się słabiej zaznaczona niż grzebień kreza międzykrętarzowa. Koniec dalszy kości udowej ma dwa kłykci, większy kłykieć przyśrodkowy i mniejszy kłykieć boczny. Kłykcie zwrócone są ku dołowi i oddzielone od siebie dołem między kłykciowym. Mają one powierzchnie stawowe do połączenia z kością piszczelową. Od przodu powierzchnie kłykci tworzą powierzchnie rzepkową.
Rzepka
To nieduża graniasta kość która leży w ścięgnie mięśnia czworogłowego uda. Swą powierzchnią tylną jest połączona stawowo z powierzchnią rzepkową kości udowej.
Kości goleni
Goleń składa się z 2 kości, grubszej położonej przyśrodkowo kości piszczelowej i kości cieńszej leżacej bocznie kości strzałkowej. Koniec bliższy kości piszczelowej sięga ponad kość strzałkową i dlatego tylko kość piszczelowa bierze udział w tworzeniu stawu kolanowego. Natomiast w końcu dalszym goleni kość strzałkowa sięga poniżej dalszego końca kości piszczelowej.
Kość piszczelowa
Na bliższym końcu tej kości występują 2 kłykcie boczny i przyśrodkowy mające 2 poweszchnie stawowe do połączenia z kością udową w stawie kolanowym. Między tymi powierzchniami znajduje się wyniosłość międzykłykciowa. Koniec dalszy kości piszczelowej jest mniej zgrubiały niż bliższy. Jego przyśrodkowy odcinek wystaje ku dołowi jako kostka przyśrodkowa. Dolna powierzchnia dalszego końca kości piszczelowej wraz z powierzchnią stawową kości przyśrodkowej łączy się stawowo z kością skokową kości stępu. Na bocznej stronie dalszego końca kości piszczelowej znajduje się wcięcie strzałkowe do połączenia z dalszym końcem kości strzałkowej.
Kość strzałkowa
Koniec bliższy kości strzałkowej stanowi głowę strzałki która łączy się stawowo z kłykciem bocznym piszczeli nie biorąc udziału w tworzeniu stawu kolanowego. Koniec dalszy strzałki stanowi kostkę boczną. Jej powierzchnia przyśrodkowa łączy się stawowo z kością skokową.
Kości stopy
Kości stępu ułożone są w 2 szeregach, w szeregu bliższym występuje kość skokowa i kość piętowa, a w drugim szeregu mamy 3 kości klinowate, przyśrodkową, pośrednią i boczną oraz kość sześcienna i łódkowa. Kość skokowa jest połączona stawowo z golenią. Kość piętowa stanowi najdłuższą kość stępu. z jej górnej strony wystaje zgrubienie zwane guzem piętowym. Na górnej stronie kości piętowej znajdują się powierzchnie stawowe do kości skokowej. Kości klinowate i kość sześcienna łączą się swymi przednimi stawami z kośćmi śródstopia.
Kości śródstopia
Istnieje 5 kości śródstopia które należą do kości długich. Każda z kości śródstopia ma trzon, podstawę i głowę. Podstawy 3 pierwszych kości śródstopia łączą się z trzonem kości klinowatych a kość 4 i 5 z kością sześcienną.
Kości palców
Palce stopy składają się z paliczków. Duży palec stopy zwany paluchem ma 2 paliczki a pozostałe palce maja 3 paliczki. w porównaniu z kośćcem ręki paliczki palców są mniejsze. w okolicy torebki stawu śródstopia palca pierwszego na stronie podeszwowej stopy występują okrągłe kostki zwane trzeszczkami.
Układ ruchu
6