10462994�3116035365428F5966786424225360 n

134 5. Z hinoni polskiej leksykografii

Słownik pozostaje wszak pod wpływem d2ieł łacińskich, np. formą hasłową dla czasownika jest tu zwykle 1 os. lp. (ale już też bezokolicznik), a odpowiedniki dokonane często autor podaje przy haśle jako hipotetyczny czas przyszły Kontrowersyjny jest też stosunek słownika do źródeł. Autor korzystał z materiałów’ słownika Knapiusza. które wzbogacił wypisami z tekstów sobie współczesnych. nie podał jednak listy dzieł, z jakich czerpał

Po śmierci Trotza, jego następca ca urzędzie lektora Stanisław Mówcze oski wydał wznowienie Mownik/t..., rozszerzając go o nowe hasła, a w 1812 roku ukazały się drukiem w Lipsku wszystkie trzy tomy słownika.

5.2.4. Inne słowniki tego okresu

0próc2 opisanych wcześniej trzech dzieł o największej doniosłości ukazywały się rów-nież inne słowniki, w których język polski zajmował różną pozycję Charakterystycznym dia okresu renesansu i baroku typem dzieła leksy-kograficznego były słowniki potocznie zwane kalcpinami, tzn. słowniki wielojęzyczne o znacznej objętości. Jch pierwowzorem był rękopiśmienny słownik łaciński, który opracował włoski zakonnik Ambrogio Całcpino (około 1440 — około 1510). Dopiero w 1502 roku udało się słownik wydać drukiem Zdobył on na tyle duże uznanie, że publikowano jego wznowienia, ale dopiero po śmierci autora zaczęto materiał językowy uzupełniać i poszerzać, dodając słowa z innych języków. W 1546 roku ukazała się edycja trójjęzyczna (z językiem włoskim), później dodawano języki następne. Dział polski znalazł się w słowniku Calcpina w jego dzicsięciojęzycznęj edycji, publikowanej w Lyonie (5 wydań od 1585 roku — autorstwo przypisuje się Piotrowi Mączyńskinao), i jedenastojęzycznęj. wydawanej w Bazy lei (od 1590 roku, 4 wznowienia do 1627 roku). Z ogólnej liczby około 30 tys. haseł łacińskich wersję polską miało 21 tys.; w dużej części było to słownictwo odnotowane wcześniej przez Mączyń-skiego, ale pewną część stanowiły też lcksemy (również formacje słowotwórcze) notowane tylko w tym słowniku albo takie, które pojawiają się w późniejszym słowniku Lindego, jednak z poświadczeniami dopiero XVIIl-wiecznymi^,ł. We wszystkich wersjach słownik Calcpina osiągnął około 200 wydań. Po licznych rozszerzeniach było to dzieło bardzo obszerne (ponad tysiąc stron dużego formatu), zawierało — oprócz materiału językowego — informacje z różnych dziedzin wiedzy.

Innym reprezentantem tej specyficznej dla epoki baroku grupy dzieł był sicdmiojęzyczny słownik Piotra Ixxlcrcckera z 1605 roku Jego zasadnicza

i* N» temat otob) Cakpitu i zawirtoto jej© UowruŁ* *ob op 2 w* k 19T7. 197S. ta Ocster reiebcr 192’ część ma układ tabelaryczny. W porządku alfabetycznym podane są wyrazy łacińskie, a równolegle z nimi odpowiedniki włoskie, daimatyńskie (chorwackie), czeskie, polskie, niemieckie i węgierskie. W części drugiej materiał jest uporządkowany w kolejności alfabetycznej w poszczególnych językach i zaopatrzony w odpowiedniki łacińskie. Słownik ten jest wzbogaconą o dział czeski i polski (około 40 tys. haseł) edycją wcześniejszego, chorwackiego słownika F. Yranćida z 1595 roku. Jego przedruk fototypiczny ukazał się w roku 1972 (zob. Franćić 1972)¹.

Mniej znanym dziełem łeksykograficznym tamtego okresu był wydany w Gdańsku w 1596 roku trójjęzyczny dykcjonarz Mikołaja Volckmara. W istocie był to słownik trzyczęściowy: część pierwsza, łacińiko-niemiecko-polska, pozostaje pod .wyraźnym wpływem wcześniejszych słowników Dasypodiusza i zwłaszcza Mączyńskiego; część trzecia stanowi indeks wyrazów niemieckich. Część drugą tworzy natomiast słownik polsko-łaciński, pierwszy w historii polskiej leksykografii. Słownik miał wyraźne przeznaczenie dydaktyczne (adresowany był do młodzieży gdańskiej), stąd też dużą rolę odgrywają w mm wskazówki fonetyczne, flcksyjne i etymologiczne. Ukazały się w sumie 4 wydania (w edycji 2., z 1605 roku, wprowadzono grekę jako czwarty język), zasięg oddziaływania dzieła wydaje się jednak ograniczony, a niedostatki opracowania, skrytykowane już przez Knapskiego, sprawiły, że nie znalazło ono poczesnego miejsca w historii polskiej leksykografii*^ł.

Dziełem wielojęzycznym był również Orbis sensualium pictus Jana Amosa Komeńskiego, czeskiego pedagoga i reformatora szkolnictwa. Wydano go po raz pierwszy w Norymberdze w 1658 roku. tylko w wersji łacińsko-niemieckiej Polszczyzna pojawiła się w czterojęzycznej edycji (również z francuskim) z 1667 roku. Następnie dzieło było wielokrotnie wznawiane w różnych wersjach aż do połowy XIX wieku. Miało ono cechy słownika obrazkowego; zastosowano tu metodę ilustracji z ponumerowanymi elementami, których nazwy były podawane w części opisowej¹.

Świadectwem ówczesnych czasów- pozostaje również wielojęzyczny Thesau-rus Linguarum Oricntaliurr. Franciszka Mcsgnicn Mcnińskicgo, wydany w Wiedniu w 1680 roku, zawierający słownictwo języków tureckiego, arabskiego i perskiego z tłumaczeniami na łacinę, niemiecki, francuski i polski. Autor (pochodzący z Francji) dzięki uczestnictwu w służbie dyplomatycznej na dworze Jana Kazimierza odbył szereg podróży na wschód, przede wszystkim do Turcji, a swoje zainteresowanie językami orientalnymi zwieńczył wy-

1

Skrótowa charakterystyka wbylku eaayJuje ró«*tuci » artykule Friciić 196'. *’ Opis słownika Vokk«aara rob. Kudelska 1995: 85—117.

" Por. Gruszczyński 2000 89—94. Autor cymesu takre kilka inaycti ifowoicrkó-. »ydanych w Gdańsku i    Wróci*«ol\ pr.trrucrocycb do celów edukacyjnych