ROZWOJÓWKA 7 Daga

Tyszkowa „Rozwój psychiczny jednostki jako proces strukturacji

i restrukturacji doświadczenia”

• Albo przyjmiemy koncepcję rozwoju do adolescencji, albo w ciągu całego życia. Obu na raz się nie da, bo między nimi są różne sprzeczności.

• Psychiczne zmiany rozwojowe człowieka dorosłego są co najmniej równe zmianom zachodzącym w okresie dzieciństwa (biorąc pod uwagę ich zakres i głębokość przekształceń). Niektórzy uważają, że są one nawet ważniejsze.

• Rozwój psychiczny może trwać tak długo jak długo działają struktury organizmu (a nie tylko do momentu ukończenia ich budowy). Psychika człowieka jest bowiem układam funkcjonalnym, którego funkcje (regulacyjne) rozwijają się w interakcji jednostki z otoczeniem (a ona trwa całe życie).

• O rozwoju psychicznym jednostki można mówić tylko w powiązaniu z aktywnością (trzeba przyjąć, że człowiek jest istotą aktywną, a nie reaktywną)

• Wg autorki rozwój jest czymś więcej niż realizowaniem się programu genetycznego.

• Doświadczenie w większości teorii dotyczących rozwoju uznawane jest za ważne (jest tłem zmian rozwojowych, rodzajem uczenia się lub traktuje się je jako czynnik ułatwiający lub hamujący rozwój - wpływ środowiska).

• Wg Tyczkowej: doświadczenie (gł dośw. indywidualne) - podstawowy materiał rozwoju gromadzony w toku całego życia i aktywności jednostki w świecie; przedmiot strukturacji i restrukturacji, które konstruują zmiany rozwojowe psychiki jednostki (gł zmiany jakościowe, czyli strukturalne).

Rozwój psychiczny jako proces strukturacji doświadczenia.

• Podstawowa teza: rozwój psychiczny jednostki polega na gromadzeniu i opracowywaniu doświadczenia, które podlega (w skutek działania potrzeb związanych z aktywnością) procesom strukturacji i restrukturacji w toku całego życia.

• Doświadczenie = materiał rozwoju

• Rozwój = ciąg zmian wynikających z organizowania się struktur doświadczenia (strukturacja) i ich przekształcania (restrukturacji) w wyniku włączania doświadczeń nowych i dostosowywania aktywności do potrzeb równoważenia (regulowania) stosunków (wymiany) ze światem zewnętrznym.

• Strukturacja = organizowanie się struktur doświadczenia

• Restrukturacja = przekształcanie struktur doświadczenia w wyniku… (patrz wyżej )

• Rozwój psychiczny jednostki - proces konstruowania się (samoorganizowania) jej struktur psychicznych w wyniku gromadzenia i odkładania się oraz strukturowania doświadczeń pochodzących z aktywności własnej jednostki (konstruowanie, więc podejście konstruktywistyczne).

• Należy przyjąć dominującą rolę aktywności własnej podmiotu w rozwoju psychicznym (aktywność własna umożliwia zdobycie doświadczenia).

Aktywność i rozwój psychiczny:

• Człowiek w swoich stosunkach ze światem jest istotą aktywną (odkrywcze…)

• Teorie, które przyjmują model organizmu:

aktywnego - teorie strukturalistyczne i dialektyczne - tym, co się zmienia są struktury i funkcje (Overton i Reese)

reaktywnego - behawioryzm - tym, co się zmienia jest zachowanie (Overton i Reese)

• Wg autorki aktywność jest cechą immanentną istot żywych, sposobem ich istnienia.

• Człowiek może żyć i rozwijać się jedynie dzięki ciągłej wymianie (biochemicznej i psychologicznej) z otoczeniem. Ta wymiana wymaga ciągłej regulacji (czyli aktywności).

• Podst zadanie psychiki - sterować zachowaniem (regulować stosunki jednostki ze światem zewnętrznym)

• Procesy równoważenia muszą być aktywne i dynamiczne (homeoreza), bo interakcje między jednostką a światem są dynamiczne i zmienne(zmienia się sama jednostka, świat, albo jedno i drugie)

• Środowisko się zmienia, więc jednostka musi się do niego aktywnie przystosować. To sprawia, że układ psychiczny jednostki musi się rozwijać (jest to konieczne do sterowania zachowaniem jednostki i po to, by sprostać wymaganiom równoważenia stosunków jednostki z otoczeniem).

• Aktywność jednostki w toku jej życia różnicuje się, wzbogaca i organizuje.

• Podlega też przekształceniom jakościowym (m.in. przez opanowanie posługiwania się narzędziami i systemami znakowymi)

• Jak się aktywność różnicuje, to powstają działania i działalność (=aktywność ukierunkowana na cel).

• Podstawowe formy działalności:

1. Przedmiotowa - wyróżniona przez Leontiewa - są to zespoły działań skierowane na przedmioty świata zewnętrznego, zmierzające do wywołania w nich zmian.

2. Społeczna - zespoły różnorodnych czynności i działań nastawione na innych ludzi i zmierzające do oddziaływania na nich (np. działalność wychowawcza, artystyczna, polityczna itp.)

• Podstawowe formy działalności ze względu na inne kryterium (przeważanie w aktywności człowieka w kolejnych okresach życia):

1. zabawa

2. nauka

3. praca

Pojęcie doświadczenia i jego rodzaje.

Doświadczenie indywidualne:

• DOŚWIADCZENIE oznacza:

1. aktualne przyzywanie jakiegoś zdarzenia lub zdarzeń czy sytuacji, kontaktów z otoczeniem, własnych działań itp. (wg Tyczkowej tu lepiej byłoby używać terminu doświadczanie lub doznawanie).

2. zdarzenia, sytuacje, kontakty z otoczeniem czy działania własne jednostki, które pozostawiają ślad.

3. ślad przeżytych zdarzeń, sytuacji, kontaktów, działań czy przeżyć w pamięci

4. skutek, zwłaszcza trwały, przeżytych zdarzeń, sytuacji, kontaktów z otoczeniem, działań czy przeżyć w psychice, zachowaniu się, działaniach jednostki (tak jak w wyrażeniach „uczenie się przez doświadczenie”, „człowiek doświadczony”, „doświadczenie życiowe”)

5. wiedzę, zwłaszcza praktyczną, wyniesioną z własnych uprzednich działań, czynności, zachowań, sytuacji czy przeżyć (jak w wyrażeniach „doświadczony prawnik/matka/działacz”, „doświadczenie zawodowe/sportowe”)

6. ogół zjawisk psychicznych w danym momencie traktowanych tak, jak są one odbierane bezpośrednio przez osobę doznającą - jest to definicja psychologii introspekcyjnej Titchena.

7. historie całej uprzedniej stymulacji, jakiej podlegała jednostka (tj. historię bodźców i zdarzeń) tak, jak były one przez tę jednostkę spostrzegane i jak zostały przez nią zasymilowane - definicja fenomenologiczna.

8. bodźce i/lub zdarzenia, z którymi jednostka miała kontakt LUB reakcje, którymi jednostka odpowiada na działanie tych bodźców - definicja behawioralna oczywiście. W każdym z tych przypadków w grę wchodzi uczenie się. Wohlwill - behawiorystyczne ujmowanie doświadczenia sprawdza się w licznych badaniach, jakie przeprowadzono nad rolą doświadczenia (gł tzw. wczesnych dośw.) w rozwoju. Utożsamianie doświadczenia z bodźcami lub reakcjami umożliwia klarowne planowanie badań i przejrzystą analizę wyników. Ta koncepcja doświadczenia nie jest dobra, bo:

• jest redukcjonistyczna

• wiele bodźców, które działały na organizm w przeszłości nie pozostawia w jego zachowaniu śladów, które można by przypisać działaniu reaktywnemu

• reakcje powstają - także zgodnie z koncepcjami behawiorystycznymi - głównie pod wpływem działania bodźców aktualnych, a nie przeszłych.

• Pojęcie doświadczenia odnosi się do podmiotu (organizmu) i do jego mechanizmów regulacyjnych (regulacyjnych nie do środowiska - bodźców, sytuacji - czy zachowania)

• Czasami w teoriach uczenia się doświadczenie = efekty uczenia się.

Np.: Włodarski doświadczenie „rozumiane jest jako rezultat kontaktu (z otoczeniem) w postaci określonych zmian w zachowaniu jednostki”

• Hilgard: „uczenie się można określić jako względnie trwałą zmianę w zachowaniu, pojawiającą się jako rezultat uprzedniego doświadczenia” lub jako „korzystanie z uprzedniego doświadczenia”. Podobnie myśli Linhart. A wnioski z tej definicji są takie:

→ doświadczenie ≠ uczenie się

→ doświadczenie ≠ zmiany obserwowane w zachowaniu jednostki

→ doświadczenie = coś, co leży u podłoża zmian obserwowanych w zachowaniu jednostki (tylko co???).

• Doświadczenie wiąże się z pamięcią <kolejne odkrywcze zdanie>

• Ślad pamięciowy ≠ treść tego śladu pamięciowego

• Gołąb - doświadczenie to „zdarzenie, które zostawia ślad psychiczny” (to jest wg Tyszkowej błędna definicja bo… poprzedni myślnik)

• Do dziś nie wiemy czym są ślady pamięciowe.

• Gołąb raz jeszcze - doświadczenie jako ślady lub psychiczne reprezentacje zdarzeń (z tym się Tyszkowa zgadza)

• Lewicki - doświadczenie jako zespół inf „wpisanych” w mózgu, czyli śladów pamięciowych.

• Wg Tyczkowej doświadczenie tworzy raczej treść śladów pamięciowych, a nie same ślady. W ogóle doświadczenia najlepiej nie wiązać jedynie ze śladami pamięciowymi.

• Fajnie byłoby je powiązać z obrazami umysłowymi, bo to pozwala dostrzec ścisły związek z aktywnością (zew i wew) podmiotu, w której może ono podlegać opracowaniu i przekształceniom. (tu jest kilka inf o obrazach umysłowych, których nie piszę, bo wg mnie już to pamiętacie po tamtym semestrze. Ale jeśli nie to odsyłam na stronę 56 od akapitu).

• Rola doświadczenia w uczeniu się sprowadza się do drobnych zmian funkcjonalnych w różnych układach zaangażowanych w aktywności organizmu i jej reprezentacji w układzie nerwowym. Zmiany te - przekształcenia o charakterze systemowym, które następnie ujawniają się w zmianie zachowania jednostki. Zmienna pośrednicząca tu - zmiany dokonujące się w psychice.

• Winograd - traktuje doświadczenie jako wiedzę praktyczną.

• Doświadczenia zdobyte w wyniku własnej aktywności powodują największe zmiany wtedy, gdy schematy czynnościowe (i inne) jednostki są w początkowym stadium organizowania się, tj. we wczesnym dzieciństwie.

• 4 koncepcje wyjaśniające w jaki sposób doświadczenie oddziaływuje na jednostki Uzgirisa. Ujmują one rolę wczesnych doświadczeń jako:

1. wyznacznika oczekiwanych doświadczeń następnych

2. czynnika modyfikującego zakres i proporcje rodzajów doświadczeń

3. czynnika modyfikującego wzór i

4. modyfikatora selektywnego dalszych doświadczeń w toku własnej aktywności jednostki.

I zakładają, że wczesne doświadczenia kształtują:

• percepcję sytuacji i możliwość selektywnego reagowania na bodźce i sytuacje zew

• wzory i schematy aktywności, oddziałujące pośrednio na przebieg dalszego rozwoju jednostki.

• Doświadczenia istotne dla rozwoju mogą być zdobywane za pomocą różnych konkretnych form aktywności (obserwacje dzieci upośledzonych)

• Po raz kolejny obalają Freuda - wpływ doświadczeń we wczesnym dzieciństwie wcale nie jest nieodwracalny. Późniejsze doświadczenia mogę bowiem zmodyfikować i przekształcić ich wpływ zmieniając tor rozwoju indywidualnego.

• Doświadczenie trwa i trwa też przekształcanie doświadczeń uprzednich przez doświadczenia nowe.

• Doświadczenie może mieć charakter świadomy i nieświadomy (np. wiedza proceduralna)

• Doświadczenie emocjonalne - ujawnia się w tym, że w sytuacjach pod jakimś względem przypominających te, w których doznaliśmy określonych przeżyć emocjonalnych, reagujemy uczuciami podobnymi zanim zdołamy sobie to uświadomić. Tak powstają urazy emocjonalne, kształtują się postawy, człowiek uczy się też rozpoznawać dany stan emocjonalny, który przez to staje się sygnałem zachowań adaptacyjnych.

• Doświadczenie ma charakter indywidualny - tzn. każda jednostka zdobywa je (aktywność!) w toku swego życia, a jego treści, dynamika i uformowanie są niepowtarzalne; zawiera ono szereg treści i cech wspólnych dla danej kohorty.

• Aspekty uniwersalne doświadczenia indywidualnego - powszechność występowania okresów cyklu życiowego człowieka (dzieciństwo i dorastanie, dorosłość, okres starzenia się i starości)

• Na całokształt doświadczenia człowieka składają się:

1. doświadczenia gatunkowe - przekazywane w postaci struktur i gotowych połączeń nerwowych oraz schematów czynności wrodzonych; wymaga niewiele ćwiczeń (ale jednak jakichś wymaga)

2. doświadczenie indywidualne (w rozumieniu węższym) - ta część doświadczenia, którą jednostka wynosi z własnych doznań, przeżyć, zdarzeń, kontaktów i sytuacji w których uczestniczy - po prostu poprzez własną aktywność

3. doświadczenie społeczne - przyjmowane drogą komunikacji interpersonalnej w toku obcowania społecznego i przyswajania kultury - również poprzez własną aktywność jednostki, bo własnością jednostki staje się tylko ta część doświadczenia społecznego, którą ona sobie w sposób aktywny przyswoi. Jeśli jakieś inf nie staną się dla jednostki obiektem jej aktywności, to nie będą one włączone do doświadczenia lub zostaną włączone do niego w sposób powierzchowny i nietrwały.

• Doświadczenie indywidualne obejmuje więc:

• efekty (ślady) pamięciowe

• schematy czynnościowe

• wzory reakcji własnej spontanicznej aktywności jednostki w środowisku (środowiskach)

• wzory reakcji powstające w związku z własną aktywnością i przeżyciami odnoszącymi się do tej części doświadczenia społecznego, z którą się dana jednostka styka i którą aktywnie przyswaja.

• Doświadczenie jest efektem aktywności jednostki w jej relacjach ze światem otaczającym.

• Aktywność trwa przez całe życie człowieka, zmieniają się tylko jej formy, intensywność i struktura wew.

• Doświadczenie indywidualne gromadzi się i organizuje przez całe życie. Stwarza ono podstawy przekształceń rozwojowych psychiki.

• Doświadczenie wiąże się z pełnieniem ról społecznych, z działalnością człowieka, z jego przeżyciami i zmianami w organizmie i psychice.

• Szewczuk - doświadczenie to „całokształt poznawczo-emocjonalno-działaniowych treści związków czasowych, jakie powstały i funkcjonują u danego osobnika”. Istotna część tych związków to m.in. interakcje czł. z innymi ludźmi, procesy własnego rozwoju i przeżycia związane z kulturą.

• Aktywność własna podmiotu stanowi wypadkową interakcji wrodzonych właściwości organizmu i środowiska, które współokreśla.

• Smedslund - doświadczenie jako odczytywanie „danych surowych” powstających w rezultacie kontaktów jednostki ze światem. Uczenie się i rozwój są wyznaczane przez sekwencje stymulacji zewnętrznej lub przez struktury wrodzone (to jest niezgodne z dialektycznym konstruktywizmem)

• Doświadczenie ma charakter enaktywny.

• Podstawowa jednostka doświadczenia i aktywności łączy w sobie aspekt poznawczy, afektywny i wartościujący (Piaget).

• Kagan tak tłumaczy to, że człowiek poszukuje doświadczenia i aktywnie je sobie organizuje - „czyny i myśli są często skierowane ku celowi, którym jest po prostu pożądane doświadczenie”

• Doświadczenie indywidualne stanowi zapis przeszłości, ale oddziałuje też na aktualne przeżycia i zachowania jednostki poprzez:

• modyfikowanie percepcji aktualnej sytuacji spośród jej poznawczego interpretowania i waloryzacji

• modyfikowanie aktów aktualnego zachowania

• 2 kategorie doświadczenia (wyróżnione po to, żeby można było lepiej określić wpływ doświadczenia na zachowanie):

1. Doświadczenie - zapis - nawiązuje do hipotezy Penfielda - wszystkie fakty i przeżycia jednostki są w sposób ciągły rejestrowane tworząc zapis pamięciowy przebiegu jej życia. Inf są uporządkowane na osi czasu biograficznego. Prawdopodobnie podlega rekonstrukcji z punktu widzenia aktualnej sytuacji i odwrotnie - aktualna sytuacja jest spostrzegana i interpretowana w kategoriach uprzedniego doświadczenia → oddziaływanie doświadczenia i aktualnej sytuacji jest wzajemne. Sytuacja aktualna jest natomiast spostrzegana, a doświadczenie rekonstruowane z pkt widzenia celów realizowanych we własnej aktywności podmiotu.

2. Doświadczenie - wniosek - powstaje w rezultacie operacji umysłowej na materiale zapisu pamięciowego (tj. doświadczenia - zapisu).

• Linhart - „integracja uzyskanych w przeszłości doświadczeń z potrzebami aktualnej sytuacji i nastawieniem na cel realizuje się w postaci różnego rodzaju form antycypacji”. Antycypacja (np. określenie stanu rzeczy lub sytuacji) jest warunkiem wytworzenia planu działań.

• Doświadczenia uczestniczą w wyborze celów, organizacji aktów działania (i m.in. w ten sposób wpływają na nasze zachowanie)

• Kontrowersje na tle: doświadczenie jako zapis przeszłości a cele i nastawienia podmiotu ku przeszłości może być rozwiązana jedynie w ramach modelu organizmu aktywnego (nie rozwiążemy jej przyjmując stanowisko behawiorystyczne)

• Aktywność oznacza i implikuje dynamiczne stosunki czasowe uwarunkowane charakterem kolejnych struktur i programów aktywności.

Strukturowanie doświadczenia i zmiany rozwojowe psychiki jednostki:

• Rozwój jednostki wiąże się z aktywną samoorganizacją doświadczenia, która polega na powstaniu wew związków między doświadczeniami, łączących je w pewne funkcjonalne całości (one konstruują aktualne zachowanie jednostki i odgrywają istotną rolę w stosunkach jednostki ze światem). I to właśnie jest strukturowanie (strukturacja).

• Restrukturacja - zmiana starych doświadczeń (ich reorganizacja) w wyniku asymilowania nowych doświadczeń. Bodźcem do niej może być przeżycie katharsis.

• Restrukturację doświadczeń stosuje się w wychowaniu, rehabilitacji chorych, psychoterapii itd.

• Niektórzy psychologowie uważają, że „wszelkie doświadczenie jest ustrukturowane” (jednostka narzuca wew strukturę swej psychiki otaczającemu światu). Najpierw jednak te struktury muszą się ukształtować.

• Najprostsza forma porządkowania doświadczeń (zgodnie z hipotezą doświadczenia- zapisu) - porządkowanie ich na osi czasu (nijako biograficznego).

• Inna forma porządkowania doświadczeń - grupowanie ich w całości powiązane treściowo lub grupowanie ich ze względu na ich związek z aktualną sytuacją podmiotu i jego działalnością.

• 3 możliwości genezy struktur psychologicznych wg Piageta:

• preformacja

• kreacje przypadkowe

• konstrukcja

• Teoria konstruktywistyczna to jest, bo doświadczenia są konstruowane w toku aktywności, a ich strukturacja modyfikuje aktywność.

• Schematy i struktury aktywności oddziałują na doświadczenie indywidualne i odciskają się na nim.

• Ich fizjologiczny odpowiednik - połączenia między mózgiem a organami ciała odpowiedzialnymi za dane działania. Są one elastyczne, a raz uformowane funkcjonują jako całość (podobnie jest w koncepcji Łurii)

• Powstawanie takich dynamicznych organizacji aktywności zakłada też Allport. Wg niego taka dynamiczna organizacja systemów psychofizycznych jednostki leży u podłoża jej osobowości i warunkuje kształtowanie się unikatowych form jej przystosowania psychicznego i społecznego.

• Istotny czynnik strukturowania doświadczeń - działania, w których jednostka używa społecznie wypracowanych środków (narzędzia i znaki)

• Znaki:

• są narzędziem kodowania, strukturowania i waloryzacji doświadczeń

• umożliwiają opracowanie doświadczenia indywidualnego

• pozwalają jednostce wyodrębnić doświadczenia podobne i nadać im nazwę, co z kolei pozwala pogrupować doświadczenia i nadać im wspólne znaczenie (przenosząc w sferę świadomości reflektującej)

• Erikson zwraca uwagę na to, że kultura (twór społeczny) tworzy kryteria akceptacji i samoakceptacji biegu życia i linii rozwojowej jednostki.

• Gromadzące się i organizujące doświadczenie przygotowuje i warunkuje psychiczne zmiany rozwojowe (jest to wyraźne w przypadku zmian jakościowych i strukturalnych). Reorganizacji ulegają też schematy akumulowania, organizowania i interpretacji doświadczeń.

• Szybkiej strukturyzacji (lub restrukturyzacji) sprzyjają doświadczenia zmuszające do dokonywania nowej selekcji i odmiennej waloryzacji poprzednich doświadczeń → dlatego nazywa się je doświadczeniami/zdarzeniami krytycznymi.

• W kształtowaniu się struktur aktywności psychicznej ważne są doświadczenia specyficzne.

• Csikszentmihaly odkrył, że nastolatki długo rozmawiają z rówieśnikami <zaskakujące, nie?>. Te rozmowy prowadzą do relatywizacji własnego pkt widzenia, do pogłębienia rozumienia innych, pozwalają uporządkować i zinterpretować własne doświadczenia (czyli sprzyjają wewnętrznej integracji i rozwojowi).

• Gilligan i Murphy - pewne doświadczenia w intymnych związkach z innymi ludźmi są ważne w rozwoju moralności (w przejściu od moralności zasad do moralności kontekstualnej). Takie doświadczenia są też ważne dla rozwoju myślenia dialektycznego i dla zmiany wewnętrznych postaw jednostki wobec siebie.

• Porządkujące się doświadczenie przybiera formę struktur znamionujących nową jakość funkcjonowania psychicznego i nową organizację aktywności właściwą dla nowego stadium rozwoju indywidualnego.

• Aktywność natomiast sięga po wydarzenia ważne dla niej - dokonuje się przeszukiwanie i selektywna restrukturyzacja doświadczenia jednostki.

• Uświadamianie sobie przeszłych doświadczeń i własnych przeżyć, tworząc ich reprezentację w wiadomości, poddaje je reorganizacji i restrukturacji kategorialnej.

• Prawdopodobnie autokomunikacja nie wystarcza do głębokiej restrukturacji doświadczeń. Konieczna jest do tego komunikacja interpersonalna. (na tym mechanizmie pewnie opiera się psychoterapia i wychowanie)

• Człowiek jest twórcą swej biografii (i pośrednio samego siebie) w tym sensie, że tworzy sobie warunki zdobywania i strukturowania doświadczeń.
  

1

---