11514 skanowanie0021

wstają szczeliny, przez które będą przenikać i szerzyć się potrzeby duchowe związane z nowymi warunkami ekonomicznymi i społecznymi

Bez wątpienia upadek Cesarstwa Rzymskiego, poddanie Europy wpływom barbarzyńskim oraz w mniejszym stopniu odbudowanie cesarstwa karolińskiego, a później ottońskiego pobudziły rozważania nad historią. Chrześcijaństwo zostało włączone w ewolucję historyczną, jej zwolennicy, choć uważali, że jest ona poddana Opatrzności i skierowana ku zbawieniu, by ją wyjaśnić, musieli odwoływać się do przyczyn drugorzędnych, strukturalnych lub przypadkowych. Na nieszczęście dla rozważań historycznych, interpretacje św. Augustyna zostały zubożone i zniekształcone we wczesnym średniowieczu. U św. Augustyna czas historii zachowywał pewną „ambi-walencję”, by użyć trafnego określenia Henri Marrou, w której obrębie ludzie, cnoć włączeni w wieczność i poddani Opatrzności, mieli wpływ na swój własny los oraz los ludzkości.¹ Lecz, jak to pokazali Bemheim i Mgr Arąuilliere ^{2 3 4 5}, wraz z pojawieniem się augusty-nizmu politycznego od Gelazjusza po Grzegorza Wielkiego i Hinemara wielkie myśli zawarte w dziele O państwie Bożym, gdzie analizy historyczne towarzyszą wywodom teologicznym, pozbawione zostały wymiaru historycznego. W społeczeństwie feudalnym, w które pomiędzy IX a XI wiekiem Kościół wtapia się coraz mocniej, refleksja historyczna zastyga w sztywnych formach a czas historyczny zdaje się zatrzymywać lub w każdym razie utożsamiać z historią Kościoła. Jeszcze w XII wieku Otton z Freising, wuj Fryderyka Barbarossy, pisze: „Od tego czasu [Konstantyna] zważywszy, że nie tylko wszyscy ludzie, lecz nawet cesarze byli, z małymi wyjątkami, katolikami, wydaje mi się, że napisałem historię nie dwu państw, lecz, by tak rzec, jednego, które nazywam Kościołem.” Innym zaprzeczeniem historii przez społeczeństwo feudalne jest epos rycerski, ćhanson de geste, który posługuje się elementami historycznymi, lecz tylko po to, by w zestawieniu z ponadczasowym ideałem pozbawić je wszelkiego wymiaru historycznego. ³

Chenu ukazał niezwykle jasno, jak w XII wieku tradycyjne ramy myśli chrześcijańskiej dotyczącej czasu i historii zostały z konieczności zachwiane. E

Niewątpliwie szkoły miejskie odgrywają tu jedynie drugorzędną rolę i Chenu zauważa, że „nauczyciele scholastyki prawie w ogóle nie korzystają z wielkich tekstów historycznych, zawartych w dziele O państwie Bożym, nad którym rozmyślają natomiast pisarze zakonni”.

Niewątpliwie Stary Testament panuje jeszcze w umysłach i przeciwstawia bardziej elastycznej koncepcji czasu podwójną barierę w postaci judaistycznej wizji zastygłej wieczności oraz symbolizmu, który usystematyzowany w metodę badań, poza paraleliz- ^{6 7}

339

1

H. I. Marrou, L'ambivalence du temps de 1’histoire chez saint Augustin, 1950. Na temat czasu u św. Augustyna — w zbiorze: Au-

2

gustinus Magister, Congrfcs International Augustinien, Paris 21-24

3

IX 1954, 3 tomy, 1955: J, Chaix-Ruy, La citćde Dieu et la structure du temps chez saint Augustin, s. 923-931; R. P, R. Gillet, O. S. B.,

4

Temps et exemplarisme chez saint Augustin, s. 931-933; J. Hu-baux, Saint Augustin et la crise cycliąue, s. 943-950.

5

E. Bemheim, Mittelalterliche Zeitanschauung in ihrem Ein-fluss auf Politik und Geschichtsschreibung, 1918; H. X. Arąuilliere, U augustinisme politiąue, 1934.

6

   Por. P. Rousset, La conception de Vhistoire d l’śpoque fśodale, w: Mślanges Halphen, s. 623-633: „Ludziom epoki feudalizmu brakowało poczucia trwania, ścisłości” (s. 629); „temu upodobaniu w przeszłości i tej potrzebie określania epok towarzyszy chęć ignorowania czasu” (s. 630); „w początkach Wypraw Krzyżowych pojawia się to samo odczucie; rycerze chcą usuwając czas i przestrzeń ukarać dręczycieli Chrystusa” (s. 631). Odzwierciedla to pogląd M. Blocha, który ujawnił „powszechne zobojętnienie na czas w epoce feudalizmu” ( La Sociśtś fśodale, 1.1, s. 119). O Ottonie z Fryzyngi zob. H. M. Klinkenberg, Der sinn der Chronik Ottos von Freising, w: Aus Mittelalter una Neuzeit, Gerhard Kullen zum 70 Geburt-stag dargebracht, 1957, s. 63-76.

7

   M. D. Chenu, Conscience de 1’histoire et thśologie, w: „Archi-ves d’Histoire Doctrinale et Littśraire du Moyen Age", 1954, s. 107-133; przedruk w: La thśologie au XII° siścle, 1957, s. 62-89. Przypomnijmy tu również: E. Gilson, L’esprit de la philosophie mśdiśvale, 1948, rozdz. XIX: „Le Moyen Age et 1’histoire", s. 365— 382.0 dwóch „historykach” XII-wiecznych zob. R. Dały, Peter Co-mestor, Master of Histories, w: Speculum, 1957, s. 62-72; H. Wolter, Ordericus Vitalis. Ein Beitrag zur Kluniazensischen Ge-schichtsschreibung, 1955.