13667 Werbalna3

NobomS

/ funkcją refctmjalną. którą możemy uto/«miC / reprezentatywną. Jeśli odn<>M «ęd(ł nadawo); fi» Jalohson nazywa ją emocjonalną (odpowiednik efccprcsywnc u poprzednio omawianych modelach). jeśli za*. do odbiorcy koiiatywiut. która poa dotychczas losowanymi terminami socjalna, cwokacyjna - bywajeszcze przez różnych amurów określana jako instrumcnulna lub pragmatyczna.

kod

Nadawca-► przekaz-► Odbiorca

kanał

R> »um*k 3. Schemat promu komunikacji

Innym składnikiem modelu komunikacji jest jeszcze Sam kod. czyli w na-ttydi rozważaniach język, jakim porozumiewają się uczestnicy danej interakcji Uzgadnianiu kodu służy funkcja metajęzykowa, czego przykładem - poza oczywistym wyborem jednego z dostanych uczestnikom interakcji języków (jeśli są osobami dwu* lub wielojęzycznymi) - jest ustalanie znaczenia użytych wyrażeń 1X0 pan przez to rozumie?**). Kolejny składnik modelu komunikacji tó konał, którym wędruje przekaz od nadawcy do odbiorcy. Odwołanie się do kanału polega przede wszystkim na jego wyborze (mowa. gesty manualne, pismo itp.), ale też na kontroli mogącego wystąpić w nim szumu („Czy pan mnie dobrze słyszy"*). Ię funkcję wypowiedzi, przyczyniającą się tukże do nawiązania i utrzymania kontaktu, Jakobson nazywa fatyczną, zapożyczając sam termin od Bronisława Mali-nowskieg©, który określa nim wszelkie wypowiedzi służące nie do przekazywn-nin takich czy innych nowych treści, ale właśnie do podtrzymywania kontaktów międzyludzkich, np. w formie rozmaitych rytuałów czy ceremonii. Ostatnim wyróżnionym w modelu składnikiem jest sam przekaz. Wypowiedź odnosi się wtedy do samej siebie, szczególny akcent kładzie się na jej formę, co Jakobson nazywa funkcją poetycką (określaną też jako estetyczna) wypowiedzi.

Jak te wszysdcic funkcje językowe (u nie jest to pełna ich lista) mają się do dwu wymienionych na początku rozdziału, które uznaje się za podstawowe? Funkcja reprezentatywna czy symboliczna jest określeniem na tyle ogólnym, iż można je stosować do każdego systemu znaków, nie tylko językowych. Znak jest wtedy znakiem, kiedy mu znaczenie, a znaczenie jest definiowane jako odniesienie do tego, co jest oznaczane, n więc przedstawiane czy symbolizowano. Tak więc te 24 wszystkie odniesienia, które wyróżnia Jakobson, choć mówi o nich w kontekście

iczyhk MMZDaATWK* i mmcuinH taucr. km ommmi m

FkJNKr.ir

Ikomunikucji, będą po promu rozmaitymi nutoiowanumi funkcji reprewmutyw-ncj w RWiokiin rozumieniu, itó do mcinreprcżeniticjl winnic, czyli wpreantacii Kiintcj reprezemncji, klotu zwie się często wiedzą metajęzykową.

Podobute funkcja komunikacyjni mc musi dotyczyć tylko komumkowanu się za pomocą języka - może obejmować wszelkie aby komunikacyjne, także niewerbalne, Ponieważ funkcja ta w odniesieniu do języka powinna określać wą. mnki efektywnej komunikacji - czyli intencje nadawcy i zrozumienie jej prze/

| odbiorcę oraz wszelkie towarzyszące temu (kontrolowane świadomie lub mc)

| ekspresje - to zarówno funkcja socjalna, knoatywna czy cwokująca reakcję, jak też cksprcaywna, emocjonalna czy fatycoła mieszczą się w tak szeroko rozumianej funkcji komunikacyjne] Nawet wyróżniona przez Hallubya funkcja tekstowa jest po prostu realizacją reguł efektywnego dyskursu, czyli także tylko pewnym B&zczegótowicmcm funkcji komunikacyjnej.

Jednakże kiedy tak szeroko będziemy traktować obie te funkcje-rcprezenta-tywną, jako odnoszącą się do każdego systemu znaków. oraz komunikacyjną, jako wszelki sposób porozumiewania się - to dlaczego w ogóle mamy mówić o funkcjach specyficznie językowych? Żeby rzeczywiście miały one zastosowanie do | języka, musimy odpowiedzieć na pytanie, jak język je realizuje, w jakim sensie jeątspecyfkznym systemem reprezentacji świata, a w jakim specyficznym narzędziem .komunikowania się. Wokół tych dwóch problemów obraca się cala tematyka tej książki. Teraz pora zastanowić się jeszcze nad unikntowościąjęzylcn wpeł-nicniu obu tych funkcji.

Z przedstawionego przeglądu funkcji przypisywanych jeżykowi mogliśmy się zorientować, że te same właściwości języka są określane za pomocą różnych [ .terminów. Terminy reprezentatywny i komunikacyjny wydają się najbardziej adekwatne do opisu togo, o co tu chodzi, choć np. terminy takie, jak funkcja poznawcza i funkcja pragmatyczna, równie celnie oddają intencje badań nad językiem, kiedy idzie np. o przeciwstawienie podejść określanych jako kognity-wizm i pragmatyzm.

W rozdziale 4., porównując język ludzki z .językami** zwierząt przytaczam za Charlcscm Hockettem taki zbiór cech języka, których łącznic żaden inny system komunikacji nie zawiera, ale które-rozpatrywane w izolacji - mogą odnosić się także do zwierzęcych systemów komunikowania się. Tura; poprzestaniemy na tych cechach, któro wyłącznic charakteryzująjęzyk ludzki.

3.2. CHARAKTERYSTYKA

JĘZYKOWEJ FUNKCJI REPREZENTATYWNEJ

Có jest specyficznego w funkcji reprezentatywnej języka, jakie jego właściwości decydują o unikntowości lej reprezentacji? Otóż język me jest po prostu zbiorem przyswojonych przez człowieka nawyków werbalnych zgodnie z zasadami warunkowania sprawczego, jak to postulował Bunhus Skinner (1957).

25