13858 obraz4 (10)

znów — jak przy Justynianie — narzuca się pytanie, jakim cudem 300 lat po Mahdim autor 1'itirislu an-Nadim mógł się zaznajomić w Bagdadzie aż z 3u0 manichejczykami ¹\

3. Od tej pory przyszłość należała do ma-mcheizmu peryferyjnego, gdyż zarówno w cesarstwie zacnoaniorzymsKim, jak i bizantyńskim, jak wreszcie w kalifacie bagdauz-k¹m me dano mu warunków do legalnej działalności. Tak oto zaguoiona wśród pustyń i stepów srodkowoazjatyckich turkmenska 60-gdiana ze stolicą w bamarkandzie, kwitnąca podówczas i ożywiona kraina podległa muzułmanom, ale rząazona przez księcia tureckiego, stała się centrum manicheizmu. Książę sogdianski Taghangiiaz uplasował się jako pierwszy w szeregu władców mongolskich, którzy ulegli wpływom misji manichejskiej. Uzięki wylotowemu położeniu Sogdiany w stosunku do tale zwanego Jedwabnego Szlaku, wiodącego przez środkową Azję z Chin do Persji, pierwszy misjonarz manichejski mógł zawitać już w 694 r. na dwór cesarza chińskiego z dynastii Tang w stolicy Lojang.

Wracając jeszcze do manicheizmu środko-woazjatyckiego trzeba zaznaczyć, że tu wygasanie manicheizmu następowało kilkoma lalami. Po ogromnym sukcesie w postaci uzyskania statusu religii panującej w państwie Ujgurów w Azji środkowej, krótkim jednak, bo trwającym zaledwie 77 iat (763—840), do

^M An-Nadim, bihrist al-Ulum, Arabischer Text mit deutschcr Obersetzung: Mani, von O. Fliigel.

chwili zniszczenia tego państwa przez Kirgizów, musiał manicheizm szukać ustni w dwóch maleńkich państewkach, jakie się o-staly wobec obcego zalewu, mianowicie na terenie obecnej prowincji chińskiej Kan.su (przy Szlaku Jedwabnym) i Szansi (na zachód od Pekinu). Co ważniejsze, religia ta zdołała się również utrzymać w Kaoczang na wschód od kotliny turfańskioj, bogatej w zabytki literackie kanonu manieliejskiego ^zs.

Ale i z tych kryjówek wyrugował manicheizm buddyzm lamaistyczny, a potom opanował państewka poujgurskic i Sogdinnę zwycięski islam. Ostateczny cios zadało wegetującej jeszcze religii najście Mongołów na początku XIII stulecia pod wodzą C/.yngis--chana. Rok 1220 można przyjąć za przybliżoną datę całkowitego upadku manicheizmu środkowoazjatyckiego.

4. Osobny rozdział to upadek manicheizmu w Chinach. Jego los zależał całkowicie od postawy kolejnych cesarzy. Różnica między Synami Nieba a imperatorami rzymskimi była znaczna, jeżeli idzie o stosunek do wiary manichejskiej. W orzeczeniach Vvladców Państwa Środka manicheizm występuje w podobnej roli, jaką w XVII w. przyszło odegrać w Chinach misjonarzom jezuickim. Religia ta nie występowała na Dalekim Wsehod/io w postaci zwartej sekty, ale docierała d.» świadomości dworu poprzez imponujące naukowe ¹

209

1

⁵ A. Pincherle, ManicheLsmo, w: Encirlopcdia ltaliana, t. 22, Roma 1934, s. 123.