VII. LUDNOŚĆ

VII. LUDNOŚĆ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Pojęcie i pozycja ludności w prawie międzynarodowym.

„ludność państwa” obejmuje w prawie międzynarodowym ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji. Są nimi w większości obywatele pozostający w szczególnej, stałej więzi prawnej z państwem oraz cudzoziemcy zazwyczaj przypadkowo czy okresowo przebywający na jego terytorium. W skład „ludności” nie wchodzi grupa tzw. cudzoziemców uprzywilejowanych, a więc osoby korzystające z przywilejów i immunitetów i nie podlegające jurysdykcji miejscowej

z istoty zwierzchnictwa terytorialnego wynika, iż określenie położenia prawnego ludności należy do kompetencji wewnętrznej państwa, które w swym ustawodawstwie ustala zakres praw i obowiązków obywateli, jak i cudzoziemców. Fakt, iż status prawny ludności regulowany jest przez ustawodawstwo wewnętrzne poszczególnych państw, nie wyklucza możliwości zawierania umów międzynarodowych o współpracy międzynarodowej w sprawach dotyczących obywateli jak i cudzoziemców. Umowy międzynarodowe zawierane są dla zapobiegania powstawaniu podwójnego i wielorakiego obywatelstwa, regulują dostęp i położenie prawne cudzoziemców, w tym osób mających podwójne obywatelstwo i apatrydów

państwa, w drodze porozumień międzynarodowych, współpracują ze sobą również w kwestiach dotyczących praw politycznych, obywatelskich, ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, zarówno jednostek, jak też grup ludności. Zawierane przez państwa umowy, nie są jednak umowami samowykonawczymi, zobowiązują one jedynie strony do dostosowania lub wydania odpowiednich przepisów wewnętrznych

ludność będąca podstawowym, niezbędnym elementem państwa, niegdyś traktowana jako przydatek terytorium, dzieląca bierne jego los, stała się współcześnie elementem aktywnym, zasadniczym, decydującym poprzez uznaną w prawie międzynarodowym zasadę samostanowienia narodów o kształcie swej państwowości, o ustroju i o losach swego terytorium narodowego

Pojęcie obywatelstwa państwa, prawa i obowiązki obywatela.

obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę z państwem, wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami niezależnie od tego, gdzie się znajdują (możliwa konkurencja ze zwierzchnictwem terytorialnym, które z reguły przeważa);

obowiązek obywatela do szanowania prawa swego państwa, niezależnie od miejsca;
prawo obywatela do opieki dyplomatycznej - państwo może występować na forum m. w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami m. i komisjami arbitrażowymi

każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem, chyba, że przyjmuje na siebie określone zobowiązania m. → zasada potwierdzona w u.m. i orzecz. - STSM w opinii doradczej z 1923 r. w sprawie dekretów o obywatelstwie w Tunisie i Maroku; MTS w wyroku z 1955 r. w sprawie F. Nottebohma (Liechtenstein vs Gwatemala)

Konwencja Haska w sprawie niektórych zagadnień dotyczących konfliktu ustaw w zakresie obywatelstwa z 1930 r. → potwierdzenie wyłącznej kompetencji do określania kto jest obywatelem, przy zachowaniu zgodności z p.m., u.m., zwyczajem i ogólnie uznanymi zasadami prawnymi;

ważne powiązanie ze zwyczajem i ogólnie uznanymi zasadami - w sprawie F. Nottebohma MTS powiązał obywatelstwo i sprawowanie opieki dyplomatycznej z efektywnym związkiem jednostki z państwem

Konwencja o obywatelstwie z 1997 r. (Rada Europy) → obywatelstwo jako związek prawny między osobą fizyczną a państwem nie określa przynależności etnicznej jednostki, a państwo samo określa kto może być jego obywatelem, przy czym warunki muszą być zgodne z u.m., prawem zwyczajowym i powszechnie uznanymi zasadami prawa oraz powinny uwzględniać: prawo każdej osoby fizycznej do posiadania obywatelstwa, dążenie do unikania statusu bezpaństwowca, zakaz arbitralnego pozbawiania obywatelstwa (Polska tak)

obywatelstwo stanowi podstawę, na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa. Powołuje ono szereg doniosłych konsekwencji w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo, z którym jednostka pozostaje w trwałym związku prawnym, sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną, a w pewnych przypadkach, gdy było zobowiązane do zapobiegania naruszenia prawa, ponosi też odpowiedzialność za jej działanie. Obywatelstwo daje państwu podstawę do wykonania swej jurysdykcji także poza granicami kraju. Zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym, sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa, które w swym ustawodawstwie decyduje, jakim osobom przysługuje ono, w jaki sposób można je uzyskać i utracić

Obywatelstwo UE a krajowe

Sposoby nabycia i utraty obywatelstwa na gruncie prawa międzynarodowego publicznego.

sposoby nabycia obywatelstwa:

urodzenie → najczęściej, przy czym p.m. zmierza do tego, by każde dziecko uzyskiwało obywatelstwo i to tylko jednego państwa;

2 zasady:

zasada prawa krwi (ius sanguinis);
zasada prawa ziemi (ius soli);

urodzenie na statku/samolocie - jak na terytorium (zasada);
państwa emigracyjne (w ich interesie utrzymanie więzi z imigrantami, np. państwa europejskie) → prawo krwi; państwa imigracyjne (w ich interesie jak najszybsze zasymilowanie imigrantów, np. USA, niektóre państwa płd.-afrykańskie) → prawo ziemi;

zazwyczaj posiłkowo druga zasada → systemy mieszane;

Polska → prawo krwi → dziecko nabywa polskie obywatelstwo, gdy oboje rodzicie są obywatelami polskimi albo gdy jedno jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane/nieokreślone obywatelstwo/apatryda; Pomocniczo (dziecko niczyje/dziecko apatrydów/nieokreślonego obywatelstwa) prawo ziemi → by zapobiec bezpaństwowości;

Konwencja Haska o konflikcie ustaw w sprawie obywatelstwa z 1930 roku podobne regulacje;

nadanie (naturalizację) - z reguły prawo wew. określa wymagane warunki (np. określony czas zamieszkiwania, węzły rodzinne, itd.);

Polska → na wniosek można nadać, gdy mieszka min. 5 lat, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach też bez tego warunku;
problem podwójnego obywatelstwa → w p.m. najważniejsze jest by nie powstało podwójne obywatelstwo (np. w Polsce nadanie obywatelstwa może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego);

umowy Bancrofta (amer. dyplomata, który pierwszy doprowadził do takiej umowy ze Związkiem Płn.-Niem. w 1868 r.) → umowy między państwami europejskimi a USA (od 2-giej poł. XIX w.), iż obywatele, którzy stali się przez naturalizację obywatelami drugiego państwa i zamieszkują już tam 5 lat, powinni być traktowani jako obywatele tego państwa;

zamążpójście → dawniej „żona idzie za mężem” → obecnie Konwencji Nowojorska o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 r. - zawarcie/rozwiązanie małżeństwa samo przez się nie wpływa na obywatelstwo żony;

w Polsce → cudzoziemiec zamężny przez 3 lata z obywatelem polskim może uzyskać obuwatelstwo, jesli w wymaganym terminie złoży odpowiednie oświadczenie, a właściwy organ wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia;

adopcja;
opcja;
repatriacja

sposoby nabycia obywatelstwa obywatelstwo można nabyć wskutek urodzenia, oraz przez neutralizację, niekiedy zamążpójście, reintegrację. Nabycie obywatelstwa przez urodzenie może następować na zasadach: prawa krwi (ius sanguinis) lub prawa ziemi (ius soli)

nabycie obywatelstwa przez naturalizację, czyli nadanie, następuje wówczas, gdy obywatelstwo uzyskuje osoba nie mająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju. Obywatelstwo można uzyskać na prośbę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu państwa, przez zamążpójście lub adopcję. Tryb uzyskania obywatelstwa określany jest przez ustawy poszczególnych państw, które wymagają spełnienia pewnych warunków. Najczęstszym z nich jest wymóg zamieszkiwania na terytorium danego państwa przez określony czas: 5,7 lub 10 lat. Niekiedy formułuje się takie warunki jak: znajomość języka, dobre obyczaje, dobra reputacja, posiadanie środków utrzymania itp.

projekt polskiej ustawy z 2000 r. mówił, że cudzoziemiec może nabyć obywatelstwo przez uznanie za obywatela polskiego na własną prośbę, jeśli zamieszkiwał przez okres 5 lat w Polsce, posiada urzędowe poświadczenie znajomości języka polskiego, nie stanowi zagrożenia dla obronności lub bezpieczeństwa państwa, nie stanowi zagrożenia dla porządku publicznego, ma zapewnione w RP mieszkanie i utrzymanie w ten sposób, że posiada dochody lub mienie wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania jego samego i członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu

reintegracja - czyli odzyskanie obywatelstwa poprzedniego. Odzyskać obywatelstwo mogą kobiety, które utraciły obywatelstwo polskie w skutek nabycia obcego w wyniku zamążpójścia i obecnie, po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa, powracają do obywatelstwa polskiego przez złożenie oświadczenie przed odpowiednim organem polskim, który wydaje akt o przyjęciu oświadczenia

Sposoby utraty obywatelstwa na gruncie prawa międzynarodowego publicznego.decyduje prawo wew., a rola p.m. to wyeliminowanie sytuacji, gdy jednostka staje się bezpaństwowcem;

sposoby utraty obywatelstwa to m.in.:

zwolnienie z obywatelstwa → w Polsce na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta;
pozbawienie obywatelstwa;
opcja;
zamążpójście

obywatelstwo można utracić przez nabycie obcego obywatelstwa, zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, niekiedy przez zamążpójście, wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju, odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej oraz pozbawienie. Przy utracie obywatelstwa każde państwo określa w swym ustawodawstwie szczegółowe warunki. Niedopuszczalne jest pozbawienie obywatelstwa ze względów rasowych, religijnych, narodowościowych czy z uwagi na poglądy

Sposoby nabycia i utraty obywatelstwa na gruncie prawa polskiego.

Nabycie obywatelstwa polskiego

URODZENIE

Art. 4. Dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy:

1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo

2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa.

Art. 5. Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa.

Art. 6. 1. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywatelem innego państwa, nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie. Jednakże rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem w ciągu trzech miesięcy od dnia urodzenia się dziecka mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo.

2. W braku porozumienia między rodzicami każde z nich może zwrócić się w ciągu trzech miesięcy od dnia urodzenia się dziecka o rozstrzygnięcie do sądu.

3. Dziecko, które nabyło obywatelstwo obce zgodnie z ust. 1 lub 2, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli po ukończeniu szesnastu lat, a przed upływem sześciu miesięcy od dnia osiągnięcia pełnoletności złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.

Art. 7. 1. Zmiany w ustaleniu osoby albo obywatelstwa jednego lub obojga rodziców podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa dziecka, jeżeli nastąpiły przed upływem roku od dnia urodzenia się dziecka. Trzymiesięczny termin określony w art. 6 ust. 1 i 2 liczy się od dnia, w którym zmiana została ustalona.

2. Zmiany w ustaleniu osoby ojca, wynikające z orzeczenia sądu wydanego na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa lub o unieważnienie uznania, podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa dziecka, chyba że osiągnęło ono już pełnoletność. Jeżeli dziecko ukończyło szesnaście lat, zmiana obywatelstwa może nastąpić jedynie za jego zgodą.

NADANIE OBYWATELSTWA I UZNANIE ZA OBYWATELA

Art. 8. 1. Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat.

2. W przypadkach szczególnie uzasadnionych można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom określonym w ust. 1.

3. Nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.

4. Nadanie obywatelstwa polskiego obojgu rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską.

5. Nadanie obywatelstwa polskiego tylko jednemu z rodziców rozciąga się na dzieci, jeżeli:

1) pozostają wyłącznie pod jego władzą rodzicielską albo

2) drugie z rodziców jest obywatelem polskim lub

3) drugie z rodziców wyraziło zgodę przed właściwym organem na nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego.

6. Dzieciom pozostającym pod opieką obywatelstwo polskie może być nadane jedynie za zgodą opiekuna wyrażoną w odpowiednim oświadczeniu złożonym przed właściwym organem po uprzednim zadośćuczynieniu wymogom właściwego prawa obcego.

7. Nadanie lub rozciągnięcie nadania obywatelstwa polskiego na dzieci, które ukończyły szesnaście lat, następuje jedynie za ich zgodą.

Art. 9. 1. Może być uznana za obywatela polskiego osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadająca żadnego obywatelstwa, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat.

2. Uznanie za obywatela polskiego następuje na wniosek osoby zainteresowanej.

3. Uznanie za obywatela polskiego rozciąga się na dzieci uznanego, jeżeli zamieszkują w Polsce.

ZAMĄŻPÓJŚCIE

Art. 10. 1. Cudzoziemiec, któremu udzielono zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i który pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli w terminie określonym w ust. 1a złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.

1a. Termin do złożenia oświadczenia woli, o którym mowa w ust. 1, wynosi 6 miesięcy od dnia uzyskania przez cudzoziemca zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lata i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie.

2. Przyjęcie oświadczenia może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.

REINTAGRACJA I REPATRIACJA

Art. 11. 1. Osoba, która utraciła obywatelstwo polskie przez nabycie obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawarciem takiego małżeństwa, odzyskuje obywatelstwo polskie, jeżeli po ustaniu tego małżeństwa lub jego unieważnieniu złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.

2. Przyjęcie oświadczenia może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.

Art. 12. 1. Osoby przybywające do Polski jako repatrianci nabywają obywatelstwo polskie z mocy prawa.

2. Repatriantem jest osoba, która przybyła do Polski na podstawie wizy repatriacyjnej. Tryb i zasady udzielania wizy repatriacyjnej określają przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz. U. Nr 114, poz. 739, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1126).

3. Przez repatriację nabywają obywatelstwo polskie również dzieci repatriantów, pozostające pod ich władzą rodzicielską. Jednakże w przypadku, gdy repatriantem jest tylko jedno z rodziców, dziecko nabywa obywatelstwo polskie jedynie za zgodą drugiego z rodziców wyrażoną w odpowiednim oświadczeniu złożonym przed właściwym organem polskim.

4. Dzieci pozostające pod opieką nabywają obywatelstwo polskie przez repatriację, jeżeli dokonały jej za zgodą opiekuna wyrażoną w odpowiednim oświadczeniu złożonym przed właściwym organem polskim.

5. Nabycie obywatelstwa polskiego w myśl ust. 3 i 4 przez dziecko, które ukończyło szesnaście lat, może nastąpić jedynie za jego zgodą.

6. Osoba, która utraciła obywatelstwo polskie nabyte przez repatriację, nie może w tym trybie nabyć go ponownie.

REPATRIACJA- ustawa o repatriacji

Art. 4. (3) Osoba przybywająca do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy w celu repatriacji nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej., Art. 1 pkt2 Repatriantem jest osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe.

Utrata obywatelstwa polskiego - ZRZECZENIE

Art. 13. 1. Obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

2. Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską.

3. Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego udzielona jednemu z rodziców rozciąga się na dzieci pozostające pod jego władzą rodzicielską, gdy drugiemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska lub nie jest on obywatelem polskim albo gdy jest obywatelem polskim i wyrazi przed właściwym organem zgodę na utratę obywatelstwa polskiego przez dzieci.

4. W przypadku gdy drugie z rodziców jest obywatelem polskim i sprzeciwia się rozciągnięciu na dzieci zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego udzielonej pierwszemu z rodziców lub gdy porozumienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, każde z rodziców może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

5. Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa rozciąga się na dzieci, które ukończyły szesnaście lat, jedynie za ich zgodą.

Art. 16. 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

2. Podania do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o nadanie obywatelstwa polskiego oraz o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem starosty, a zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem konsula Rzeczypospolitej Polskiej.

Pojęcie i regulacja podwójnego/wielorakiego obywatelstwa na gruncie prawa międzynarodowego.

źródłem tzw. pozytywny zbieg okoliczności ustaw o obywatelstwie np. wówczas, gdy dziecko urodzi się na terytorium państwa uznającego zasadę ius soli (Brazylia) z rodziców będących obywatelami państwa uznającego zasadę ius sanguinis (Norwegia) - w konsekwencji będzie mieć dwa obywatelstwa; również w wyniku zamążpójścia

zgodnie z konwencją haską z 12 kwietnia 1930 r. i praktyką międzynarodową potwierdzoną orzeczeniem MTS w sprawie F. Notteböhma z roku 1955, podstawę wyboru obywatelstwa powinna stanowić zasada rzeczywistej więzi, czyli tzw. efektywnego obywatelstwa

jako że jednostka powinna mieć tylko jedno obywatelstwo, wybiera się obywatelstwo tego kraju, z którym jednostka jest ściślej związana, gdzie mieszka, korzysta z praw publicznych i obywatelskich, wykonuje służbę wojskową czy znajduje się w służbie państwowej

traktat o UE stworzył instytucję obywatelstwa UE obywatelstwo to uzyskują automatycznie wszyscy obywatele państw członkowskich, zachowując jednocześnie swoje dotychczasowe obywatelstwo

Wielokrotne obywatelstwo

może prowadzić do konfliktów, np. obowiązek służby wojskowej, opieka dyplomatyczna;
najczęstszy sposób nabycia wielokrotnego obywatelstwa → gdy rodzice z państwa z prawem krwi, a dziecko urodziło się w państwa prawa ziemi;
sposoby eliminacji tego zjawiska:

umowy Bancrofta;
prawo opcji - wybór jednego, a zrzeczenie się drugiego, np. przewiduje je Konwencja Haska z 1930 r. oraz liczne umowy dwustronne;

brak jednak rozwiązania tego problemu przez p.m.;

czasem państwa nie uznają wielokrotnego obywatelstwa → np. Polska - obywatel polski nie może być równocześnie uznany za obywatela innego państwa → nie rozwiązuje to wszystkich konfliktów, gdyż nie można takiego rozwiązania narzucić innym państwom;

obecnie w celu zacieśnienia więzi z emigracją dyskutowana jest sprawa faktycznego i prawnego uznawania podwójnego obywatelstwa;

obywatelstwo UE (TUE z Maastricht z 1992 r.) → każdy obywatel państwa członkowskiego ma jednocześnie obywatelstwo UE, które uzupełnia krajowe → uznaje się, że obywatelstwo UE to personalna, wzajemna, zależna i pozorna więź prawna między osobą fizyczną a UE nie jest to sytuacja podwójnego obywatelstwa;

uprawnienia obywatela UE (obowiązki są czysto teoretyczne):

prawo swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium państw członkowskich;
czynne i bierne prawo wyborcze (samorząd terytorialny i PE, tam gdzie się mieszka);
prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej władz każdego z państw członkowskich;
prawo petycji do PE;
prawo skargi do RPO UE,
prawo dostępu do dokumentów PE, Rady UE oraz KE

Źródła bezpaństwowości, sytuacja prawna bezpaństwowców.

Bezpaństwowcy (apatrydzi)

regulacje dot. apatrydów w Konwencji Nowojorskiej z 1954 r.;
jak powstaje - min. na skutek niezgodności ustawodawstw dot. obywatelstwa:

gdy kobieta wychodzi za mąż, a je państwo stosuje zasadę „kobieta idzie za mężem”, a państwo jej męża nie nadaje jej obywatelstwa;
dziecko bezpaństwowców, a państwo urodzenia nie stosuje prawa ziemi;

ich sytuacja gorsza → podlegają prawu państwa pobytu, ale nie mają praw politycznych i innych, opieki dyplomatycznej, często też utrudnienia w wyjeździe za granicę;
zagadnienie to stało się poważnym problemem po wojnach światowych → Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. (ONZ) - prawo każdego człowieka do posiadania obywatelstwa;
wiele postanowień umownych mających na celu wyeliminowanie takiej sytuacji:

Konwencja Haska z 1930 r. - zwolnienie z obywatelstwa nie powoduje jego utraty, póki osoba nie posiada lub nie nabędzie innego; zastosowanie praw ziemi w stosunku do dziecka, które miałby stać się bezpaństwowcem;
Komisja P.M. ONZ opracowała 2 projekty konwencji:

o ograniczeniu bezpaństwowości → przyjęto Konwencję w sprawie ograniczenia bezpaństwowości w 1961 r.;
o wyeliminowaniu bezpaństwowości

oba przewidywały ułatwienia w nabywaniu obywatelstwa na podstawie prawa ziemi oraz dopuszczały utratę tylko gdy nabyte inne obywatelstwo

źródłem bezpaństwowości negatywny konflikt ustaw o obywatelstwie; bezpaństwowość powstaje w każdym przypadku, gdy z przewidzianych ustawą powodów jednostka utraci czy zostanie pozbawiona obywatelstwa, a nie uzyska innego

status prawny apatrydów jest regulowany przez specjalną konwencję z 28 września 1954 r.

zapobieganiu bezpaństwowości służą: konwencja w sprawie obywatelstwa kobiet zamężnych z roku 1957, odrzucająca automatyczną utratę obywatelstwa przez kobiety w przypadku małżeństwa z cudzoziemcami oraz konwencja haska z roku 1930, przewidująca, że zwolnienie z obywatelstwa nie powoduje utraty obywatelstwa, jeśli zainteresowana osoba nie posiada lub nie nabyła innego; zobowiązuje ona także strony do zastosowania ius soli w przypadku, gdy dziecko inaczej nie nabywa żadnego obywatelstwa

Regulacja statusu uchodźcy na gruncie prawa międzynarodowego publicznego.

Uchodźcą jest każdy kto wskutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo nie mając żadnego obywatelstwa i znajdując się poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.

Zobowiązania międzynarodowe dot. Uchodźców zostały określone w Konwencji z 28 lipca 1951roku, zmienionej Protokołem nowojorskim z 1967.(reguluje ona status prawny uchodźców, pracę zarobkową, warunki bytowe, środki administracyjne). Istotne jest też postanowienie art. 33, zawierające zasadę non - refoulement (nie można wydalić lub w żaden sposób zawrócić uchodźcy do granicy terytoriów, gdzie jego życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo ze względu na jego rasę, religię, obywatelstwo, przynależność do określonej grupy społecznej lub przekonania religijne).

W strukturach ONZ za ochronę uchodźców odpowiada Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców, powstałe 1 stycznia 1951.

W ramach RE podpisano:

Porozumienie europejskie o zniesieniu wiz dla uchodźców (20 kwiecień 1959)
Porozumienie europejskie o przekazywaniu odpowiedzialności za uchodźców (10 październik 1980)

konwencja genewska regulująca status uchodźców uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może bądź nie chce z tych powodów korzystać z ochrony tego państwa

uchodźcą jest również osoba, która nie ma żądnego obywatelstwa i nie znajduje się, na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swego zamieszkania, nie może lub nie chce z tych powodów powrócić do tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granic terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo. Konwencja nie stosuje się do osób, które popełniły przestępstwa przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwa pospolite

Prawa i obowiązki uchodźców na gruncie prawa polskiego.

Szczegółowo, prawa i obowiązki uchodźców w Polsce precyzuje Konstytucja RP.

Daje uchodźcom prawo do szukania ochrony w Polsce, a także równego traktowania bez względu na rasę czy wyznanie, prawo do zachowania własnej tożsamości.

Art. 70 Konstytucji mówi, że każdy w Polsce - także cudzoziemcy - mają prawo do edukacji, a dla dzieci i młodzieży do 18 roku życia edukacja jest obowiązkowa

A Z KONWENCJI:

Obowiązki

Art. 2 Każdy uchodźca ma - w stosunku do państwa, w którym się znajduje - obowiązki, które obejmują w szczególności przestrzeganie praw i przepisów, a także środków podjętych w celu utrzymania porządku publicznego.

Prawa.

wolność praktyk religijnych oraz wolność wychowania religijnego dzieci
takie samo traktowanie, jakie zwykle przyznawane jest cudzoziemcom (bez prawa wzajemności)
nadanie statusu uchodźcy: status uchodźcy oznacza otrzymanie wszystkich praw, które przysługują obywatelom polskim (do pracy, edukacji, opieki społecznej) oprócz praw politycznych - czyli prawo do głosowania. Uchodźcy otrzymują też tzw. genewski dokument podróży - dokument przypominający paszport, który uprawnia do przekraczania granicy.
udzielenie azylu: może się to dokonać w sytuacji, kiedy jest to niezbędne do zapewnienia cudzoziemcowi ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes polskiego państwa. W praktyce ten sposób nie jest wykorzystywany
udzielenie zgody na pobyt tolerowany: zgoda przyznawana jest m.in. w sytuacji, jeżeli wydalenie cudzoziemca mogłoby nastąpić jedynie do kraju, gdzie istnieje uzasadniona obawa o zagwarantowanie mu prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa, gdzie mógłby zostać poddany torturom, zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego. Osobie, której przyznano taką zgodę przysługują uprawnienia cudzoziemca, któremu udzielono zgody na zamieszanie na czas określony na terenie państwa polskiego
udzielenie ochrony czasowej: może zostać przyznane osobom, które opuściły swój kraj pochodzenia z powodu inwazji, wojny, wojny domowej, konfliktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka. Ochrona udzielana jest na okres 1 roku z możliwością dwukrotnego przedłużenia każdorazowo o 6 miesięcy. Osoba, którą objęto ochroną czasową otrzymuje zezwolenie na zamieszkanie, opiekę medyczną i wyżywienie, o ile nie ma źródeł dochodów - oczywiście na czas oznaczony.

Dopuszczalność i formy ograniczania pobytu cudzoziemców na terytorium państwa.

ograniczenie dostępu do terytorium żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczenia cudzoziemców na swe terytorium. Pewne ograniczenia w tym zakresie mogą być rezultatem dwu- lub wielostronnych umów międzynarodowych, jakie państwa zawierają w kwestiach związanych z ruchem osobowym

wydalenie cudzoziemców stosownie do art. 13 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, cudzoziemiec przybywający legalnie na terytorium strony Paktu może być z niego wydalony jedynie na podstawie decyzji podjętej zgodnie z ustawą i będzie miał prawo, jeżeli ważne względy bezpieczeństwa państwowego nie przemawiają przeciwko temu, przedłużyć argumenty przeciwko swemu wydaleniu oraz domagać się ponownego zbadania swej sprawy przez właściwe władze

zagadnienie to należy do kompetencji własnej państwa (PL → ustawa z 2003 r. o cudzoziemcach), ale państwa zawierają u.m. (2- i wielostronne) dot. tego zagadnienia (umowy handlowe, osiedleńcze, z zakresu tzw. obrotu prawnego - prowadzenie dział. gosp. nabywanie nieruchomości, wykonywanie zawodów, opodatkowanie, korzystanie z pewnych praw sądowych);

wraz z rozwojem kapitalizmu zrównywano stopniowo sytuację prawną cudzoziemców z własnymi obywatelami (z pominięciem praw politycznych) ze względu na rozwój handlu międzynarodowego;

główne systemy traktowania cudzoziemców wykształcone w praktyce państw:

traktowanie narodowe (równouprawnienie ogólne) → w zasadzie ten sam zakres praw cywilnych co obywateli;
traktowanie specjalne → przyznanie tylko ściśle określonych uprawnień, co może przewidywać zrównanie z obywatelami w konkretnych dziedzinach (równouprawnienie szczegółowe);
traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany → przyznawanie obywatelom danego państwa takich praw jakie mają lub uzyskają obywatele państwa trzeciego;

najczęściej spotykane → klauzule wzajemności, stosowane tak przy traktowaniu narodowym jak i specjalnym;
PL → umowy o obrocie prawnym m.in. z Węgrami (1959), Bułgarią (1961) i Rumunią (1962) → traktowanie narodowe w zakresie danej umowy, a zasadą ogólną jest, że cudzoziemcy korzystają z tych samych praw majątkowych i osobistych jak obywatele, min. prawo zwracania się do prokuratury/sądów/notariatów i in. organów, prawo składania wniosków, wytaczania powództw

Wydalenie cudzoziemca

państwo ma prawo wydalenia ze swego terytorium lub deportowania (tzw. przymusowego odstawienia do granicy) cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa lub którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu albo interesom państwa → prawo ograniczane u.m. i zasadą niedyskryminacji

PL → wydalony min. gdy przebywa bez wizy; zatrudnienie „na czarno”; brak środków finansowych do pokrycia kosztów pobytu; niezgodne z prawem przekroczenie granicy; nie opuszczenie terytorium RP w terminie określonym w odpowiedniej decyzji

Ograniczenie dostępu do terytorium. Każde państwo może zakazać wstępu, bądź ustalić warunki, od spełnienia których uzależniona jest zgoda na wstęp. Ograniczenia swobody działania mogą być rezultatem dwu- lub wielostronnych umów międzynarodowych, które państwa zawierają w kwestiach ruchu osobowego.

Międzynarodowa praktyka doprowadziła do wykształcenia się ogólnych norm zwyczajowych, zgodnie z którymi przekroczenie granicy odbywa się na podstawie dokumentów podróży (paszportów) oraz zezwolenia na wjazd (wizy). Wyróżniamy wizy:

Pobytowe- zezwalające na pobyt
Tranzytowe- na przejazd
Imigracyjne- na podjęcie pracy
Służbowe- wystawiane w celach oficjalnych
Dyplomatyczne- dla osób korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych

W Polsce obowiązuje ustawa o cudzoziemcach z 13 czerwca 2003r. Na jej podstawie można odmówić wydania wizy gdy:

Nie zostały spełnione przesłanki do wydania wizy określonego typu
Dane cudzoziemca znajdują się na liście osób niepożądanych
Nie posiada środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu
Zachodzi obawa, że wydanie wizy mogłoby spowodować zagrożenia dla obronności lub bezpieczeństwa i porządku publicznego, albo naruszyć interes RP.

Każde państwo jest uprawnione do wydalenia cudzoziemca ze swojego terytorium. Formą wydalenia jest deportacja, czyli przymusowe odstawienie cudzoziemca do granicy. Przesłanki wydalenia z RP zawiera ustawa (przebywanie na terenie RP bez ważnej wizy, zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo naruszenie interesów RP, nielegalne przekroczenie granicy).

Prawa i obowiązki cudzoziemców przebywających na terytorium państwa.

normy regulujące położenie cudzoziemców przebywający legalnie na terytorium państwa cudzoziemcy, podlegając jago jurysdykcji, korzystają z określonych praw. W stosunku do cudzoziemców może mieć zastosowanie albo klauzula narodowa, zrównująca obywateli określonego państwa w prawach obywatelskich z własnymi obywatelami, albo klauzula największego uprzywilejowania, dająca obywatelom innego państwa takie same prawa, jakie maja lub z jakich mogą korzystać na terytorium tego kraju obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego. Prawa przysługujące cudzoziemcom są z natury węższe niż prawa, z jakich korzystają obywatele danego państwa, podlegają tez ograniczeniom z uwagi na bezpieczeństwo lub porządek publiczny. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi w art. 2, że każde państwo będące jego strona zobowiązująca się przestrzegać i zapewniać wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji prawa uznane w Pakcie

ograniczenia praw cudzoziemców pakt w art. 25 przyznaje prawo uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi, korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego oraz dostępu do służb publicznych tylko obywatelom. Cudzoziemcy ograniczeni są w zakresie prawa posiadania własności wykonania określonych zawodów. W wielu państwach cudzoziemcy nie mogą być zatrudnieni jako kapitanowie, oficerowie lub nawet członkowie załogi statków morskich ni powietrznych i nie mogą uzyskać zezwolenia na wykonywanie tych zawodów. W wyniku umów o obronie pomocy prawnej, obywatele drugiej strony traktowani są na zasadzie klauzuli narodowej, mają oni swobodny i nieskrępowany dostęp do sądów, prokuratury czy organów notarialnych. Z Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wynika dla stron obowiązek zapewnienia cudzoziemcom m.in. prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, do równości przed sądami i trybunałami

obowiązki cudzoziemców: cudzoziemiec przebywający w obrębie jurysdykcji jakiegoś państwa jest zobowiązany do respektowania jego ustawodawstwa i zarządzeń regulujących jego pobyt. Jeśli nie korzysta z immunitetu podatkowego, nie może się uchylać od płacenia podatków i opłat celnych

Cudzoziemcy legalnie przebywający na terytorium państwa podlegają jego jurysdykcji, korzystają z określonych praw. Tzw. Reżim cudzoziemców jest określany przez ustawodawstwo wewnętrzne oraz umowy międzynarodowe i może być oparty na jednym z trzech systemów:

Cudzoziemcy mają przyznane ściśle określone prawa
Cudzoziemcy są traktowani na zasadzie równouprawnienia z obywatelami danego państwa (klauzula narodowa)
Cudzoziemcy są traktowani w sposób bardziej uprzywilejowany (klauzula największego uprzywilejowania)

Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi, że każde państwo będące jego stroną zobowiązuje się przestrzegać i zapewnić wszystkim osobom, które znajdują się na jego terytorium, prawa uznane w Pakcie.

Ograniczenia praw cudzoziemców. Pakt stanowi, że tylko obywatelom przysługuje prawo uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi, korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego oraz dostępu do służb publicznych.

Ponadto cudzoziemcy ograniczani są w zakresie prawa posiadania własności oraz wykonywania określonych zawodów.

Z Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wynika obowiązek zapewnienia cudzoziemcom:

Prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego
Do równości przed sądami i trybunałami
Prawo wolności myśli, sumienia i wyznania, posiadania i wyrażania własnych opinii może podlegać ograniczeniom tylko przewidzianym w Pakcie.

Obowiązki.

Respektowanie ustawodawstwa i zarządzeń regulujących pobyt cudzoziemca danego państwa
W przypadkach klęski żywiołowych jest zobowiązany do tych samych świadczeń co obywatele
Gdy nie korzysta z immunitetu podatkowego, nie może się uchylić od płacenia podatków i opłat celnych

Prawo do ubiegania się o azyl terytorialny - regulacja w prawie międzynarodowym oraz w prawie polskim.

Azyl

azyl (terytorialny/polityczny) polega na udzieleniu schronienia (tzn. prawa wjazdu i osiedlenia się) cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych i wiąże się z odmową wydania (ekstradycji) cudzoziemca → należy do kompetencji własnej, o ile nie ma u.m.;

PL → art. 56 ust. 1 Konstytucji - prawo azylu na zasadach z ustawy;

Deklaracja w sprawie azylu terytorialnego uchwalona przez ZO ONZ w 1967 r. → azyl to akt pokojowy i humanitarny i powinien być respektowany przez inne państwa, ale nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko pokojowi;
Konstytucja RP → prócz prawa do azylu przewiduje możliwość nadania statusu uchodźcy Konwencja o statusie uchodźcy z 1951 r. i Protokół uzupełniający z 1967 r. → uchodźcą jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności społecznej lub przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa oraz osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnej sytuacji poza państwem swego zamieszkania i nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa;
azyl dyplomatyczny → instytucja p.m. Ameryki Łacińskiej, którego podstawą prawną jest prawo zwyczajowe i u.m. z 1928, 1933 i 1939 roku.

może być udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie okrętu wojennego i samolotu wojskowego oraz w bazach wojennych → wyłączne prawo państwa dającego azyl;
2 kategorie osób uprawnionych do ubiegania się o ten azyl:

osoby ścigane ze względów politycznych;
przestępcy polityczni;

udzielany wyłącznie w tzw. sytuacjach nie cierpiących zwłoki;

skutkiem azylu jest wyjęcie tej osoby spod jurysdykcji państwa pobytu

azyl terytorialny polega na udzielaniu zezwolenia na wyjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanych czy prześladowanym za swe przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową. Udzielanie azylu oznacza wyłączenie w stosunku do zainteresowanej osoby możliwości ekstradycji

prawo ubiegania się o azyl w powszechnym prawie międzynarodowym nie ma norm regulujących instytucje azylu. Cudzoziemiec ten, jeżeli nie popełnił przestępstw pospolitych lub czynów niezgodnych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych „ma prawo ubiegać się o azyl w innych krajach”, ale nie musi go w każdym przypadku uzyskać

azyl w praktyce polskiej Konstytucja z roku 1952 w pierwotnym brzmieniu w art. 88 przewidywała udzielenie azylu obywatelom państw obcych „prześladowanymi za [...] działalność w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleńczą lub działalność naukową”. Postanowienie o udzielenie azylu w brzmieniu nadanym ustawą z 18.października 1991 r., głosi, że „obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach określonych ustawą”. Konstytucja z 1997 r. również nie formułuje zasad udzielania azylu, lecz odsyła do ustawy

Ustawa z 13. czerwca 2003 r. o udzielaniu ochrony cudzoziemcom na terenie RP w art. 90 stanowi, iż „cudzoziemiec może, na swój wniosek, otrzymać azyl w Rzeczpospolitej Polskiej, gdy jest to niezbędne do zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczpospolitej Polskiej”. Zgodnie z art. 91 cudzoziemca można pozbawić azylu, jeżeli: 1) ustały przyczyny, dla których azyl został udzielony; 2) prowadzi on działalność skierowaną przeciwko obronności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu

deklaracja ONZ o azylu Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z roku 1948 przewiduje w art. 14, że: „każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania”. zgromadzenie Ogólne w roku 1967 uchwaliło Deklarację w sprawie azylu terytorialnego, w której uznało, że udzielenie azylu jest pokojowym i humanitarnym aktem. Prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym popełnienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości

Pojęcie i zasady rządzące ekstradycją przestępców, procedura ekstradycyjna.

Ekstradycja

ekstradycja to wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione przestępstwa;
brak normy zwyczajowej dot. ekstradycji, więc to kompetencja własna państw, ale w związku z walką z przestępczością zaczęto zawierać umowy ekstradycyjne (na zasadzie wzajemności), które z reguły dot. przestępców pospolitych, a nie politycznych, przy czym ocena charakteru przestępstwa należy do państwa wydającego, a wyjątkiem od tej zasady jest tzw. klauzula zamachowa (ekstradycja osób dokonujących z powodów politycznych zamachu na głowę państwa, szefa rządu lub innych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne);

własnych obywateli z reguły nie wydają, np. PL → art. 55 ust. 1 Konstytucji - zakaz ekstradycji
w PL zakaz ekstradycji podejrzanej o popełnienie przestępstwa z powodów politycznych bez użycia przemocy;
kpk z 1997 r. → ekstradycja:

zakazana w stosunku do obywatela i osoby, która ma prawo azylu;
można odmówić gdy przestępstwo popełnione na terytorium RP/statku/samolocie oraz gdy państwo nie zapewnia wzajemności;

w niektórych umowach między państwami socjalistycznymi nie było zastrzeżenia niewydawania przestępców politycznych;

ekstradycja przestępców wojennych po II wojnie światowej → przewidziana w Deklaracji Moskiewskiej trzech mocarstw z 1943 r., a Porozumienie Londyńskie w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej z 1945 r. potwierdziło postanowienie o odsyłaniu przestępców tam, gdzie popełnili zbrodnie;

też przewidywane w paryskich traktatach pokojowych z europejskimi sojusznikami Niemiec z 1947 r.;
obowiązek ten nie w pełni wykonany przez niektóre państwa zachodnie, a zwłaszcza przez władze okupacyjne w zachodnich strefach Niemiec.

ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna, w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej już kary

zasady ekstradycji. Analiza umów międzynarodowych i ustawodawstw wewnętrznych pozwala ustalić w przedmiocie ekstradycji kilka zasad, które przyjęły się niemal powszechnie: 1) podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn, który zagrożony jest karą w obu państwach; 2) osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonać wobec niego taką karę, do wykonania której została wydana; 3) nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu. Praktyka międzynarodowa nie udziela jednolitej odpowiedzi na 3 podstawowe pytania: kto podlega ekstradycji, za jakie przestępstwa oraz w jaki sposób i przez kogo powinien być przedstawiony wniosek o ekstradycję

przestępstwa ekstradycyjne stanowią podstawę wydania i wymieniane są w umowach międzynarodowych bądź w drodze szczegółowego wyliczenia, bądź przez podanie klauzuli ogólnej z ewentualnymi wyjątkami. Z reguły obejmują najpoważniejsze przestępstwa przeciwko mieniu, życiu i zdrowiu. Wśród przestępstw, które nie uzasadniają ekstradycji, zazwyczaj wskazuje się przestępstwa polityczne, rzadziej także przestępstwa wojskowe (np. dezercja) i religijne

przestępstwa polityczne kwalifikacja, czy zachodzi przypadek przestępstwa politycznego, należy do państwa pobytu osoby, o której wydanie zwróci się inny podmiot. Zależna jest w znacznej mierze od stanu stosunków między zainteresowanymi państwami. W celu uniknięcia rozbieżności w kwalifikacji, a przede wszystkim uniemożliwienia sprawcą uniknięcia kary, w prawie międzynarodowym wyraźnie ustalono przestępstwa, które nie mogą być uznane za polityczne. Zgodnie z prawem norymberskim, należą do nich: zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodnie wojenne. Również konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z roku 1948 stwierdza wyraźnie w art. VII: „Ludobójstwo i inne czyny wymienione w art. III nie będą uważane za przestępstwa polityczne, jeśli chodzi o dopuszczalność ekstradycji”.

procededura ekstradycyjna regulowana jest w drodze umownej. Najczęściej wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacja przekazywany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz częściej komunikują się ze sobą ministerstwa sprawiedliwości i prokuratury generalne. Ostatnią czynnością ekstradycyjną jest przekazanie przestępcy przez władze policyjne

Ekstradycja a europejski nakaz aresztowania

Europejski nakaz ochrony.

Podstawy prawne systemu międzynarodowej ochrony praw człowieka

Powszechna ochrona praw człowieka - prawa człowieka w Karcie Narodów Zjednoczonych.

postanowienia Karty NZ ust. 3 art.1 Karty, ONZ zmierza: do osiągnięcia międzynarodowej współpracy przy „rozwiązaniu zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również przy popieraniu swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii”. Karta Narodów Zjednoczonych nie zawiera ani definicji praw człowieka, ani ich katalogu, w nauce wypowiadane są różne i sprzeczne opinie co do charakteru prawnego zawartych w niej postanowień. Postanowienia Karty, które wprawdzie nie stanowią szczegółowego katalogu praw człowieka, zawierają jednak i formułują zasadę ich poszanowania

kompetencje wewnętrzne tworzenie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka przyniosło stopniowe zawężanie zakresu kompetencji wewnętrznej państwa, i to nie tylko w wyniku wiążących je umów, lecz także w wyniku tworzenia się norm zwyczajowych

Karta NZ a prawa człowieka

Karta NZ → dopiero w niej pojawił się wymóg stosowania zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich;

zobowiązania z Karty nie są jednostronne, ale są zobowiązaniami wszystkich państw, które do ONZ należą;
zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji stosowanej do własnych lub obcych obywateli znajdujących się pod władzą danego państwa;
normy i dyrektywy dot. praw człowieka bardzo ogólnikowe, stąd potrzeba ich rozwinięcia w u.m.

Charakter prawny, treść i znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Międzynarodowa Karta Praw Człowieka. Na konferencji w San Francisco wysunięta została idea opracowania międzynarodowej karty praw człowieka. Organem, który miał określić jej formę i treść, była, stosownie do art. 68 Karty NZ, Komisja Praw Człowieka wyłoniona przez Radę Gospodarczo-Społeczną. Na swej pierwszej i drugiej sesji Komisja zastanawiała się nad formą i treścią Międzynarodowej Karty Praw. Ostatecznie w grudniu 1947 r. zdecydowano, że będzie się ona składać z trzech części:

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,
Paktu Praw Człowieka,
Środków dotyczących wprowadzenie w życie Paktu.

postanowienia Powszechnej Deklaracji prace nad Deklaracją prowadzone były w latach 1947-1948, została ona uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne 10 grudnia 1948 r.

powszechna Deklaracja Praw Człowieka składa się ze wstępu i 30 artykułów:

we wstępie mówi ona o motywach leżących u podstawy jej opracowania. Podkreśla, że uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju
pierwsze trzy artykuły maja ogólny charakter i poświęcone są zasadom Wolności, Równości i Braterstwu
kolejne artykuły 4-21 poświęcone są prawa obywatelskim i politycznym
artykuły 22-27 dotyczą praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych
artykuł 29 podkreśla obowiązki jednostki wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jej osobowości

charakter prawny Powszechnej Deklaracji Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jako rezolucja ZO ONZ nie miała formalnie wiążącego charakteru. Stała się ona punktem wyjścia wielu rezolucji Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczo-Społecznej i Rady Powierniczej. Powołuje się na nią wiele konstytucji. Liczne konstytucje powtarzają jej postanowienia nawet bez wyraźnego odwoływania się do niej. Powszechna Deklaracja wpłynęła i wpływa na praktykę ustawodawczą, administracyjną i sądową wielu państw. Powszechna Deklaracja stała się obecnie obowiązującą w wyniku przekształcenia jej postanowień w zwyczaj międzynarodowy. Dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji został proklamowany przez Zgromadzenie Ogólne NZ jako Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka (10 grudnia)

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

uchwalona w 1948 r. w celu uzupełnienia Karty NZ (wstęp i 30 art.):

wolność i równość jednostek, dążenie do niedyskryminacji (rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek i urodzenie), poręczenie prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego; zakaz niewolnictwa; proklamuje prawo do pracy;
jako rezolucja nie ma mocy wiążącej, ale wywarła duży wpływ na dalszy rozwój m. ochrony praw człowieka

Charakter prawny, treść i znaczenie Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka.

układ Paktów jest w zasadzie identyczny. Poza wstępem dzielą się na pięć części, z których pierwsza zwiera jeden tylko artykuł poświęcony prawu ludów i narodów do samostanowienia, druga obejmuje postanowienia ogólne, trzecia traktuje odpowiednio: o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych lub o prawach obywatelskich i politycznych, czwarta poświęcona jest kontroli międzynarodowej, piąta to postanowienia końcowe. Artykuł 2 obu paktów nakłada zobowiązania na strony. W pierwszym przypadku - każda ze stron zobowiązuje się przedsięwziąć odpowiednie kroki, włączając w to środki ustawodawcze, indywidualne oraz w ramach pokoju i współpracy międzynarodowej. W drugim - każda ze stron zobowiązuje się przestrzegania i zagwarantowania wszystkim jednostkom znajdującym się na jej terytorium i podlegającym jej jurysdykcji praw uznanych Paktem

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nie nakłada bezpośrednich zobowiązań, lecz formułuje jedynie program działań i cele społeczne. Progresywność praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych nie zwalnia państw od obowiązku ich realizacji, uzależnia jedynie zakres zobowiązań poszczególnych krajów od ich możliwości materialnych. Ekonomiczne, społeczne i kulturalne prawa człowieka sformułowane w Pakcie są w porównaniu z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka znacznie bardziej rozwinięte, skonkretyzowane

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnością człowieka, kierując się wyliczeniem ich w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Pierwszym prawem jest prawo do życia, które powinno być chronione przepisami prawa. Bardzo rozbudowane są postanowienia Paktu chroniące prawa człowieka w postępowaniu sądowym. Wszyscy ludzie są równi przed sądami, mają też prawo do sprawiedliwego i publicznego przesłuchania przez niezależny i bezstronny sąd w sprawach karnych i cywilnych. Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia, wyznania oraz do własnych poglądów. Obywatel powinien mieć prawo i możliwość, bez żadnej dyskryminacji, do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, do korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w głosowaniu tajnym, w rzetelnym, okresowo przeprowadzanych powszechnych i równych wyborach

znaczenie Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka przyoblekały wyrażone w niej idee, prawa i wolności w szatę prawną, nadając im charakter norm prawa międzynarodowego; rozwijały i konkretyzowały postanowienia Deklaracji, uznawały one prawa, które nie figurowały w Powszechnej Deklaracji; rozszerzyły znacznie zakres praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, sformułowały również wyraźny zakaz propagandy wojennej. Ustanawiały także procedurę kontrolna nad ich implementacją, której pozbawiona jest Deklaracja

w porównaniu z Deklaracja Pakty nie zawierają jednak trzech istotnych praw człowieka: praw do własności i zakazu jej arbitralnego pozbawienia, prawa każdego do ubiegania się i otrzymania azylu w innych krajach, jak też prawa każdego do posiadania obywatelstwa i zakazie samowolnego pozbawiania go

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

Komisja Praw Człowieka ONZ opracowała pakty praw człowieka, które zostały uchwalone w 1966 r. przez ZO ONZ i przedstawiło do podpisu i ratyfikacji:

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (2003 - 149 ratyf.);
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (2003 - 146 ratyf.);
Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych

są u.m., więc mają moc wiążącą;
zawierają szerszy katalog praw człowieka niż w/w Deklaracja i potwierdzają prawo narodów do samostanowienia oraz dot. zabezpieczenia i rzeczywistego poszanowania praw człowieka;
różnice między paktami: MPPOiP - obowiązek natychmiastowego zastosowania paktu; MPPGSiK - strony będą się starały podjąć kroki w celu maksymalnego zastosowania środków będących w ich dyspozycji dla stopniowego osiągnięcia całkowitego zaspokojenia tych praw;

MPGSiK → zawiera min.:

prawo każdego człowieka do pracy (tj. możność zapewnienia utrzymania dzięki pracy swobodnie wybranej lub przyjętej);
prawo do korzystania ze sprawiedliwych i nieszkodliwych warunków pracy oraz do słusznego wynagrodzenia;
prawo do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenia społeczne;
prawo do nauki (wykształcenie podstawowe obowiązkowe i bezpłatne, a średnie i wyższe powszechnie osiągalne i jednakowo dostępne);

MPPOiP → zawiera min:

prawo do życia każdej istoty ludzkiej;
zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz zakaz pracy niewolniczej i przymusowej (przymusowej nie dot. wykonywania ciężkich robót na mocy wyroku sądu skazującego na ten rodzaj kary);
prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (zakaz arbitralnego zatrzymania lub aresztowania);
swoboda poruszania się na terytorium państwa i wolność wyboru miejsca zamieszkania;
prawo do wolności myśli, sumienia i religii oraz prawo do nieskrępowanych przekonań
Charakter prawny Karty Praw Podstawowych UE

Ochrona Praw Człowieka a kompetencje ONZ

Generacje Praw Człowieka

Zakaz dyskryminacji w prawie międzynarodowym.

dyskryminacja rasowa:

Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Sesja XVIII Zgromadzenia Ogólnego 20 listopada 1963 r. przyjęła deklaracje w sprawie likwidacji wszelkich norm dyskryminacji rasowej. Po raz pierwszy w dokumencie międzynarodowym dyskryminacja z powodu rasy, koloru skóry lub pochodzenia etnicznego została potępiona, jako stanowiąca obrazę godności ludzkiej i sprzeczna z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Konwencja w art. 1 definiuje dyskryminację rasową jako wszelki zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za sobą unieważnienie lub uszczuplenie uznania, wykonania lub korzystania na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej lub jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego

w roku 2003 stronami konwencji było 169 państw

apartheid:

problem apartheidu w ONZ sprawa rasistowskiej polityki rządu Republiki Południowej Afryki, poczynając od I Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w roku 1946, była problemem stale dyskutowanym w różnych organach ONZ. W 1952 po raz pierwszy do porządku dziennego Zgromadzenia Ogólnego włączono nowy punkt: problem konfliktu rasowego w Południowej Afryce wynikającego z polityki apartheidu. Ciągła i całkowita odmowa ze strony Południowej Afryki zastosowania się do żądań ONZ spowodowała, że w roku 1961 Zgromadzenie Ogólne wezwało państwa do rozważenia podjęcia indywidualnych i zbiorowych sankcji wobec Republiki Południowej Afryki. W rezultacie z 6 listopada 1962 r. Zgromadzenie Ogólne, wezwało państwa członkowskie do podjęcia sankcji wobec RPA
konwencje dotyczące zwalczania apartheidu ważnym nowym środkiem walki z apartheidem stała się Międzynarodowa Konwencja o zwalczani i karaniu zbrodni apartheidu uchwalona 30 listopada 1973 r. na XXVIII Sesji Zgromadzenia Ogólnego. W roku 1991 doszło do zasadniczej zmiany w stanowisku rządu i parlamentu Południowej Afryki. Ustawy stanowiące fundament polityki apartheidu zostały anulowane. Rozpoczęto proces zmierzający do opracowania nowej konstytucji i przyjęto ją

MKOL podjął decyzję o dopuszczeniu RPA do udziału w igrzyskach olimpijskich w roku 1992 w Barcelonie, a ONZ na wniosek N. Mandeli zniosła sankcje w roku 1993

Konwencja Nowojorska w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r. → dyskryminacja rasowa to min. wszelkie różnice, ograniczenia lub przywileje, oparte na rasie, kolorze skóry oraz na pochodzeniu narodowym, których celem jest utrudnić lub uniemożliwić korzystanie lub wykonywanie, na zasadach równouprawnienia, praw człowieka i wolności zasadniczych.

potępienie dyskryminacji rasowej i zobowiązanie do prowadzenia polityki zmierzającej do jej wykluczenia, co w szczególności dot. segregacji rasowej i apartheidu;

ZSRR i Gwinea zgłosiły projekt Międzynarodowej Konwencji o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu → uchwalona przez ZO ONZ i otwarta do podpisu w 1973 r

Zbrodnia ludobójstwa w prawie międzynarodowym.

Zwalczanie zbrodni ludobójstwa

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1951 r. (uchwalona przez ZO ONZ w 1948 r.) → uznanie ludobójstwa za zbrodnię międzynarodową i obowiązek do zapobiegania i karania;
ludobójstwo to:

mordowanie członków określonej grupy ludzkiej;
powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej grupy ludzkiej;
rozmyślne narzucanie grupie warunków życia tak, by spowodować jej wyniszczenie;
stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie;
przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do drugiej;

zamiar całkowitego lub częściowego zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej;
obowiązek karania również gdy sprawca jest odpowiedzialnym zwierzchnikiem lub urzędnikiem publicznym, nie tylko osoba prywatna;
konwencja ta to krok naprzód po statucie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego i wyroku norymberskim z 1946 r. i obecnie zakaz ludobójstwa ma charakter normy ius cogens (więc obowiązuje wszystkie państwa, a nie tylko strony konwencji)

rezolucje Zgromadzenia Ogólnego w grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło rezolucje nr 95/1, która stwierdza: „Ludobójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do istnienia całych grup ludzkich, tak jak zabójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do życia poszczególnych jednostek [...].Ludobójstwo stanowi zbrodnię w rozumieniu prawa międzynarodowego, która potępia świat cywilizowany, i której główni sprawcy i ich wspólnicy podlegają karze bez względu na to, czy są osobami prywatnymi, funkcjonariuszami publicznymi, mężami stanu, i bez względu na to, czy zbrodnia została dokonana z przyczyn religijnych, rasowych, politycznych czy innych”

konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. W dwa lata od uchwalenia rezolucji o ludobójstwie, 9.12.1848 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Konwencja potwierdziła w art. I uprzednie stanowisko Zgromadzenia Ogólnego, że ludobójstwo, i to popełnione zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, stanowi zbrodnie w obliczu prawa międzynarodowego. Jest nim w rozumieniu konwencji: „[...] jakikolwiek z następujących czynów dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

zabójstwo członków grupy,
spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,
rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,
stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,
przymusowe przekazywanie dzieci członków jednej grupy do innej grupy”.

uzupełnieniem Konwencji w sprawie ludobójstwa jest Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości. 9. kwietnia 1965 r. Komisja Praw Człowieka uchwaliła rezolucję w sprawie karania zbrodniarzy wojennych i osób winnych zbrodni przeciwko ludzkości

Międzynarodowy Trybunał dla Ruandy w roku 1994 doszło w Ruandzie do masowych morderstw i masakry osób, w wyniku których zginęło około pół miliona ludzi. Rada Bezpieczeństwa powołała do życia Międzynarodowy Trybunał dla Ruandy w celu osadzenia winnych ludobójstwa i pogwałcenia międzynarodowego prawa humanitarnego. Mimo osadzenia w więzieniu tysięcy osób podejrzanych o zbrodnie ludobójstwa pierwsze wyroki skazujące winnych ludobójstwa na dożywocie lub wieloletnie więzienie zapadły dopiero w 1999 roku

Ochrona praw kobiet w prawie międzynarodowym.

Konwencja o prawach politycznych kobiet dnia 20.grudnia 1952 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło pierwsza umowę dotyczącą wyłącznie praw kobiet. Umowa ta stwierdza, że kobiety maja na równi z mężczyznami prawo uczestniczenia w wyborach, zajmowania urzędów publicznych i wykonywania wszelkich funkcji publicznych. Konwencja ta weszła w życie w roku 1954, wywarła istotny wpływ na uznanie polityczne praw kobiet

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet w roku 1967 Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację w sprawie likwidacji dyskryminowania kobiet. Konwencja, która weszła w życie w roku 1981, wskazuje środki, jakie powinny być podjęte w celu wyeliminowania dyskryminacji kobiet w różnych dziedzinach: w życiu politycznym i publicznym, obywatelstwie, oświacie, zatrudnieniu, zdrowiu, małżeństwie i rodzinie. Zwraca ona specjalną uwagę na prawa kobiet wiejskich oraz potrzebę zwalczania stereotypów dotyczących płci.

konwencja nakłada na strony obowiązek przedstawiania sprawozdań dotyczących postępu w jej implementacji. Zgromadzenie Ogólne proklamowało rok 1975 jako rok kobiet. Kwestia poprawy statusu kobiet była rozpatrywana na specjalnych światowych konferencjach. Choć sytuacja kobiet uległa poprawie w ubiegłej dekadzie, to jednak równość między kobietami i mężczyznami w życiu publicznym i prywatnym nie została osiągnięta. Konferencja wezwała do usunięcia przeszkód w zapewnieniu kobietom możliwości aktywnego, pełnego i równego uczestnictwa we wszystkich strefach życia, łącznie w procesie podejmowania decyzji

Konwencja w sprawie obywatelstwa kobiet zamężnych z roku 1957, odrzucająca automatyczną utratę obywatelstwa przez kobiety w przypadku małżeństwa z cudzoziemcami

Prawa dziecka w prawie międzynarodowym.

udzielanie pomocy dzieciom, jak tez ochroną ich praw zajmuje się Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom utworzony w roku 1946 (UNICEF- United Nations International Children's Emergency Fund- Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci)

Deklaracja Praw Dziecka Zgromadzenie Ogólne 20.listopada 1959 r. przyjęło Deklarację Praw Dziecka, która potwierdza postanowienia Powszechnej Deklaracji odnoszące się do dzieci oraz podkreśla, że dziecko potrzebuje specjalnej troski i gwarancji, łącznie z właściwą ochroną prawną, zarówno przed, jak i po urodzeniu. Deklaracja podkreśla, iż dzieci powinny korzystać ze specjalnej ochrony oraz posiadać możliwości rozwoju w normalny i zdrowy sposób, w warunkach wolności i szacunku

Konwencja o prawach dziecka postanowienia Deklaracji zostały rozwinięte i uzupełnione w przyjętej 20.11.1989 r. przez Zgromadzenie Ogólne Konwencji o prawach dziecka. Wśród spornych problemów znalazł się ostatecznie przyjęty zakaz służby wojskowej dzieci poniżej 15 lat oraz zakaz wymierzania kary śmierci osobom niepełnoletnim. Konwencja o prawach dziecka jest obecnie, z uwagi na liczbę stron, najbardziej uniwersalna umową dotyczącą praw człowieka (wiąże ona 192 państwa)

Ochrona praw mniejszości w prawie międzynarodowym.

instrumenty prawnomiędzynarodowe ONZ prawa mniejszości narodowych nie są wymieniane w Karcie NZ. Konsekwentnie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka również nie wspomina o prawach mniejszości. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych stoi na stanowisku ochrony osób należących do mniejszości, a nie mniejszości jako takich. W państwach, w których istnieją etniczne, religijne czy językowe mniejszości, osoby należące do takich mniejszości nie będą pozbawione prawa do korzystania z własnej kultury i do wyznawania i praktykowania własnej religii czy używania ich własnego języka

ZO ONZ przyjęło w 1992 r. Deklarację o Prawach Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych

prawa mniejszości w dokumentach KBWE Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, wymienia w zasadzie siódmej prawo osób należących do mniejszości, obligując uczestniczące państwa, na których terytorium istnieją mniejszości narodowe, do respektowania praw osób należących do takich mniejszości

Regionalne systemy ochrony praw człowieka.

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA

w prawie poszczególnych państw
w prawie międzynarodowym

systemy ochrony powszechnej (ONZ)

ochrona uniwersalna

Karta Narodów Zjednoczonych (1945)
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)
Pakty Praw Człowieka (1966)

ochrona sektorowa

Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1959)
Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979)
Konwencja przeciwko torturom (1984)
Konwencja o prawach dziecka (1989)

systemy ochrony regionalnej

EUROPA

Rada Europy

Europejska Konwencja Praw Człowieka (1950)
Europejska Karta Socjalna (1961)
Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom (1987)
Konwencja o Prawach Człowieka i Biomedycynie (1997)

Unia Europejska (system ponadnarodowy)

Traktat o UE
Karta Praw Podstawowych UE (2000)
prawo wtórne
orzecznictwo ETS

OBWE

tzw. ludzki wymiar KBWE/OBWE

AMERYKA

Organizacja Państw Amerykańskich

Karta OPA (1948)
Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka (1948)
Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (Pact San Jose, 1969)
Protokół Salwadorski do AKPC (1988, gospodarka, kultura, socjał)

AFRYKA

Unia Afrykańska (d. Organizacji Jedności Afrykańskiej)

Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (1981)

PAŃSTWA ARABSKIE

Liga Państw Arabskich

Arabska Karta Praw Człowieka (odwołania do Koranu - 1994/2004)

AZJA

brak systemu - brak organizacji o kompetencjach i celach ogólnych

różne interesy, różny poziom gospodarczy - brak punktów stycznych

Należy zwrócić uwagę na wzajemne oddziaływania pomiędzy:

ochroną praw człowieka w prawie międzynarodowym i wewnętrznym poszczególnych państw
systemami ochrony powszechnej i regionalnej

Międzynarodowe mechanizmy kontrolne w zakresie przestrzegania praw człowieka.

pojęcie kontroli międzynarodowej:

kontrolą międzynarodową są wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami
rodzaje umów z uwagi na kontrolę międzynarodową. Ogólnie można podzielić je na trzy grupy:

umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej,
umowy, które wprawdzie tez jej nie zwierają, ale których wykonanie może być kontrolowane w ramach szerszego systemu istniejącego już w poszczególnych organizacjach międzynarodowych,
umowy ze specjalna procedurą kontrolną

środki i organy kontroli:

analiza procedur kontrolnych, zabezpieczających wykonywanie postanowień umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka prowadzi do wniosku, że mogą one być oparte na następujących środkach: sprawozdaniach, skargach państw, badaniach na miejscu oraz petycjach

sprawozdanie jako środek kontroli przewidziane są zarówno w ramach ogólnych procedur kontrolnych funkcjonujących w ONZ i MOP, jak też w specjalnych systemach. Odnośnie do specjalnych systemów kontroli przewidzianych przez poszczególne umowy dotyczące praw człowieka to ogólnie można powiedzieć, że przewidują one, iż sprawozdania są rozpatrywane najpierw przez organ specjalnie powołany do kontroli wykonania danej konwencji, a następnie przez organ organizacji, w ramach której dana umowa została przyjęta

skargi państw oraz badania na miejscu jeżeli jakiś państwo podaje w wątpliwość, czy inna strona wykonuje swe zobowiązania konsekwentnie, ona w niektórych systemach kontrolnych przesłać skarg do wskazanego organu bądź od razu, bądź po uprzedniej próbie załatwienia sporu w drodze rokowań dwustronnych. Skargi są przedstawiane tym samym organom, które rozpatrują sprawozdania państw

petycje odwołanie skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna zazwyczaj bezpośrednio zainteresowana, wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej

możliwość składania petycji przez osoby fizyczne jest przewidziana fakultatywnie w Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz w Protokole Opcyjnym do MPPOiP; ONZ ustanowiła specjalną procedurę 1503

organy kontroli w zasadzie dwa rodzaje organów wspólnych, polityczne oraz niezależne, o charakterze niesądowym. Organy polityczne złożone są z przedstawicieli państw. Można je podzielić na główne i pomocnicze. W systemie organizacji międzynarodowych organy główne są także podporządkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu, co w praktyce oznaczać może trójstopniowość systemu kontroli

Światowa Konferencja Praw Człowieka (Wiedeń, czerwiec 1993 r.) sformułowała postulat powołania do życia instytucji Wysokiego Komisarza Praw Człowieka rezolucję przyjęto na XLVIII sesji ZO ONZ w grudniu 1993 r., a Sekretarz Generalny powołał na to stanowisko w lutym 1994 r. Ayalę Lasso z Ekwadoru, który w 1997 r. zrezygnował z pełnienia tej funkcji. Sergio Viera de Mello z Brazylii (który zastąpił Mary Robinson z Irlandii), zginął w zamachu terrorystycznym w Bagdadzie w 2003 r.