10143 ScanImage066

136

Obszar objęty w XI-XIII w. przez organizację polityczno-terytorialną Vodi może być rekonstruowany tylko domyślnie na podstawie danych językoznawczych i archeologicznych. W XI w. w jej skład mogły wchodzić •wspólnoty osadnicze rozlokowane wzdłuż południowego brzegu Zatoki Fińskiej na wschód od ujścia Narwy, wspólnoty z całego dorzecza rzek Ługi i Pljusy, oraz gospodarujące w rejonie północnego, zachodniego i wschodniego brzegu jeziora Pcjpus (L. Kcttuncn, 1940, s. 105-116; J. Magiste. 1950, s. 75; P. Ligi, 1986, s. 156n). Angażując się w walkach z Nowogrodem w XI i na początku XII w. Vod’ mogła tracić na jego rzecz południowe terytoria wraz z osiadłą tam ludnością, na co pośrednio może wskazywać rozszerzanie osadnictwa słowiańskiego we wschodnim zlewisku jeziora Pcjpus (N.V. Hvośtćinskaja, 1985, s. 168 n).

Polityczna autonomia Vodi zakończyła się prawdopodobnie około połowy XII w. poprzez wejście w wasalną zależność od Rusi. Od drugiej połowy XII w. o Vodi w kronikach wspomina się tylko jako o części całej Ziemi Nowogrodzkiej (A.V. Kuza, 1975, s. 178). Mimo to aż do XVI w. miejscowa ludność fińska zachowywała w pełni tradycje swej kultury i języka, co szczególnie wyraźnie czytelne jest w kontynuowaniu sposobów chowania zmarłych mimo odwiecznej już w tym czasie oficjalnej chrystianizacji (E.A. Rjabinin, 1988, s. 119).

Nic nie wiadomo na temat czasu powstania, zasięgu terytorialnego i struktury organizacji polityczno-terytorialnej typu plemiennego znanej jako Inger-manland lub lżora. Główne centrum osadnicze obejmowało dorzecze Newy ograniczone od zachodu ziemiami wchodzącymi w skład Vodskiej organizacji plemiennej, od wschodu zaś brzegiem jeziora Ładoga i, jak chcą niektórzy badacze, dolnym biegiem Wołchowu (I.P. Saskolskij, 1979, s. 45). W ten sposób główny szlak handlowy wiodący ze Skandynawii Zatoką Fińską i Newą do Ładogi pozostawał pod kontrolą Iżorów, co musiało z jednej strony zapewniać im znaczące dochody i pozycję, z drugiej narażało na ciągłe próby uzależnienia zarówno ze strony Skandynawów, jak też później ze strony Nowogrodzian. Z badań archeologicznych wynika, że potencjał ludnościowy osadnictwa nad Newą był bardzo niski, co nie dziwi biorąc pod uwagę dość trudne dla gospodarki uprawow^o-hodowlanej warunki naturalne środowiska. Wydaje się więc, że organizacja polityczno-tcrytorialna została zawiązana dla ochrony interesów miejscowych i obcych kupców prowadzących wymianę handlową na trasie szlaku dalekosiężnego. Terytorium Iżory znajdowało się poza głównymi kierunkami ekspansji słowiańskiej na północ, natomiast na pewno w orbicie zainteresowań skandynawskich organizatorów handlu. Wysuwane są przypuszczenia, że osiedle rzemieślniczo-hand-lowe w Starej Ładodze zostało założone przez Skandynawów na terytorium plemiennym Iżory (I.P. Śaskolskij, 1979, s. 44), co związało fińskich mieszkańców z nad Newy z władcami ziemi ład oskiej. Autonomia polityczna lngermanlandu była więc od początku ograniczana wspólnymi interesami & szwedzkimi władcami Ładogi zwłaszcza w XI w. Aż do XIV w. na tercok liory nie ma śladów osadnictwa słowiańskiego ani wyraźniejszych wpływów' kulturowych (V.V. Siedov, 1987, s. 43). Od drugiej połowy XII w. wasalna należność Iżory sprowadzona została do płacenia określonej daniny i wystawiania kontyngentu oddziałów zbrojnych biorących udział w wyprawach ^•ojennych Nowogrodu (A.N. Kirpićnikov, E.A. Rjabinin, 1982, s. 57-58). Aż do XIV w. w Ingermanlandzie nie zaprowadzono ruskiej administracji i prawodawstwa, nic wznoszono tu grodów' z ruską obsadą ani nie ingerowano w sprawy gospodarcze. Pierwszy i jedyny gród ruski został zbudowany na wyspie u źródeł Newy w 1323 r. (Orcśck) jako ochrona granicy nowogrodzkiej przed Szwedami i Finami (ryc. 58).

Ryc. 58. Zarejestrowane i częściowo zbadane płaskie cmentarzyska Ingermanlandu (Iżory) z wczesnego średniowiecza (V.V. Siedov, 1987).

W legendzie ruskiej o wygnaniu za morze Waregów i ponownym ich sprowadzeniu jako współuczestników obu akcji wymienia się Słowenów, Krywiczów i Ćud’ (F. Sielicki, 1987, s. 27). Niezwykle ważne jest ustalenie jaki zespół polityczno-terytorialny Finów Zachodnich mógł pod koniec IX w. stawić czoła skandynawskim oddziałom zbrojnym i nawiązać porozumienie ze Słowianami i Krywiczami, podobnie jak Skandynawowie obcymi na tej ziemi. Z dokładnej analizy źródeł archeologicznych i pisanych cynika, że mogli to być tylko Finowie osiedli w południowo-wschodnim zlewisku jeziora Ładoga (Nevo). Niegdyś, w bezpośrednim sąsiedztwie ich domen osadniczych Wikingowie założyli u ujścia Wołchowu do jeziora Nevo osadę rzemieślniczo-handlową Aldcigiuborg (Stara Ładoga). Jest oczywiste, że Finowie z nad Ładogi zostali od początku wciągnięci w działalność gospodarczą Szwedów. Dostarczali im futra i skóry, miód, wosk i żywność