13807 PICT6396

sic"; lub, że ..uczniowie należący do szkolnych organizacji młodzieżowych mają większe poczucie odpowiedzialności za podejmowane działania, niż ich rówieśnicy, klór/y do organizacji młodzieżowych nic należą". Twierdzenia takie można sformułować opierając się na literaturze dotyczącej mechanizmu kształtowania się interakcji między jednostką a grupą społeczną, lub opierając się na własnym doświadczeniu.

Hipotezy wyjściowe / powodu swojej ogólności muszą być poddane weryfikacji za pośrednictwem hipotez roboczych. Hipoteza robocza - jak sama nazwa wskazuje, to przypuszczenie, jakie przyjmuje badacz w swoich dociekaniach. Hipoteza robocza różni się od hipotezy wyjściowej tym, że przyjęte w niej przypuszczenie podlega sprawdzeniu w toku badań empirycznych. Badacz wychodzi z założenia, ze badania, mają dostarczyć danych niezbędnych do zweryfikowania prawdziwości hipotezy lub do jej obalenia. Istota rzeczy przy formułowaniu hipotezy roboczej sprowadza się do takich kwestii; jakie należy przyjąć wskaźniki zjawisk wchodzących w skład przedmiotu badań, aby można posłużyć się nimi w hipotezie roboczej i aby czyniły ją tożsamą w swej treści z hipotezą wyjściową. Koniecznym warunkiem dobrze sformułowanej hipotezy roboczej jest to. aby zakres problemów jaki ona pokrywa oraz ich zakres był laki ani jak w hipotezie wyjściowej.

Sformułowanie hipotezy roboczej do podanych przykładowo hipotez wyjściowych, polega na znalezieniu takich zmiennych, które opisałyby zjawisko tego samego rodzaju. Powstaje zatem pytanie: na podstawie jakich zmiennych, np. zacłiowań uczniów możemy określić stopień sympatii uczniów do nauczyciela czy ich poziom zdyscyplinowania podczas lekcji? Czy za miernik sympatii przyjąć można np. liczbę kwiatów otrzymanych w Dniu Nauczyciela czy w dniu imienin od uczniów danej klasy, czy ilość pochlebnych opinii wyrażonych w anonimowej ankiecie o nauczycielu czy innych przejawów świadczących o sympatii bądź antypatii do nauczyciela? Równie trudne jest ustalenie jak mierzyć poczucie odpowiedzialności młodzieży należącej do organizacji młodzieżowych za podejmowane przez nią decyzje. Czy wskaźnikiem tym ma być zgodność czynów z słowami, przestrzeganie dyscypliny w szkole, praca na rzecz szkoły, organizacji młodzieżowej czy innych uczniów? Można powiedzieć. iż wszystkie zmienne występujące w hipotezie muszą zostać jasno zdefiniowane. Pomocne w tym zakresie są definicje operacyjne. Zatem poprawne sformułowanie hipotezy roboczej wymaga przyjęcia definicji operacyjnych, opierających się na faktach empirycznych, które odnoszą się do pojęć używanych w hipotezie wyjściowej. Do przykładowo podanych hipotez, dotyczyć to będzie takich tn.in. pojęć, jak: sympatia, zrozumienie, posłuszeństwo, zdyscyplinowanie, odpowiedzialność, obowiązkowość, itp.

Formułując hipotezę, zazwyczaj zakładamy, że prowadzone badania potwierdzą przyjętą hipotezę roboczą, czyli, że potwierdzą, iż prawdą jest to. co zakłada dana hipoteza. W przypadku trudności w określeniu stopnia prawdo-

podobieństwa prawdziwości wysuniętej hipotezy, formułuje się hipotezy względem siebie różne wręcz konkurencyjne. Jest to tzw. hipoteza zerowa. Hipoteza zerowa charakteryzuje się tym. że stawia się tezę przeciwną w stosunku do właściwej hipotezy roboczej, a więc neguje się przypuszczenie, ze jakiś czynnik oddziałuje na inny czynnik badanego układu. Odrzucenie poprzez badania hipotezy zerowej jest wówczas równoznaczne z przyjęciem hipotezy alternatywnej, czyli hipotezy roboczej. Zadanie badacza sprowadza się w takim przypadku do ustalenia, która spośród sformułowanych hipotez jest prawdziwa. Weryfikacja hipotezy roboczej ma więc charakter pośredni, gdyż bezpośredniemu sprawdzeniu - testowaniu, poddaje się hipotezę zerową. Dopiero fakt jej przyjęcia bądź odrzucenia, wyznacza konsekwencje dla hipotezy roboczej, nakazującej jej przyjęcie w przypadku odrzucenia hipotezy zerowej, lub odrzucenia, w przypadku przyjęcia hipotezy zerowej.

Ilustracją hipotezy zerowej mogą być następujące przypuszczenia:

-    Rozkład motywów wyboru zawodu nauczycielskiego wśród dziewcząt i chłopców jest taki sam.

-    Dojazdy uczniów do szkoły nic mają wpływu na ich wyniki w nauce.

-    Nic występuje różnica w poziomie aspiracji edukacyjnych uczniów wywodzących się z rodzin o różnym poziomic wykształcenia rodziców.

Na podstawie wiedzy, jaką badacz dysponuje, może on zakładać, że we wszystkich trzech przypadkach występują grupy uczniów, których motywy wyboru zawodu, wyniki w nauce jak i poziom aspiracji edukacyjnych, będą się różniły. Formułujemy wówczas hipotezy roboczo, które mogą zakładać, że:

-    Rozkłady motywów wyboru zawodu nauczycielskiego wśród dziewcząt i chłopców są różne.

-    Dojazdy uczniów do szkoły mają związek z osiąganymi wynikami w nauce.

-    Poziom aspiracji edukacyjnych uczniów jest wyższy wśród uczniów, których rodzice charakteryzują się wyższymi poziomem wykształcenia.

Zadanie prowadzącego badania sprowadza się do ustalenia, która spośród sformułowanych hipotez jest prawdziwa a która fałszywa. (Zagadnienie to będzie szczegółowiej wyjaśnione w rozdziale VII pkt 7).

W badaniach pedagogicznych, które odnoszą się przede wszystkim do zjawisk wychowawczych, mamy zazwyczaj do czynienia / problemami o dużym stopniu złożoności, rozciągniętymi najczęściej w czasie i mającymi wiele alternatywnych odpowiedzi. Rzadko w badaniach tych mamy do czynienia z prostymi i jednoznacznie określonymi zjawiskami i problemami wychowawczymi, na które można udzielić odpowiedzi za pomocą pojedynczych działań czy zabiegów. Pociąga to za sobą konsekwencje w postaci formułowania w badaniach pedagogicznych hipotez o dużym stopniu złożoności. Ponieważ hipotezy odnoszą się do niezwykle złożonych problemów edukacyjnych, dlatego należy mieć na uwadze możliwość sprowadzenia ielt do szeregu hipotez bardziej szczegółowych. Posłużmy się przykładem takiej redukcji problemu.