11592 img931

i od zawężenia właściwego sytuacji dialogowej, objawia owo przeznaczenie mowy, którym jest projekt świata”¹⁹.

5.    Oficjalny obieg tekst ó w pisanych. Brak bezpośredniego kontaktu między nadawcą a odbiorcą zwiększa czynnik dystansu, jaki pojawia się nawet w takich nietypowych dla JP formach, jak korespondencja prywatna. Wiele typowych tekstów JP: literackich, naukowych, prasowych, funkcjonuje w typie kontaktu oficjalnego, ogólnego, co pociąga za sobą określane konsekwencje stylistyczno-języko-we. Powstanie odmiany oficjalnej języka ogólnego stanowi w dużym stopniu rezultat wielowiekowego oddziaływania piśmiennictwa i jego ogólnonarodowego obiegu. W czasach obecnych obserwujemy wyraźny wpływ na polszczyznę mówioną języka urzędowych komunikatów, publicystyki społecznej, tekstów popularnonaukowych itp.

6.    Trwałość tekstu pisanego. Niektórzy badacze traktują trwałość tekstu pisanego jako główną jego cechę, a nawet jako jedyny wyróżnik w stosunku do wypowiedzi JM²⁰. Nie zawsze jednak zdawano sobie sprawę z tego, jak doniosłe owa trwałość pociąga konsekwencje w zakresie samego języka. Wiadomo, iż pismo umożliwiło powstanie rozwiniętych kultur, a druk — nowoczesnej kultury i cywilizacji. Wszechstronny rozwój piśmiennictwa szedł w parze z rozwojem języka, w tym też języka mówionego. Bogactwo odmian gatunkowych i stylowych języka byłoby nie do pomyślenia bez istnienia wzorców pisanych. JP konserwuje tradycje, ale jednocześnie otwiera nowe możliwości kształtowania języka, szczególnie w zakresie słownictwa i jego systemu semantycznego, składni, form wypowiedzi i jej stylów. To, o czym będę mówić w dalszych rozważaniach nad stosunkiem JM do JP, jest w istocie rzeczy rozwinięciem kwestii trwałości tekstów JP, której nie mają wypowiedzi mówione jako zdarzenia ulotne, sytuacyjnie określone (co wyciska odpowiednie piętno na językowej strukturze).

■Niewątpliwą cechą JP jest jego konserwatyzm w zakresie struktur gramatycznych. JP zachowuje wiele form, które w JM wyszły z użycia lub które uległy przekształceniom. Nie jest to tylko sprawa pisma, ale odmiennego systemu znakowego, zachowującego wiele form, nie istniejących lub zmienionych w JM. System ten każdy użytkownik musi opanować, musi się go nauczyć. Ma to swoje dobre strony: JP umożliwia względnie swobodne obcowanie z tekstami tradycji, ogra-

¹³ P. Rieoeur: Wydarzenie i sens w mowie. „Teksty” 1972, nr 6, s. 15—32.

²⁰ Tak tę rzecz ujmują J. Anusiewicz i F. Nieckuła w artykule: Charakterystyka tekstów mówionych na tle klasyfikacji aktów komunikacyjnych. W: Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Red. T. Skubalanka. Wrocław 1978, s. 21—41.

47