7803159754

Część pierwsza 1. SYSTEMY I TREŚĆ KSZTAŁCENIA

Roz dział pierwszy

O PRZEDMIOCIE I METODACH BADAŃ DYDAKTYCZNYCH

Problemy oświaty i wychowania zastały podniesione do rzędu najważniejszych zagadnień międzynarodowych, podobnie jak sprawy wyżywienia, energii, pokoju czy ochrany środowiska naturalnego. Świadczą o tym dwa międzynarodowe raporty zajmujące się sprawami oświaty na naszym globie, pierwszy z nich - raport Faure’a - rzucił w roku 1972 hasło „uczyć się, aby być", co znaczy - aby być w pełni człowiekiem, aby nadążać za zmianami w świecie. Progi, ogłoszony w raku 1979 jako kolejny raport Klubu Rzymskiego, wezwał ludzkość do nieograniczonego uczenia się (No limits to learning), do uczenia się antycypującego, a więc skierowanego nie w stronę przeszłości, jak to zwykle dotąd bywało, lecz ku przyszłości. Położono w nim nacisk na kształcenie uczestniczące o charakterze innowacyjnym, skłaniające łudzi do poszukiwania rozwiązań alternatywnych.

Te nowe hasłą poparte nieco wcześniej głoszonymi w różnych krajach postulatami w sprawie kształcenia ustawicznego oraz rozwijania zdolności ludzkich poprzez twórcze uczenie się, stawiają teorię kształcenia wobec nowych zadań. Podjęcie ich przez dydaktykę jest sprawąkanieczną, ale bardzo złożoną Przede wszystkim dlatego, że nie wystarczy uwzględnić w badani arb dydaktycznych jakiś nowy ich aspekt, a przez ta wzbogacić obecny stan posiadania, w istocie rzeczy trzeba bowiem dokonać rewizji wszystkich dotychczasowych założeń dydaktyki ogólnej. Jest to przedsięwzięcie obliczane na dłuższy okres, wymagające przebudowy podstaw teoretycznych oraz przeprowadzenia wielu

podstawowych badań i wielu prób o charakterze innowacyjnym. Otwierając drogę dla tych poczynań Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej tylko częściowa będzie mogło sprostać tym postulatom.

Metodologia badań pedagogicznych poczyniła w świecie i w Polsce w ciągu ostatnich kilkunastu lat tak duże postępy, że realizacja nawet tych trudnych zadań staje się coraz bardziej realna. Badający jej zagadnienia mogą korzystać z dorobku światowego, coraz bogatszy staje się również dorobek polski. Prace polskich autorów, na przykład Władysława Zaczyńskiego, Heliodora Muszyńskiego, Zbigniewa Zaborowskiego i Mieczysława Lobockiego, wsparte pracami metodologicznymi socjologów, głównie Stefana Nowaka, i psychologów, głównie Jerzego Brzezińskiego i Marii Nowakowskiej, utorowały badaczom drogę, na której mogą poszukiwać nowych rozwiązań w dziedzinie badań nad kształceniem i wychowaniem.

Ten proces poszukiwania optymalnych rozwiązań metodologicznych, odpowiadających nowym zadaniom, nigdy nie może być zakończany. W toku badań pojawiają się ciągle nowe potrzeby i nowe trudności, wymagające nowego podejścia metodologicznego, a jednocześnie dotychczasowe rozwiązania, niekiedy zresztą bardzo się między sobą różniące, stają się coraz mniej adekwatne w stosunku do potrzeb. Przy tym wszystkim na tle dość dużej rozmairości proponowanych rozwiązań do głosu dochodzą tendencje uniformistyczne, które zmierzają do ujednolicenia założeń metodologicznych czy to w obrębie dydaktyki i innych nauk pedagogicznych, czy nawet we wszystkich naukach społecznych.

Zwrócenie uwagi na te rozbieżności i na tendencje integracyjne jest jednym z zadań tego rozdziału Jeszcze bardziej niż o same rozbieżności chodzi w nim o ukazanie różnych sposobów uprawiania dydaktyki oraz różnych metod badań naukowych w obrębie tej dyscypliny. O samych metodach badań będzie mowa w ujęciu zarysowym, właściwym dla podręcznika, szersze ich ujęcie znaleźć możnaw wyżej wymienianych podręcznikach metodologii

Mówiąc o zajmowaniu się dydaktyką jako nauką skoncentrujemy oczywiście naszą (mówiąc „naszą" mam na myśli autora i Czytelnika) uwagę na samym prowadzeniu badań dydaktycznych. Odróżnienie owego zajmowania się dydaktyką od prowadzenia badań ma swój sens, jeśli zważyć, że wielu autorów jest głęboko przekonanych o tym, iż pisząc książki dydaktyczne bez prowadzenia badań własnych lub bez respektowania badań cudzych, zajmują się nauką uprawiają dydaktykę naukową. Postawmy więc sobie pytanie: które sposoby uprawiania dydaktyki i przy zachowaniu jakich warunków wzbogacająrzeczywiście wiedzę naukową na temat kształcenia i oświaty, aktóre i przy braku jakich warunków tego nie czynią?

Przedmiot badań dydaktycznych

Przedmiotem badań dydaktycznych jest przede wszystkim wszelka świadoma działalność dydaktyczna, wyrażająca się w procesach nauczania-uczenia się., w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji, podporządkowana przyjętym celom. Może tym przedmiotem być również szeroka rozumiana działalność szkół oraz innych placówek kształcenia i oświaty, zarówno w jednym, jak i w wielu krajach, jej cele i treści programowe, praca nauczycieli i uczniów, jak również formy i warunki organizacyjno-środowiskowe.

Badając swój przedmiot dydaktyka spełnia właściwą sobie funkcję poznawczą Rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych stron, odkrywa bądź tylko ustala fakty bezpośrednio i pośrednio z nią związane, systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je, ustala jakościowe i ilościowe zależności między nimi