14066 P4210019

LITURGIA W KOŚCIELE ZACHODNIM

Zasadniczo Msza jest połączeniem dwóch niezależnych nabo wczesnego Kościoła:

~ hturjii ęzytań. i modlitwy,

iefe.

— liturgii dziękczynienia połączonego z błogosławieństwem i u,

•    li i .    **W|

mena oueoa nrraa Kształtowanie układu Mszy stosowanego w średniowiecznym Kości_eu zachodnim objęło czas pierwszego tysiąclecia chrześcijaństwa. Świadectw tego procesu są fragmentaryczne i stanowią ciągle przedmiot docieka i polemik. Zarys Mszy średniowiecznej można jednak odnaleźć w doku mencie znanym ja koOmło Romanus Pri m us, który opisuje Mszę Papjp^ celebrowaną w rzymskiej bazylice u schyłku VII wieku. Układ tej Mszy zawiera teksty Kyrie, Gloria in excelsis Deo, Sanctus, Agnus Dei (teksty te występowały w Mszy celebrowanej w Rzymie przynajmniej w latach 325-700). Credo in unum-Dcum (Credo nicejskie, skompilowane w swej pierwsźef Tonuie w roku 325) weszło na stałe do układu Mszy dopiero w XJ wieku i wobec zagrożenia herezją). Przyjęcie^redg) oznacza koniec procesu kodyfikacji liturgii, zapoczątkowanego reformami frankońskimi w VIII i IX wieku.

Zmiany liturgiczne w późnym średniowieczu

liturgia średniowieczna rozwijała się w dalszym ciągu tak pod względem formy i szczegołów/jałc^zwyczajów i tekstu, główne elementy Stngii zostały ustalone do X wieku) Istnieje wystarczająca liczba zacho-wanych rękopiśmiennych źródeł (zarówno zawierających muzykę, jak umożliwiają nakreślenie względnie bezdyskusyjnej struktury liturgii. Podobnie jak architekci i artyści mieli upodobanie W dekoracji i ilustrowaniu, tak też czynili i liturgiści w zakresie ceremoniału, tekstu i muzyki. Każde zainicjowanie nowych praktyk często pociągało za sobą zapał reformatorski, przywracający dyscyplinę czy prostotę. Tak w nurcie szeroko zakrojonego moriastytyzmu benedyktyńskiego bogate i wyszukane życie klasztoru w Cluny łzałożonego w 910 roku i mającego wpływ na inne klasztory „kluniackie" w Europie) znalazło Wyraz w tamtejszej architekturze i liturgii, czemu jednak sprzeciwiła się flóżaiąj surowość j dyscyplina Citeaux (macierzysty dom zakonu cystersów, założony w 1098 roku). Estetyka reform tego ośrodka sprowadzała się do uproszczenia i zwartości zarówno architektury, jak i liturgii. \ Nowe zakony regularne — nie tylko cystersi, ale również augustiaiye i kartuzi — odegrały istotną rolę w reformach XII- i XIII-wiecznych. Jednakże bardziej radykalnie na liturgię i duchowość Kościoła wpłynął 0

inny ruch zakonny — ząfropy te^rzące: bracia naśladowcy św. Franciszka l Asyżu TTISTT2T—1226) i św. Dominika (1170-1221). Mimo iż zakony te miały regułę i domy wspólnot, początkowo były zasadniczo zakonami nMSjąpąrrjń^Jęh kazania i nauczanie miały miejsce z dala od klauzury; w przeciwieństwie do mnichów i kanoników regularnych, bracia często wiele podróżowali. Franciszkanie (Zakon Braci Mniejszych) potrzebowali zwartej formy codziennej modlitwy, podobnie jak administratorzy Kurii Papieskiej sprawiający kult w kaplicy Pałacu Laterańskiego w Rzymie. Wzajemna flyytniflpji^wBto^^BQGUędży.-Kuri!i_L i jrapciszkąnaffu jprzy-niosła w^ efekcie późnośredniowieczną formę rzymskiegOjjiJjjjjjjg^ oraz hreyjflrł^I    księgę OTićjum. BraoS iSRSTóWTfcMzących upo-

_wjsiszechnili obie te księgi w całej Europie. Franciszkanie wywarli wpływ na rozwój pobożności ludowej, jednak pod względem wykształcenia i zdolności intelektualnych górowalijriominikania. Spośród nich na szczególną uwagę zasługuję^w.~Tbmaśrfc AkwinuJ1225-1274), który dokonał przewartościowania w myśleniu teologicznym w świetle świeżo odkrytej, przedchrześcijańskiej filozofii Arystotelesa. Pisma św. Tbmasza stały się w dużej mierze podstawą dla późniejszej doktryny Kościoła rzymskiego (zwłaszcza w odniesieniu do Mszy) i wywarły głęboki wpływ na jego duchowość. Zasięg wpływu św. Tbmasza z Akwinu jest uderzający, zwłaszcza w czasach, kiedy teksty krążyły w obiegu rękopiśmiennym, a idee przekazywano ustnie. Takie środki komunikacji sprzyjały powstawaniu miejscowych wariantów i wyrywkowym reformom. Ograniczenie się tylko do zacytowania tekstów liturgicznych, przypisywanych św. Tbmaszowi (Lauda Sion, Pange lingua gloriosi, Verbum supernum) byłoby zlekceważeniem jego teologii i duchowości kryjących się za liturgią. Rozważanie tych problemów wykracza jednak poza zakres niniejszego zarysu, podobnie jak myśl świecka i filozofia leżące u podstaw nowożytnej intelektualnej i artystycznej rewolucji renesansu. Wszystkie te nurty razem wzięte (zarówno religijne, jak i świeckie) stanowiły wszakże wielkie zagrożenie dla Kościoła w późnym średniowieczu.

Reformacja i kontrreformacja

Jako organizacja Kościół średniowieczny był potężny, złożony i zróżnicowany. Wspaniałości jego sztuki, intelektu i modlitwy towarzyszyły spory, korunda, wojny religijne, a także skandal związany z rozłamem papiestwa w/5QV)wieku (2 dwoma rywalizującymi ze sobą dworami papieskimi: w Rzymie i w Awinionie). Krzyżujące się prądy nowego myślenia, reform i przewartościowań wzbudziły twórczy niepokój w leniwie płynącym

39