10594 P1240504

yyci/ dfitli kulturę poaorfką W. Rensel /1973, 9*272 i 311/, nie prtoy. sując zresztą także ssczepółowo Ich prsestrzer.nerro zasięgu, ani słownie, ani w postaci kartograf i cane j.

* Interesującą próbę /ryc.2/ wydzielenia obszaru występowania -czystej* postaci cmentarzysk £ grobami podkloazowymi poczyniła, ostatnio T. Węgrzynowicz /1979, s. 170/. rróba ta zakłada - niezmiernie trudne do udowodnienia t racji wspomnianych aa ws tępię trudno Je 1 chronolog leśnych związanych 1 kulturą pomorską - starszerfstwo tamtejszych grobów podkloszowych, na które następnie miały się nasunąć oddziaływania z obsEaruw stosowania w obrsądku pogrzebowym głównie, grobdw skrzynkowych. Gdyby udało się udowodnić tę hipotezę,, można, byłoby wówczas wyodrębnić aa pewny n /praypu szcza lnie na okres halsztacki J>. przypadającym/ etapie rozwojowym kultury pomorskiej stosunkowo zwartą terytorlalnie grupę /podkulturę/, charaktery su jącą się pewnym specyf lennym zestawem typów wytworów. Optymistycznie patrząc na tę kwestię sądzę jednak, te droga do tego jest trudna i daleka. Przy okazji należy wspomnieć również 1 o tym, że analiza typologiczna wyrobów kultury pomorskiej w Ylelkopolsoe skłania do podzielenia tej krainy na część północną ora* południową, wzdłuż równoleżnikowego biegu.Warty /L. Krzyżnlak, 1971, s.200-201/. To zróżnicowanie, wyrażające się obecnością w północnej Wislkopolsce 2/3 wszystkich typów i odmian przeanalizowanych przedmiotów, jest jednakże rezultatem nie jednoczesnego pojawienia się kultury pomorskiej w Yielkopolsce, wcześnie jszego - co jest od dawna wiadome /ap. J. Kostrsewzki, 1955, s. 145, 165 i 177-181/ - właśnie na północy owąj krainy.

Kle oznacza to wszakże, iż przytoczone uwagi na temat regionalnego zróżnicowania kultury pomorskiej wyczerpują wszystkie możliwości w tym zakresie. Jednakże ich cechą było to, że odnooiły się nie do pojedynczych, lecz do większej ilości elementów, zespołów mogących ewentualnie być podstawą wyodrębniania podkultury. V obrębie kultury pomorskiej natrafiamy bowiem na szereg pojedynczych cech wykazujących mniejsze lub większe tendencje do regionalnego grupowania się, lecz na Ich podstawie nie sposób wyróżniać jakichś grup lokalnych /podkultur/, są to bowiem jednostki niskiego rzędu. '^a'lelu przykładów dostarcza tutaj obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej, najlepiej-w tej chwili rozpoznany dział owej kultury. Stwierdza się w nim więc np. /?• Kalinowski, 1969, passim a zwłaszcza a.90/ występowanie kurhanów przede wszystkim w części Pomorza Gdańskiego, grobów liczących ponad 10 popielnie głównie ns terenie leżącym mniej więcej między przełomem środkowej i dolnej Vsrty w prawobrzeżnymi połaciami zawartymi w kolan owa to zgiętym biegu Wisły, pochówków słożonych w popielnicach- domkowyeh - w części Pomorza Wschodniego¹^, wreszcie grobów wyposażonych w bro/. - w

okresie halsztackim D w pobliżu środkowoj Warty & we wczcnnym określ* lateńskim n&d środkową Odrą. Analogicznych przykładów dostarczają ‘oś znaleziska pochodzące wprawdzie z cmentarzysk, lecz nie będące samą.w ^: sobie przejawami obrządku pogrzebowego - np. zuszle 7aur i, skupiające się wyraźnie /1.. J, ?,uka, 1979, *,167/ głównie w części Pomorza Zachodniego przylegającej do Wisły^2/.

Jak zatem na podstawie dotychczasowego rozeznania zapatrują się na kwestię regionalnego zróżnicowania kultury pomorskiej? Otóż przede wszystkim uważam, te dzieli się ona wyraźnie na dwie duże grupy /podkultury/ - grobów skrzynkowych oraz grobów pod kloszowych, choć - używając tego samego wyrażenia - wyreźnoj granicy między tymi grupami przeprowadzić się nie da.' obrębie każdej z tych grup - a przede wszystkim w grupie grobów skrzynkowych - istnieją zróżnicowanie.materiału zabytkowego zdaje si“ wynikać nie z odmienności regionalnych, lecz z różnic chronologicznych, przy czym można jeszcze dostrzec i to, że v siarę poszerzania się zasięgu kultury pomorskiej /i upływu czasu/ niektóre jej cechy wyjściowe - tak w zakresie przedmiotów, jak i zwyczajów -ulegają pewnym przekształceniom. Jednym z wielu przykładów w tym względzie może być chociażby powiększająca się stopniowo w kierunku na południe przeciętna ilość wyposażenia w ceramikę grobów ludności kultury pomorskiej /?. Kalinowski, 1969, e.57-59/. Wszystkie inne, poprzednio scharakteryzowane odmienności mają cechy pojedynczych .elementów i jako takie nie mogą w obecnym etapie rozpoznania kultury pomorskiej być podstawą do przeprowadzania dalszego wewnętrznego podziału, jej grup. Być może, iż dalsze badania wykażą jednak, że w istocie, niektórym z tych elementów towarzyszą inne, tworzące analogiczne zasięgi w W obecnej chwili danymi takimi jednak nie dysponujemy.

Przypisy

1.    Do wyraźnie zaznaczającego się skupiska popielnic doakoyych.. scharakteryzowanego w cytowanej publikacji, włączają się bet zakłóceń dwa najnowsze znaleziska owych zabytków w Sjchowie, ga. Luzino w woj. gdańskim /B. Wiącek, 1977, s.365-390/ oraz w rejonie Jeziora Żarnowieckiego /inf. mgra A. Szułdrzyrskiego z Gdańska/.

2.    wykaz opublikowany przez L.J. Łukę we wekwanym mi• jecu motna wszakże uzupełnić o dwa dawniejsze odkrycia muszli Kauri w £*)*••** nowisk kultury pomorskiej: Jelenia Góra, gm. Cekcyn w woj. tyJgPa**™ /A. Lissauer,1887. 8.95/ 1 Huszcze, ga. Główczyce w woj. słupskim /M. Sikora, 1969, e.53*

125