Roczny program dydaktyczny, klasa 4

Rozkład materiału - 1 godzina w skali rocznej

Budując roczny plan dydaktyczny wzięłyśmy pod uwagę wszystkie możliwe obszary metodyczne i edukacyjne, niezbędne w trakcie nauczania historii i społeczeństwa w klasie IV. Rozkłady materiału pozwalają w sposób racjonalny zaplanować zajęcia i wstępnie określić sposób ich realizacji. Przy planowaniu konkretnych jednostek lekcyjnych musimy wziąć pod uwagę ogólne cele kształcenia, ilość godzin przeznaczonych na nauczanie przedmiotu oraz możliwości zespołu uczniowskiego. Rozkłady, które przygotowałyśmy są więc jedynie propozycją, którą mogą Państwo modyfikować, dostosowując ją do własnych potrzeb.

Ze względów praktycznych ujęłyśmy je w formie tabeli.

Oto jej objaśnienia.

Lp. - to numer kolejnej lekcji.

Temat. Treści programowe

Tytuły tematów pokrywają się bądź są zbliżone z tytułami proponowanymi w podręczniku lub programie. Treści programowe wskazują najważniejsze zagadnienia, które powinny być omówione w celu jego pełnej realizacji. Jeżeli uznają Państwo, że niektóre z nich należy przetworzyć lub realizować w części możecie dokonać stosownych zmian.

Cele szczegółowe (operacyjne)

Cele nauczania zostały zoperacjonalizowane, ujęte w sposób czynnościowy - stąd zapis „uczeń potrafi”. Jest to wskazaniem wiadomości i umiejętności, które w trakcie realizacji lekcji uczeń powinien opanować. Ze względów praktycznych zrezygnowałyśmy
z zastosowania symboli literowych taksonomii celów (wiadomości, umiejętności, postawy
i wartości), a ujęłyśmy je w sposób globalny.

Poziomy wymagań

Ocenianie jest bardzo delikatnym obszarem pracy nauczyciela. Każdy uczeń chce być doceniony i dostrzeżony, chce osiągnąć sukcesy szkolne. Nie wszyscy jednak mają równy potencjał intelektualny, równe możliwości.

Nie wszyscy zatem opanują zaplanowane treści programowe. W naszej propozycji wyznaczyłyśmy dwa poziomy wymagań:

P - podstawowy; wskazuje te wiadomości i umiejętności, które powinni opanować wszyscy uczniowie,

PP - ponad podstawowy; ten poziom wykracza poza zakres niezbędnych wiadomości
i umiejętności.

Środki dydaktyczne

Podstawowym, niezbędnym i dostępnym dla wszystkich środkiem dydaktycznym jest podręcznik. Jak wcześniej wspominałyśmy został on tak opracowany, by materiał ilustracyjny stanowił wsparcie w toku realizacji lekcji. Oprócz podręcznika proponujemy korzystanie ze zbiorów własnych uczniów oraz innych materiałów ilustracyjnych. Nie wymieniałyśmy ich ze względu na ogrom literatury. Mogą Państwo skorzystać z innych publikacji, np. cyklu Tak żyli ludzie, Wydawnictwo Dolnośląskie; Encyklopedia młodych. Odkrycia, Lavousse Gallimard, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa; J.M. Roberts, Ilustrowana historia świata, Wydawnictwo Łódzkie; Ilustrowana historia świata, Wydawnictwo Muza SA. Można wykorzystać także przewodniki turystyczne, foldery oraz mapy ścienne zgodne
z realizowaną tematyką.

Metody

Sposób prowadzenia lekcji powinien sprzyjać przyswajaniu wiadomości i umiejętności oraz wpływać na rozwój zainteresowań uczniów. Stosowane metody muszą być odpowiednie do wieku dziecka, możliwe do realizacji z danym zespołem klasowym i bliskie nauczycielowi. Przy większości lekcji zaproponowałyśmy kilka metod. Wybór pozostawiamy Państwu.

Edukacja regionalna ER

Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie, została zapisana w Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych jako jedna ze ścieżek edukacyjnych. Historia jest ważnym nośnikiem treści regionalnych, mimo że edukacja ta posiada charakter interdyscyplinarny. Stąd szczególna rola nauczyciela, który powinien wspierać się wiedzą regionalną przy realizacji treści programowych. Historia regionalna powinna być w naturalny sposób wkomponowana w ten podmiot. Dlatego budując rozkłady materiału zawarłyśmy w nich elementy edukacji regionalnej (symbol ER).

Zakres realizacji treści - ze względu na ograniczenia czasowe - jest różny. Jeżeli na nauczanie przedmiotu przeznaczono 1 godzinę realizację tej ścieżki ograniczamy do jednego punktu w toku lekcji. W przypadku większej ilości godzin treściom tym możemy poświęcić całe jednostki lekcyjne.

Rozkład materiału poprzedza spis tematów, który zawiera tytuły poszczególnych jednostek lekcyjnych, oraz propozycje lekcji powtórzeniowych. Realizacja programu w przypadku 1 godziny w skali roku wymaga dyscypliny czasowej ze strony nauczyciela. W pozostałych sytuacjach daje możliwość swobodnej realizacji treści, stosowania metod aktywizujących czy organizacji lekcji w systemie poza szkolnym (wycieczki historyczne).

Przy celach szczegółowych podano w nawiasach poziom wymagań - podstawowy (P)
i ponadpodstawowy (PP).

Rozkład materiału - 1 godzina w skali rocznej

Spis tematów

Dział I. Historia wokół nas

1. Dzień dobry historio!

2. Skąd czerpiemy wiadomości o historii? (lub Źródła historyczne)

3. Ziemia księgą przeszłości

4. W jaki sposób chronimy ślady przeszłości? (lub Zabytki i ich ochrona)

Dział II. Moja mała historia

5. Moja mała historia

6. Poznaję historię swojej rodziny i swojego rodu

7/8. Pamiątki po moich przodkach (lub Moje korzenie)

9. Skąd nasz ród?

Dział III. Historia mojego regionu

10. Historia i legenda mojej miejscowości

11. Czym szczyci się moja miejscowość (mój region)

Dział IV. Czas w historii

12. Jak dawniej ludzie mierzyli czas

13. Obliczanie czasu minionych wydarzeń

Dział V. Pradzieje człowieka

14. Najdawniejsi ludzie

15. Człowiek i jego życie

16. W biskupińskiej osadzie

Dział VI. Życie codzienne w dawnej Polsce i dzisiaj

17. W kręgu władców od X do XII wieku

18. Wśród mieszkańców grodu i podgrodzia od X do XII wieku

19. W murach klasztornych od X do XV wieku

20. Miasto od XIII do XV wieku

21. Życie codzienne w mieście średniowiecznym

22. Jak toczyło się życie na rycerskich zamkach od XIV do XVI wieku

23. Wśród polskiej szlachty od XVI do XVIII wieku

24. W pałacach magnackich XVII i XVIII wieku

25. Wieś polska w XVII wieku

26. Wiek XIX wiekiem pary

27. Cywilizacja XX w. - wieku atomu i podboju kosmosu

Propozycje lekcji powtórzeniowych

1. Kto tworzy historię?

(Przeprowadzenie tej lekcji proponujemy po zrealizowaniu działów: I, II, III).

2. Życie codzienne w średniowiecznej Polsce

3. Miasto i wieś na przestrzeni wieków

4. Polskie siły zbrojne od X w. do czasów współczesnych

5. Praca i doświadczenie - najważniejsze wynalazki i ich wpływ na zmiany w życiu ludzi

L.p.	Temat, treści programowe	Cele szczegółowe, operacyjne	Środki dydaktyczne		Metody
Dział I. Historia wokół nas
1.	Dzień dobry historio! • Historia nauką o przeszłości • Historia nauką przybliżającą życie ludzi w dawnych czasach • Elementy życia kształtujące historię i wpływające na nią: - ważne wydarzenia polityczne - wybitne jednostki - życie codzienne społeczeństwa	Uczeń potrafi: - wyjaśnić, czym jest historia (P) - odpowiedzieć na pytanie „Kto tworzy historię?” (P) - wskazać okoliczności wydarzeń historycznych: przyczyna i skutek (konstruować odpowiednie pytania przyczyna - dlaczego? - kto? skutek - z jakim skutkiem? (PP) - wyjaśnić w krótkiej wypowiedzi wkład historii lokalnej w historię państw (PP) - (ER) wymienić osobę zasłużoną dla swojego regionu (P).	• obrazy przedstawiające: portrety władców, wybitnych uczonych, artystów, sceny ilustrujące życie codzienne w różnych epokach • obrazy przedstawiające sceny historyczne • posiadane źródła materialne		metoda programowa (z wykorzystaniem podręcznika), pogadanka
2.	Skąd czerpiemy wiadomości o historii? (lub Źródła historyczne) • Źródła historyczne i ich rodzaje • Przykłady źródeł pisanych i materialnych • Materiał pisarski	Uczeń potrafi: - wyjaśnić pojęcie źródło historyczne (P) - dokonać podziału źródeł na pisane i materialne (PP) - wskazać przykłady źródeł pisanych (np. listy, dokumenty i inne) i materialnych (np. obrazy, zdjęcia, mapy i inne) (P) - wskazać różnice pomiędzy rocznikiem a kroniką (PP) - rozpoznać różnorodny materiał pisarski (np. tabliczki gliniane, papier, papirus) (P) - wyjaśnić konieczność dotarcia do wszystkich możliwych źródeł informacji w celu poznania historii (PP).	• materiał ilustrujący różne źródła pisane i materialne (np. listy, pamiętniki, portfele, stare modlitewniki) • tekst źródłowy prezentujący zapiskę rocznikarską i kronikarską • materiał ilustrujący różne formy przekazu pisemnego • materiał pisarski, np. papirus, papier		praca pod kierunkiem
3.	Ziemia księgą przeszłości • Praca archeologa • Archeologia jako nauka wspomagająca badania historyczne • Źródła odkrywane podczas wykopalisk	Uczeń potrafi: - wyjaśnić i posługiwać się pojęciami: wykopaliska, archeolog (P) - opowiedzieć o pracy archeologa podczas wykopalisk, budując kilkuzdaniową wypowiedź (PP) - przedstawić źródła odkrywane podczas wykopalisk (np. monety, urny, cmentarzyska itp.) (P) - wyjaśnić powiązania między historią i archeologią jako naukami pokrewnymi (podręcznik ćw. 1, 2) (PP) - (ER) wymienić znane stanowisko archeologiczne regionu i scharakteryzować krótko dokonane tam odkrycia (P).	• pocztówki z miejsc związanych z archeologią • film, przeźrocza, zdjęcia, plansze ze stanowisk archeologicznych • podręcznik		pogadanka lub lekcja muzealna
4.	W jaki sposób chronimy ślady przeszłości? (lub Zabytki i ich ochrona) • Zapoznanie z zadaniami muzealnictwa • Przedstawienie różnorodności form ochrony zabytków • Rola muzeów w przekazywaniu wiedzy historycznej	Uczeń potrafi: - przedstawić zadania muzeum (np. gromadzenie, przechowywanie, konserwacja zabytków i inne) (P) - wskazać różnorodność form ochrony zabytków (np. skanseny, archiwa, biblioteki) (P) - wyjaśnić rolę muzeów w przekazywaniu wiedzy historycznej (PP) - przedstawić własną opinię o zwiedzanej ekspozycji muzealnej, budując kilkuzdaniową wypowiedź (PP) - (ER) przedstawić (krótko) najważniejsze muzea, skanseny, biblioteki regionu (P).	• katalogi wystaw • przeźrocza, ilustracje wnętrz różnych muzeów • podręcznik		pogadanka, wycieczka do muzeum (spotkanie z kustoszem)
Dział II. Moja mała historia
5.	Moja mała historia • Kim jestem? Moje miejsce w świecie • Najważniejsze wydarzenia z mojego życia • Społeczeństwo	Uczeń potrafi: - wskazać wagę i istotę narodzin dziecka (P) - opowiedzieć o historii swojego życia (P) - zebrać materiały i na ich podstawie odtworzyć najważniejsze wydarzenia ze swojego życia (zdjęcia, rysunki, wywiady z rodzicami, dziadkami) (PP) - wskazać dzień 18 urodzin jako moment przełomowy w życiu każdego człowieka, stanie się pełnoprawnym obywatelem (PP) - poprawnie posługiwać się pojęciem społeczeństwo (P).	• podręcznik • zbiory własne dzieci		pogadanka
6.	Poznaję historię swojej rodziny i swojego rodu • Rodzina i ród oraz więzi je łączące • Genealogia - nauka badająca związki pokrewieństwa • Drzewo genealogiczne i jego rola w poznawaniu historii rodziny • Herby - dawne symbole rodów • Najważniejsze prawa i obowiązki członków rodziny	Uczeń potrafi: - wyjaśnić związki rodzinne na przykładzie swojej rodziny (P) - poprawnie posługiwać się pojęciami: ród i rodzina, rozumiejąc ich zakres (P) - powiedzieć, czym zajmuje się genealogia (PP) - wyjaśnić znaczenie herbów i narysować herb swojego rodu (PP) - wskazać prawa i obowiązki wszystkich członków rodziny (PP) - zgromadzić informacje o swoim rodzie (P) - narysować drzewo genealogiczne swojego rodu (zna swoich przodków do pradziadków włącznie) (P).	• przykłady drzew genealogicznych, np. rodów królewskich • fotografie rodzinne lub obrazy i ilustracje przedstawiające rody lub rodziny • ilustracje lub przeźrocza przedstawiające herby		praca pod kierunkiem
7. 8.	Pamiątki po moich przodkach (lub Moje korzenie) • Pamiątki historyczne i ich rodzaje (systematyka) • Pamiątki historyczne źródłem wiedzy o przeszłości • Prezentacja historii rodzinnej w oparciu o zebrane pamiątki rodzinne	Uczeń potrafi: - wyjaśnić znaczenie pojęcie pamiątka historyczna (P) - przedstawić systematykę (podział) pamiątek (P) - zebrać informacje na temat rodzinnej tradycji i pamiątek (P) - zaprezentować w sposób ciekawy historię swojego rodu, najbardziej interesującą pamiątkę i ukazać jej powiązanie z ważnymi wydarzeniami historycznymi (PP) - prowadzić samodzielnie poszukiwania pamiątek rodzinnych (PP) - współpracować z rówieśnikami przy opracowywaniu klasowej prezentacji pamiątek (P).	• przykłady (eksponaty) pamiątek rodzinnych potrzebnych przy dokonywaniu systematyki • materiały zgromadzone przez uczniów		praca pod kierunkiem, eksponująca, wywiad uczniowski
9.	Skąd nasz ród? • Polska - pochodzenie nazwy • Położenie geograficzne i sąsiedzi Polski • Krainy geograficzno- -historyczne • Polskie symbole narodowe	Uczeń potrafi: - pokazać na mapie Polskę (P) - wymienić i pokazać na mapie państwa sąsiadujące z Polską (P) - przedstawić pochodzenie nazwy Polska na podstawie wyrazu Polanie (P) - wskazać na mapie siedziby Polan (Gniezno, dorzecze środkowej Warty) (P) - wyjaśnić pojęcia: naród, plemię (PP) - nazwać polskie symbole narodowe (P) - określić znaczenie symboli narodowych (godło, flaga, hymn) (PP) - opowiedzieć o pochodzeniu hymnu i wyrecytować jego słowa (lub zaśpiewać) (P) - przedstawić krainy geograficzno-historyczne Polski i wskazać ich zróżnicowanie (PP).	• mapy Polski i Europy • nagranie hymnu polskiego • wizerunek godła (dawny i obecny wygląd) • flaga państwowa, bandera marynarki wojennej i handlowej • portrety J. Wybickiego i J.H. Dąbrowskiego • podręcznik		pogadanka eksponująca (pokaz: ilustracje, muzyka)
Dział III. Historia mojego regionu
10.	Historia i legenda mojej miejscowości (ER) • Położenie geograficzne, nazwa i herb miejscowości • Najważniejsze wydarzenia historyczne w dziejach regionu i miejscowości • Legendy miejscowe i regionalne	Uczeń potrafi: - pokazać na mapie swoją miejscowość (P) - nazwać krainę geograficzno-historyczną, w której mieszka (P) - przedstawić ukształtowanie terenu swojej miejscowości i jej okolic (P) - opowiedzieć legendę związaną z nazwą miejscowości lub jej herbem (P) - opisać lub narysować herb swojej miejscowości (lub stolicy regionu) (P) - przedstawić najważniejsze dla miejscowości lub regionu wydarzenia historyczne (PP) - wskazać wkład miejscowości, regionu w rozwój kraju (PP) - przedstawić związek miejscowości, regionu z dziejami ojczystymi (PP).	• mapa Polski, atlas historyczny, geograficzny • ilustracje przedstawiające herb miejscowości lub herby miast polskich • dokumenty i ilustracje przedstawiające miejscowość i region		pogadanka, inscenizacja legendy, wywiad z rodzicami lub wybranymi mieszkańcami miejscowości
11.	Czym szczyci się moja miejscowość (mój region) (ER) • Najciekawsze zabytki miejscowości (regionu) • Atrakcje turystyczne i przyrodnicze • Wybitni Polacy i ich związek z miejscowością i regionem (historia i teraźniejszość)	Uczeń potrafi: - wymienić i rozpoznać zabytki znajdujące się w miejscowości (lub regionie) (P) - wskazać i nazwać miejsca ciekawe pod względem turystycznym i przyrodniczym (w swojej miejscowości lub regionie) (P) - opowiedzieć o ciekawych ludziach, którymi szczyci się miejscowość lub region (P) - ukazać związek wybitnych Polaków z daną miejscowością lub regionem (PP) - przygotować (zaplanować) trasę wycieczki do ciekawych zakątków miejscowości (PP).	• ilustracje, zdjęcia przedstawiające zabytki miejscowości i regionu • źródła dokumentujące działalność ludzi w regionie • mapy, przewodniki turystyczne, słowniki		praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela, wycieczka po miejscowości, wywiad z ciekawym człowiekiem
Dział IV. Czas w historii
12.	Jak dawniej ludzie mierzyli czas • Jednostki pomiaru czasu • Dawne sposoby oraz przyrządy do mierzenia i określania czasu • Zegary i kalendarze • Współczesne sposoby i przyrządy pomiaru czasu	Uczeń potrafi: - przedstawić sposoby określania czasu minionych wydarzeń (przed wynalezieniem kalendarza i zegara, np. zmiana pór roku, dnia i nocy) (P) - wymienić jednostki podziału zegarowego (np. doba, godz., min., sek.) (P) - nazwać przyrządy służące do mierzenia i określania upływu czasu (np. klepsydra, zegar słoneczny itd.) (PP) - odróżnić i nazwać dawne i współczesne czasomierze (wymienić najbardziej znane na świecie zegary) (PP) - wskazać związek powstawania kalendarzy i zegarów z obserwacją przyrody oraz ruchem słońca i księżyca (PP).	• plansze i przeźrocza ilustrujące przyrządy do mierzenia czasu • egzemplarze współczesnych czasomierzy (zegary, kalendarze) • ilustracje przedstawiające dawne kalendarze		pogadanka ilustrowana pokazem lub praca pod kierunkiem
13.	Obliczanie czasu minionych wydarzeń • Zasady określania czasu minionych wydarzeń wg kalendarza chrześcijańskiego • Era, wiek, tysiąclecie - pojęcia i ich zakres • Obliczanie upływu czasu • Chronologiczne porządkowanie wydarzeń	Uczeń potrafi: - wskazać narodziny Chrystusa jako wydarzenie początku naszej ery (P) - omówić zasady podziału czasu na p.n.e. i n.e. (P) - określić czas trwania wieku i tysiąclecia (P) - określić wiek podanego wydarzenia (za pomocą daty) i zapisać go cyfrą rzymską (P) - uporządkować chronologicznie podane daty (PP) - obliczyć, ile czasu upłynęło od podanych wydarzeń historycznych do czasów współczesnych (w zakresie naszej ery) (PP) - posługiwać się pojęciami era, wiek, tysiąclecie (P).	• oś czasu • podręcznik • encyklopedia		pogadanka, praktyczna (ćwiczenia przedmiotowe)
Dział V. Pradzieje człowieka
14.	Najdawniejsi ludzie • Pojawienie się człowieka na Ziemi • Wygląd przodków człowieka • Warunki życia • Pierwsze dokonania ludzi	Uczeń potrafi: - wskazać na mapie tereny, na których pojawili się przodkowie człowieka (Afryka Środkowa) (P) - rozpoznać i wskazać w wyglądzie człowieka cechy ludzkie i cechy zwierzęce (P) - przedstawić warunki życia przodków człowieka i ich całkowite uzależnienie od otaczającej przyrody (P) - podać sposoby zdobywania pożywienia (zbieractwo, myślistwo) (P) - wymienić pierwsze narzędzia wytwarzane przez człowieka, nazwać materiał, z jakiego były wykonane (drewno, kamień, kości) (P) - wykazać wpływ umiejętności uzyskania ognia na zmianę warunków życia (PP) - przedstawić znaczenie sztuki w życiu ludzi (PP).	• mapa, atlas • podręcznik • zdjęcia, plansze przedstawiające przodków człowieka, ich życie, pierwsze narzędzia, sposób wzniecania ognia	pogadanka, praca pod kierunkiem, promowana (z użyciem podręcznika)
15.	Człowiek i jego życie (w podręczniku „Od epoki kamiennej do czasu metali”) • Przejście do osiadłego trybu życia • Początki rolnictwa • Udomowienie zwierząt i początki hodowli • Domostwa i pierwsze osady • Podział pracy i handel wymienny	Uczeń potrafi: - przedstawić dokonania umożliwiające przejście człowieka do osiadłego trybu życia (P) - nazwać pierwsze narzędzia rolnicze (np. kij grzebalny, motyka, socha itd.) (P) - nazwać materiał, z którego wykonywano pierwsze narzędzia (P) - opowiedzieć o początkach hodowli posługując się wyrażeniem „udomowienie zwierząt” (P) - przedstawić miejsca powstawania pierwszych osad (P) - przedstawić przyczyny wprowadzenia podziału pracy i handlu wymiennego (PP) - wymienić pierwsze ważne wynalazki człowieka, np. koło garncarskie, umiejętność wytopu metali, wskazać ich wpływ na zmianę w życiu ludzi (PP) - wyjaśnić pojęcie osiadły tryb życia (PP).	• zdjęcia, plansze, ilustracje przedstawiające narzędzia rolnicze, lokalizację osad, życie i pracę ludzi • podręcznik	praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela, pogadanka
16.	W biskupińskiej osadzie • Odkrycie grodu w Biskupinie • Położenie i wygląd osady • Życie codzienne mieszkańców Biskupina	Uczeń potrafi: - wskazać na mapie Biskupin (bądź pobliskie miasto - Gniezno) (P) - przedstawić okoliczności odkrycia osady (P) - opowiedzieć o wyglądzie osady (P) - przedstawić warunki życia mieszkańców Biskupina (PP) - przedstawić zajęcia mieszkańców osady (P) - opowiedzieć o wierzeniach mieszkańców (PP) - przygotować folder zapraszający do zwiedzenia Biskupina lub scenkę przedstawiającą wywiad z przewodnikiem po Biskupinie (PP).	• mapa, atlas • podręcznik • zdjęcia, plansze przedstawiające Biskupin	praca w grupach pod kierunkiem, inscenizacja
Dział VI. Życie codzienne w dawnej Polsce
17.	W kręgu władców od X do XII w. • Władca - jego prawa i obowiązki • Insygnia koronacyjne, symbole władzy • Dwór władcy - krąg współpracowników • Pierwsze urzędy • Wojsko w służbie władcy	Uczeń potrafi: - przedstawić prawa i obowiązki władcy (PP) - wymienić pierwsze urzędy (kasztelan i wojewoda) i określić zakres ich obowiązków (PP) - wskazać przyczyny ścisłej współpracy władcy oraz urzędników (PP) - opowiedzieć o obowiązkach sił zbrojnych (P) - opowiedzieć o funkcjonowaniu dworu królewskiego (P) - nazwać insygnia koronacyjne i symbole władzy (diadem książęcy, korona królewska, jabłko, berło) (P)	• ilustracje, przeźrocza, plansze: przedstawiające królów i książąt polskich, ukazujące symbole i insygnia koronacyjne, wygląd woja (pieszego lub zbrojnego) • podręcznik	pogadanka, praca pod kierunkiem, programowa (z użyciem podręcznika)
18.	Wśród mieszkańców grodu i podgrodzia od X do XII w. • Miejsca powstawania grodów • Wygląd, funkcja i znaczenie grodów • Zajęcia mieszkańców grodu i podgrodzia • Pierwsze grody na ziemiach polskich	Uczeń potrafi: - wskazać i omówić miejsca powstawania grodów (P) - opisać wygląd grodu i wskazać jego elementy obronne (PP) - przedstawić funkcje grodu i podgrodzia (PP) - opowiedzieć o zajęciach mieszkańców grodu i podgrodzia (P) - wskazać na zróżnicowanie społeczne mieszkańców grodu (książę, drużyna, dwór książęcy) i podgrodzia (rzemieślnicy, ludność zajmująca się rolnictwem) (PP) - wskazać na mapie Polski Lednicę, Poznań, Gniezno, Kraków (P) - przedstawić znaczenie grodu jako ośrodka życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego (PP) - wyjaśnić pojęcia: gród, podgrodzie (P).	• podręcznik • mapa Polski • atlas historyczny • plansze • ilustracje, przeźrocza przedstawiające wygląd, położenie grodu i podgrodzia, zajęcia mieszkańców	pogadanka, praca pod kierunkiem nauczyciela, programowa (z użyciem podręcznika)
19.	W murach klasztornych od X do XV w. • Przyjęcie chrześcijaństwa i rozwój organizacji kościelnej • Zakony i ich zadania • Usytuowanie i wygląd klasztoru • Duchowość i zajęcia zakonników	Uczeń potrafi: - przedstawić znaczenie przyjęcia chrztu przez Polskę (PP) - opowiedzieć o początkach organizacji kościelnej w Polsce i roli zakonników (PP) - opisać wygląd zakonnika (P) - przedstawić zajęcia zakonników (np. szerzenie wiary chrześcijańskiej, przepisywanie ksiąg, uprawa roli, nauczanie itd.) (P) - przedstawić (na podstawie schematu w podręczniku) rozkład zajęć zakonników (PP) - wyjaśnić pojęcia: klasztor, zakon (P) - (ER) przedstawić najpiękniejsze budowle klasztorne regionu (P).	• materiał ilustrujący wygląd klasztoru i zajęcia zakonników, wygląd zakonnika, tekst źródłowy dotyczący reguły zakonnej, nagranie chorału gregoriańskiego	pogadanka, praca pod kierunkiem nauczyciela, gra symulacyjna
20.	Miasto od XII do XV w. • Przekształcenie się grodów w miasta • Lokalizacja i wygląd miasta • Elementy obronne miasta średniowiecznego • Rynek - wygląd i zabudowa • Słynne miasta polskie 600 lat temu	Uczeń potrafi: - przedstawić miejsca lokacji miasta (na podstawie ilustracji w podręczniku) (P) - opisać proces przekształcania grodu w miasto (P) - opisać wygląd miasta średniowiecznego: • wskazać elementy obronne miasta (PP) • przedstawić wygląd rynku i wymienić charakterystyczne elementy zabudowy (PP) - wyjaśnić pojęcie dokument lokacyjny (PP) - przedstawić przyczyny zagrożenia pożarowego w mieście średniowiecznym i sposoby zapobiegania pożarom (P) - wskazać na mapie najważniejsze miasta średniowiecznej Polski (P).	• atlas historyczny • przeźrocza • ilustracje, zdjęcia, rysunki przedstawiające wygląd miasta średniowiecznego • teksty źródłowe zawierające akty lokacyjne miast	wycieczka historyczna na rynek miejski z elementami zabudowy średniowiecznej, praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela
21.	Życie codzienne w mieście średniowiecznym • Mieszkańcy miast i ich zajęcia • Cechy i ich rola • Dzień powszedni w mieście średniowiecznym • Czas świąteczny	Uczeń potrafi: - wymienić i nazwać grupy społeczne zamieszkujące średniowieczne miasto (PP) - wskazać na rzemieślników i kupców jako grupy silniejsze ekonomicznie i odgrywające ważną rolę w mieście (PP) - nazwać towary wytwarzane przez rzemieślników (P) - wskazać zawody rzemieślnicze istniejące współcześnie i zanikające (P) - przedstawić zadania cechów (PP) - opowiedzieć o zajęciach mieszkańców średniowiecznego miasta (P) - opowiedzieć o sposobach spędzania wolnego czasu przez mieszkańców średniowiecznych miast (PP) - wyjaśnić pojęcie cech (P).	• podręcznik • ilustracje, przeźrocza, ryciny przedstawiające życie w mieście średniowiecznym • film fabularny, np. Historia żółtej ciżemki	programowa (z wykorzystaniem podręcznika) lub praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela wg zasad programu „Kreator”
22.	Jak toczyło się życie na rycerskich zamkach od XIV do XVI w. • Lokalizacja, funkcja i wygląd zamków • Mieszkańcy zamku, ich zajęcia w czasie wojny i pokoju • Rycerze, ich stroje, herby i zwyczaje • Czas wolny mieszkańców zamków	Uczeń potrafi: - wskazać miejsca lokalizacji zamków (P) - opisać wygląd zamku (PP) - wskazać elementy obronne zamku i omówić ich funkcje (np. fosa, brama, most zwodzony itd.) (PP) - wymienić mieszkańców zamku i przedstawić ich zajęcia (w czasie pokoju i wojny) (PP) - opisać strój rycerza (P) - przedstawić rolę herbów (PP) - wymienić i przedstawić słynnych polskich rycerzy, np. Zawiszę Czarnego (P) - przedstawić obowiązki rycerza (P) - opisać ceremonię pasowania na rycerza (PP) - przedstawić możliwości spędzania czasu wolnego przez mieszkańców zamków (P) - (ER) wymienić najważniejsze budowle obronne regionu (P).	• przeźrocza, ilustracje, zdjęcia, pocztówki przedstawiające zamki i ich mieszkańców • atlas historyczny • mapa Polski średniowiecznej • podręcznik	pogadanka, programowa (z wykorzystaniem podręcznika) lub praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela
23.	Wśród polskiej szlachty od XVI do XVIII w. • Wygląd dworków szlacheckich • Mieszkańcy dworku szlacheckiego i ich zajęcia • Czas wolny mieszkańców • Wychowanie dzieci } w rodzinach szlacheckich	Uczeń potrafi: - opisać wygląd dworku szlacheckiego (na podstawie podręcznika) (PP) - opowiedzieć o zajęciach mieszkańców dworku (P) - przedstawić pozycję szlachty w Polsce XVI-XVIII w. (PP) - omówić sposoby spędzania czasu wolnego przez mieszkańców dworków (P) - opowiedzieć o wychowaniu dzieci w rodzinach szlacheckich (P) - wskazać źródła utrzymania szlachty (PP) - (ER) przedstawić wybrany dworek szlachecki regionu (P).	• albumy, zdjęcia, przeźrocza, rysunki przedstawiające dworki szlacheckie • fragmenty tekstów źródłowych o życiu codziennym mieszkańców dworku szlacheckiego	pogadanka, gra symulacyjna
24.	W pałacach magnackich XVII i XVIII w. • Wygląd pałacu magnackiego • Zajęcia mieszkańców • Czas wolny mieszkańców pałacu magnackiego • Wychowanie dzieci w rodzinach magnackich	Uczeń potrafi: - opisać (na podstawie ilustracji i podręcznika) wygląd pałacu magnackiego (PP) - porównać pałac magnacki i dworek szlachecki (wskazując zróżnicowanie majątkowe tych grup społecznych) (PP) - przedstawić zajęcia magnatów i ich pozycję w Polsce XVII-XVIII w. (PP) - opowiedzieć o wychowaniu dzieci w rodzinach magnackich (P) - przedstawić sposób spędzania czasu wolnego w pałacach magnackich (P) - (ER) wymienić najpiękniejsze pałace magnackie regionu (P).	• albumy, zdjęcia, przeźrocza, rysunki przedstawiające pałace magnackie (np. w Książu, Rogalinku) • fragmenty tekstów źródłowych opisujących życie codzienne mieszkańców pałacu	pogadanka
25.	Wieś polska w XVII w. • Charakter zabudowy wiejskiej (ulicówka, okolnica) • Zajęcia mieszkańców wsi • Położenie chłopów • Wygląd chłopskiej zagrody • Czas wolny mieszkańców	Uczeń potrafi: - wskazać różnice w zabudowie wiejskiej (P) - nazwać charakter zabudowy znanych wsi (P) - opowiedzieć o zajęciach mieszkańców (rolnictwo, hodowla) (P) - wymienić narzędzia wykorzystywane w pracy przez chłopów w XVII w. (P) - wymienić obowiązki chłopa wobec właściciela wsi (PP) - przedstawić położenie chłopów w XVII w. (PP) - opisać wygląd zagrody (PP) - opowiedzieć o sposobach spędzania czasu wolnego (P) - porównać pracę chłopów XVII w. z pracą rolników w czasach współczesnych (PP).	• materiał ilustracyjny obrazujący wygląd wsi 400 lat temu, zajęcia mieszkańców, narzędzia rolnicze, wygląd zagrody • podręcznik	pogadanka, wycieczka do muzeum rolnictwa, programowa - praca z podręcznikiem
26.	Wiek XIX wiekiem pary • Wielkie wynalazki i ich wpływ na życie ludzi pod koniec XVIII i w XIX w. • Rozwój przemysłu • Zmiany w wyglądzie miast i wsi • Wyodrębnienie się nowych grup społecznych • Zmiany w życiu codziennym ludzi	Uczeń potrafi: - wymienić wynalazki końca XVIII i XIX w. (np. maszyna parowa, żarówka, telefon i inne) (P) - wskazać wpływ wynalazków na rozwój przemysłu (np. kolejnictwo, włókiennictwo i inne) i życie ludzi (PP) - opowiedzieć o zmianach w życiu ludzi zaistniałych w wyniku rozwoju przemysłu w mieście i na wsi (PP) - nazwać nowe grupy społeczne i wskazać różnice w ich położeniu (właściciele fabryk, robotnicy) (P) - przedstawić położenie robotników (PP) - opowiedzieć o sposobach spędzania wolnego czasu w mieście i na wsi (P) - przedstawić zmiany, jakie zaszły w sytuacji kobiet (PP).	• ilustracje wynalazków końca XVIII i XIX w. • zdjęcia, obrazy ukazujące pracę w fabrykach, przedstawiające warunki życia robotników	pogadanka, praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela
27.	Cywilizacja XX w. - wieku atomu i podboju kosmosu • Odkrycia naukowe i wynalazki XX w. • Wpływ wynalazków na życie człowieka • Zmiany w wyglądzie architektonicznym miast i wsi oraz zmiany zajęć mieszkańców • Zagrożenia współczesnego świata	Uczeń potrafi: - przedstawić najważniejsze wynalazki 2. poł. XX w. (np. atom, laser, komputer, pojazdy kosmiczne itd.) (P) - opowiedzieć o zmianach, które zaszły w warunkach życia i zajęciach mieszkańców miast oraz wsi w 2. poł. XX w. (np. rozwój komunikacji, dostęp do opieki medycznej itd.) (PP) - wskazać zmiany w wyglądzie miast (duże aglomeracje miejskie) i wsi w 2. poł. XX w. (P) - przedstawić wynalazki służące człowiekowi (np. postęp w medycynie, warunkach życia codziennego) (P) - wskazać zagrożenia wynikające z postępu technicznego (np. degradacja środowiska naturalnego) (PP).	• podręcznik • wycinki prasowe i ilustracje poruszające temat zagrożeń współczesnego świata, ilustracje ukazujące nowoczesne aglomeracje miejskie, nowoczesne gospodarstwa rolne	praca pod kierunkiem, pogadanka programowa

4

---