WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA
Wykład 1 - 06.10.2006
• konsultacje: piątek 14.30-15.30, katedra teorii prawa.
PODRĘCZNIKI:
• Lech Morawski „Wstęp do prawoznawstwa”
• Nowacki, Tabor „Wstęp do prawoznawstwa”
• Stawecki „Wstęp do prawoznawstwa”
PRAWO - różne kierunki filozoficzne definiują prawo w odmienny sposób i tak np.:
• niektórzy uważają, że prawem jest to, co jest w książkach, bądź też jest to zbiór decyzji i podmiotów stosujących prawo, orzeczeń sądowych - REALIZM PRAWNICZY
• wedle innego poglądu prawo to tyle co przeżycie psychiczne człowieka(teoria psychologiczna prawa Leona Petrożeckiego)
• przedstawiciele prawa natury utożsamiają prawo z pewnymi normami słuszności, które w taki czy inny sposób wynikają z natury człowieka.
DEFINICJE REALNE LUB NOMINALNE
• definicje realne to takie, które starają się ukazać cechy przysługujące definiowanym przedmiotom i tylko tym przedmiotom
• definicje nominalne to takie, które nie interesują się istotą danego przedmiotu, lecz sposobem wyrażania się w dowolnym języku o danym przedmiocie.
• definicje realne nie mogą być stosowane w odniesieniu do prawa, bo nie ma ono charakteru obiektywnego. Z definicją realną są również pewne kłopoty, ponieważ zanim określimy co jest czym, musimy zająć postawę filozoficzną, gdyż to, że nazywamy coś prawem wiąże się z naszymi przekonaniami. W widoczny sposób ukazuje to spór pomiędzy prawem natury, a pozytywizmem prawniczym.
• prawo zawsze definiujemy w ramach jakiejś teorii, doktryny prawniczej. W celu zdefiniowania prawa musimy wprowadzić pewne zastrzeżenia doktrynalne, wynika to z niemożności podania definicji klasycznej.
• w stosunku do prawa możemy podać tylko definicje cząstkowe. Buduje się je relatywizując do pewnych warunków jej stosowania, wskazując warunki konieczne do tego, aby przedmiot w polu badań mógł być uznany za obiekt definiowany - są to warunki konieczne, ale niekoniecznie wystarczające.
• dla definicji prawa w kulturze łacińskiej(kontynentalnej) koniecznymi są:
1. Zbiór norm generalnych powiązanych funkcjonalnie z państwem, albowiem prawo funkcjonuje przez organy państwa, a państwo działa przez prawo.
2. autonomia prawa w społeczeństwie
3. realizowanie pewnej koncepcji sprawiedliwości
prawo - system norm postępowania pochodzących od państwa, zabezpieczonych możliwością legalnego użycia przez państwo przymusu, którego celem jest porządkowanie podstaw życia społecznego, politycznego i gospodarczego.
W demokratycznym systemie politycznym prawo wyznacza struktury i kompetencje organów władzy publicznej, a także procedury podejmowania decyzji, określa również normy działania różnych podmiotów społecznych, którym zapewnia możność uczestniczenia w procesach decyzyjnych państw, gwarantuje podstawy bezpieczeństwa i pewności stosunku współpracy i konkurencji społecznej.
Prawo wyznacza wzorce zachowań, które powinny być respektowane przez organy władzy społecznej oraz określa zasady odpowiedzialności za jej naruszenie.
Istotnym elementem definiującym prawo jest wskazanie jakie funkcje społeczne to prawo pełni:
1. kontrola zachowań (normatywne i pozanormatywne sposoby kontrolowania ludzkich zachowań)
2. rozdział dóbr i ciężarów( podział pomiędzy poszczególnych członków społeczeństwa uprawnień i obowiązków)
Najważniejsze jest to, by podział dóbr i ciężarów był sprawiedliwy. Rozdział ten musi odpowiadać co najmniej zasadzie sprawiedliwości formalnej:
in paribus causis iura - podobne przypadki należy rozpatrywać podobnie.
Osoby, stany, rzeczy i sytuacje, które są pod istotnymi względami podobne, powinny być traktowane podobnie. O tym jakie osoby, stany, rzeczy i sytuacje należą do tej samej kategorii, do której odnosi się nakaz takiego samego czy podobnego traktowania, decydują reguły sprawiedliwości materialnej.
DWA PODSTWOWE TYPY REGUŁ SPRAWIEDLIWOŚCI MATERIALNEJ
1. reguła sprawiedliwości rozdzielczej(dystrybutywnej)
• każdemu stosownie do zasług
• każdemu stosownie do potrzeb
• każdemu stosownie do włożonej pracy
2. reguła sprawiedliwości wyrównawczej(komutatywnej)
Sprawiedliwy podział to taki, który odpowiada warunkom, postanowieniom zawartej umowy.
Reguły sprawiedliwości materialnej odnoszą się do kwestii rozdziału dóbr i ciężarów. Zagadnienie jak należy organizować procesy podejmowanej decyzji reguluje zasada sprawiedliwości proceduralnej:
• zasada bezstronności i niezawisłości sędziowskiej
• prawo do obrony
• regulacja konfliktów (konflikt - sytuacje, w której jedna strona występuje z jakimiś żądaniami, a druga strona je kwestionuje, czyli gdy powstaje spór)
CZTERY TYPY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW PRAWNYCH:
1. konsensualny - strony regulują swoją sytuację prawną na mocy zgodnych oświadczeń woli- zostaje zawarta umowa.
2. mediacyjno - koncyliacyjny - spór pomiędzy stronami rozstrzygany jest przy udziale mediatora bądź koncyliatora, na którego wybór i uczestniczenie w procesie strony się zgodziły. Jego decyzja nie ma charakteru wiążącego dla stron, lecz doradczy.
3. arbitrażowy - konflikt jest rozstrzygany przez arbitra, na którego wybór strony miały tylko pewien wpływ. Decyzja arbitra jest dla stron wiążąca.
4. adjudykatywny - spór rozstrzygany jest wg ściśle określonej procedury i przez powołany do tego, niezależny od woli stron właściwy organ. Paradogmatem sporu prawnego w tym trybie jest postępowanie sądowe.
3