Katarzyna Michałowska IIC
Przedstaw gospodarkę i społeczeństwo II Rzeczpospolitej
Ponad stuletni okres zaborów, w których ziemie polskie były związane ekonomicznie z różnymi państwami, wpłynął na nierównomierny ich rozwój i spowodował wiele trudnoœci w odrodzonym państwie polskim.
Problemy ziem polskich na początku II Rzeczpospolitej:
Nierówny rozwój gospodarczy ziem w poszczególnych zaborach - Najlepiej rozwinięte pod względem przemysłowym i rolniczym były ziemie zaboru pruskiego, rosyjskiego były rozwinięte jedynie pod względem przemysłowym, natomiast ziemie zaboru austriackiego były bardzo słabo rozwinięte zarówno w rolnictwie, jak i przemyœle.
Dysproporcje w rozwoju sieci drogowej i kolejowej - na ziemiach zachodnich na 100km2 istniało 25km dróg bitych i 11km tras kolejowych, a na ziemiach wschodnich odpowiednio 2 i 2,5 km
zniszczenia wojenne oraz rekwizycje i rabunek mienia polskiego przez zaborców i ich armie - ok. 30 % majątku polskiego pochłonęła wojna
różne systemy finansowe, podatkowe i waluty (marki, ruble, korony) na różnych ziemiach zaborów, a po wprowadzeniu marki polskiej- hiperinflacja waluty
koszty budowy aparatu państwowego na nowo oraz utrzymania granic w latach 1918-1922
Jednym z pierwszych ważnych wydarzeń w II Rzeczpospolitej były w 1923 r przyłączenie Górnego Œląska i decyzja o budowie portu w Gdyni.
W 1923 powołany został rząd Władysława Grabskiego, a jego działaniami były przede wszystkim:
œciągnięcie nadzwyczajnego podatku w 1924 od wszelkiego majątku
waloryzacja i œciągnięcie zaległych podatków
oszczędnoœci budżetowe
utworzenie Banku Polskiego jako centralnego organu emisyjnego i finansowego państwa
wprowadzenie nowej monety -złoty polski, z ustalonym kursem dolara
reforma systemu bankowego
podporządkowanie skarbowi państwa monopoli : tytoniowego, spirytusowego loteryjnego, solnego
budowa magistrali węglowej Katowice-Gdynia
reforma rolna - uchwalona 28 grudnia 1925 - zakładała ona dobrowolną parcelację majątków ponad 180 ha (województwa wschodnie — 300 ha, majątki uprzemysłowione — 700 ha), w okręgach przemysłowych i podmiejskich ponad 60 ha, po cenach rynkowych ziemi; dopiero w przypadku niewykonania rocznego kontyngentu parcelacji 200 tys. ha państwo mogło przystąpić do parcelacji przymusowej. Ogółem w okresie międzywojennym rozparcelowano ponad 2,5 mln ha ziemi, głównie w latach 20.
Sukcesy reform nie powstrzymały jednak spadku koniunktury gospodarczej, produkcja przemysłowa była nadal poniżej poziomu z 1913, malał eksport (głównie przez wojne celną z Niemcami), rosło bezrobocie, a płace malały. Państwo pod koniec rządów Grabskiego miało wysoki i wciąż rosnący deficyt budżetowy.
Po przewrocie majowym idea nadrzędnoœci państwa została wprowadzona również do gospodarki. Słaboœć kapitału polskiego zrównoważona została zaciągniętymi pożyczkami od Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, polski złoty ustabilizował się w stosunku do dolara. Wpłynęło to korzystnie na gospodarkę polską, która razem z działalnoœcią Eugeniusza Kwiatkowskiego(ministra i handlu) spowodowała w latach 1927-1929 koniunkturę gospodarczą.
Wzrosła aż o 41% produkcja przemysłowa, nastąpił spadek bezrobocia (był najniższy z lat 1919-1939), a poparcie rządu przyciągały do Polski zagranicznych inwestorów. Powstała montownia samochodów General Motors Company, montownia opli, zaczęto produkować licencjonowanego Polskiego Fiata, port w Gdyni był najnowoczeœniejszym portem handlowym oraz zajmował II miejsce w Europie. Utworzono przedsiębiorstwo państwowe „Żegluga Polska”, które stało się podstawą rozwoju polskiej marynarki handlowej, co ułatwiło eksport polskich towarów (w szczególnoœci węgla kamiennego).
Lata 1926-1929 jest najlepszym okresem gospodarczym w dziejach polskich międzywojenne, jednak ten okres nie trwał długo - sukcesy przerwał ogólnoœwiatowy kryzys. Powiązania Polski ze Stanami i państwami europejskimi spowodowały ograniczenie inwestycji zagranicznych, a póŸniej odpływ kapitałów zagranicznych i zmniejszenie się obrotów w handlu zagranicznym. Było to bardzo dotkliwe, ponieważ prawie połowa spółek akcyjnych w Polsce była w rękach kapitału zagranicznego.
Objawy kryzysu najwyraŸniej widoczne były w rolnictwie, które stanowiło połowę gospodarki i pracowało w niej niecałe 2/3 mieszkańców wsi. Spadek cen artykułów rolnych o prawie 1/3 spowodował zahamowanie produkcji rolnej i zwierzęcej. Rosły zaœ ceny artykułów przemysłowych. Zjawisko to (tzw. „nożyce cen”) spowodowało wzrost zadłużenia gospodarstw, pogłębienie się zacofania rolnictwa, a także w niektórych rejonach występowanie głodu. Kryzys dotknął nie tylko rolnictwo, ale i przemysł. Produkcja spadła o 40%. Najdotkliwszy spadek dotknął wydobycie węgla - z 46,2 mln ton w 1929r do 28,8 mln ton w 1932. Zamknięto ponad 1500 zakładów przemysłowych, a bezrobocie(w najbardziej krytycznym momencie) osiągnęło poziom 780 tys.
Pomimo tak tragicznej sytuacji państwo polskie do walki z kryzysem przystąpiło dopiero w 1932 roku. Ujemny bilans handlowy spowodował koniecznoœć naruszenia rezerw Banku Polskiego w szczególnoœci kurczenie się rezerwy walutowej państwa (z 714 mln zł w 1928 do 27 mln w 1935 r.). Rząd, przeciwdziałając spadkowi wartoœci waluty polskiej, zmniejszył iloœć pieniędzy w obrocie. Opracowany został również program działania zakładający:
obniżkę cen wyrobów przemysłowych
oddłużenie rolników
organizowanie robót publicznych
wprowadzenie systemu pomocy dla bezrobotnych
stworzenie Funduszu Pracy
wprowadzenie ustawy antykartelowej
Brak œrodków finansowych spowodował jednak, że kryzys w Polsce trwał aż do 1935, chociaż w Europie skończył się już w 1933 roku.
Koniec kryzysu i dobra koniunktura na œwiecie zaczęły być odczuwalna w Polsce już na początku 1936 r. Nastąpił wzrost cen na artykuły rolne, co wpłyneło korzystnie na rolnictwo, to zaœ zwiększyło popyt na artykuły przemysłowe, a w następstwie zwiększyć produkcje, zmniejszyć bezrobocie i podnieœć płace. Jednak w Polsce zmiany przychodziły bardzo powoli z powodu zastarzałych metod rolniczych, małych możliwoœci inwestycyjnych przemysłu i słabego rynku wewnętrznego. Stopa bezrobocia wciąż była wysoka - w szczególnoœci na terenach wiejskich.
W 1936 r. Eugeniusz Kwiatkowski opracował 4-letni plan inwestycyjny państwa. Zakładał on aktywizacje zacofanych gospodarczo regionów przez inwestycje państwa na cele cywilne i wojskowe. Najbardziej znaczącą inwestycją tego planu była decyzja z 1937 roku o budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Dzielił się na 3 regiony: surowcowy (tzw. A, kielecki), aprowizacyjny (tzw. B, lubelski) i przemysłu przetwórczego (tzw. C, sandomierski) .Do najważniejszych inwestycji należały: elektrownia wodna w Rożnowie oraz inne elektrownie należące do tego systemu, Huta Stalowa Wola, Państwowe Zakłady Lotnicze w Rzeszowie, zakłady kauczuku i opon w Dębicy, samolotów w Mielcu, celulozy w Niedomicach koło Tarnowa, karabinów maszynowych w Sanoku, Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia w Radomiu i Starachowicach, montownia samochodów ciężarowych w Lublinie, wytwórnia sprzętu łącznoœci w Poniatowej, walcownia miedzi i aluminium koło Dębicy, rafineria miedzi w Tarnowie, fabryka aluminium w Stalowej Woli.
Ożywienie gospodarcze w ostatnich latach II Rzeczpospolitej przyniosło wzrost wskaŸnika produkcyjnego w 1938 r do 120% w porównaniu z 1928 r, jednak nadal utrzymywało się duże bezrobocie (na poziomie 500tys w 1939), a w rolnictwie nastąpiła niewielka poprawa.
Kwiatkowski, zachęcony sukcesami w realizacji planu czteroletniego, opracował w 1938 roku plan 15-letniego rozwoju gospodarczego polski podzielony na V odcinków. Jednak wizje rozwoju polski przerwał wybuch II wojny œwiatowej.
W okresie międzywojennym nastąpiło pogorszenie się relacji między państwem, a mniejszoœciami narodowymi. Był to jeden z najważniejszych problemów wewnętrznych kraju, bo według niektórych Ÿródeł do mniejszoœć narodowych należało aż 30% obywateli Rzeczpospolitej. Największą grupę stanowili Ukraińcy (ok.14%), a także Żydzi (8%). Ziemie polskie zamieszkiwali również Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Czesi i Słowacy. Organizowali się oni w prężnie działające stowarzyszenia o charakterze gospodarczym, kulturowym wydające duże nakłady na literaturę ojczystego kraju, prowadzenie bibliotek, przedstawienia teatralne, edukacje. Mniejszoœci narodowe organizowały się również w partie polityczne, których całkiem spora reprezentacja zasiadała w sejmie po każdych wyborach. Kolidowało to bardzo z polityką państwa, który miał charakter unitarny (jednolity). W urzędach zatrudniano głównie Polaków, wyższe stanowiska w wojsku również zajmowali w większoœci Polacy, a w edukacji dążono do jednolitego systemu oœwiatowego o charakterze polskim. Mniejszoœci narodowe były oburzone taką podstawa państwa, Rzeczpospolita uznawana była przez nich za kraj dbający jedynie o interesy obywateli pochodzenia polskiego. Taka sytuacja powodowała często protesty, konflikty mniejszoœci narodowych. Szczególnie nasilone konflikty były w czasach kryzysu w województwach południowo-wschodnich, gdzie liczna była ludnoœć ukraińska, a podstawowym sektorem zatrudnienia było rolnictwo, które kryzys lat 30. najbardziej dotknął. Ukraińcy chcieli się na początku porozumieć z państwem polskim, ale gdy ich propozycje zostały zlekceważone zaczęły narastać rozwiązania problemów w radykalny sposób. W 1929 roku na tych terenach powstała Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), której działalnoœć była wymierzona wobec Rzeczpospolitej. W kolejnych latach przeprowadzała ona akcje podpaleń mienia ludnoœci polskiej, zamachów odwetowych. 1930 nie udała się akcja pacyfikacji tej organizacji, przyniosło to wręcz odwrotne skutki. W 1934 zamordowany został polski minister spraw wewnętrznych. Zdarzenie to spowodowało kojne mobilizacje sił wojskowych na tych terenach i tylko obecnoœć żołnierzy powstrzymywała przed wybuchem wojny polsko-ukraińskiej.