13556 IMG139 (3)

II. Przedmiot i metoda badań

„Bytem absolutnie przekonany, że ogólny, oparty na transformacjach typ przenika wszystkie istoty organiczne 1 że można prześledzić jego części na pewnym średnim przekroju".

Goethe

Przede wszystkim postarajmy się sformułować nasze zadanie.

Jak już wspomniano w przedmowie, praca jest poświęcona bajkom magicznym (BOJirne-ÓHah CKa3Ka). Istnienie bajek magicznych, stanowiących odrębną grupę, zakładamy jako niezbędną hipotezę roboczą. Za bajki magiczne będziemy na razie uważali bajki wyodrębnione w indeksie Aarnego-Thompsona pod numerami 300—749. Jest to termin zastępczy, sztuczny, ale w naszych dalszych rozważaniach, na podstawie uzyskanych wniosków, będziemy mogli znaleźć bardziej precyzyjne określenie. Podejmujemy interfabularne porównanie tych bajek. W tym celu, posługując się specjalną metodą — omówioną niżej — wyodrębnimy części składowe bajek magicznych i następnie porównamy bajki na podstawie tych części składowych. W ten sposób otrzymamy morfologię bajki, tj. opis według jej części składowych oraz stosunku części względem siebie i względem całości.

Jakie metody służą do sporządzenia dokładnego opisu bajki?

Porównajmy następujące przykłady:

1.    Król ofiarowuje junakowi orła. Orzeł unosi młodzieńca do innego królestwa (172:).

2.    Dziad daje Suczence konia. Koń unosi Su-czenkę do innego królestwa (132).

3.    Czarownik daruje Iwanowi łódkę. Łódź unosi Iwana do innego królestwa (138).

4.    Królewna ofiarowuje Iwanowi pierścień. Junacy z pierścienia unoszą Iwana do innego królestwa (156).

W przytoczonych przykładach występują wielkości stałe i zmienne. Zmieniają się nazwy — a wraz z nimi atrybuty — osób działających, ale nie zmieniają się ich działania, czyli funkcje. Stąd wniosek, że bajka niejednokrotnie przypisuje jednakowe działania różnym postaciom. Umożliwia to nam badania nad bajką na podstawie funkcji postaci działających.

Będziemy też musieli ustalić, w jakiej mierze funkcje te istotnie są powtarzającymi się stałymi wielkościami bajki. Postawienie wszystkich innych pytań będzie zależało od znalezienia odpowiedzi na pierwsze: ile funkcji spełnia bajka?

Badania wykażą, że powtarzalność funkcji jest wprost zdumiewająca. Tak np. zarówno baba-jaga, jak i Morozko, niedźwiedź, duch leśny i końska głowa poddają próbie i nagradzają pasierbicę. Prowadząc dalej nasze obserwacje możemy ustalić, że jakkolwiek różnorodni

57