14212 nr3 (5)

Wynikiem takiego działania jest gromadzenie przez dzieci doświadczeń związanych z udaną bądź nieudaną współpracą. Taki rodzaj spontanicznej aktywności dzieci można określić za Lwem S. Wygotskim (1971) jako działanie według programu wewnętrznego. Dziecko w wieku przedszkolnym chętnie również działa według programu zewnętrznego, tj. progra-; mu nauczyciela. Nauczyciel potrafi dziecko zaciekawić przez wymyślenie interesującego zadania. Dziecko wykonując zadanie czerpie wiele satysfakcji i jednocześnie się uczy. Wynika z tego, że zmiany rozwojowe u dzieci związane ze współpracą mogą się dokonywać zarówno na płaszczyźnie zabawowej, jak i zadaniowej, tj. aktywności ukierunkowanej zadaniami wymyślonymi przez nauczyciela. Te dwie drogi zdobywania przez dzieci doświadczeń związanych ze współpracą należy traktować jako wzajemnie się uzupełniające, a nie jako wykluczające się.

Wybrane tendencje rozwojowe

Funkcjonowanie dziecka należy rozpatrywać w trzech powiązanych ze sobą obszarach: psyche, soma i polis (Brzezińska, 2000). Oznacza to, że dziecko jest organizmem podlegającym rozwojowi, jednostką myślącą, czującą, działającą oraz istotą społeczną, która musi opanować kompetencje związane z wchodzeniem

w relacje z innymi ludźmi. Holistyczne podejście do dziecka opanowującego kompetencję współpracy wiąże się z koniecznością traktowania rozwoju fizycznego, poznawczego i emocjonalno-społeczno-morałnego jako sfer wzajemnie się przenikających i warunkujących. Oznacza to, że zmiany u dziecka w jednym obszarze warunkują zmiany w pozostałych sferach rozwoju.

Pomimo że wiek przedszkolny przepełniony jest egocentryzmem, to jest etapem w życiu człowieka, który sprzyja uczeniu się współpracy. Jednakże problem formowania się u dzieci umiejętności współpracy należy widzieć w procesie. Oznacza to, że dzieci na tym etapie życia powinny zdobyć doświadczenia związane z działaniem z rówieśnikiem w parze, triadzie czy w większym zespole. Kontakty rówieśnicze wymuszają kontrolowanie i porównywanie punktów widzenia uczestników działania, toteż przyczyniają się do kształtowania umiejętności współdziałania. Zdaniem Tulli Musati (1995), kontakty z rówieśnikami wymuszają na dzieciach świadomą konceptualizację mechanizmów sterujących współdziałaniem.

Analiza problemu wyzwalania u dzieci zachowań kooperacyjnych wymaga omówienia wybranych zmian rozwojowych, jakie zachodzą się u dzieci pod koniec wieku przedszkolnego. Zmiany rozwojowe, jakie dokonują się

Tendencje rozwojowe u dzieci w wieku przedszkolnym sprzyjające zachowaniom kooperacyjnym

Sfera rozwoju	Tendencje postępującego rozwoju
Motoryka	Coraz lepsze opanowanie ruchów lokomocyjnych i manipulacyjnych.
Emocje	Od labilności emocjonalnej do umiejętności powściągania impuisywności.
Relacje społeczne	Od działania w pojedynkę do działania grupowego.
Motywy działania	Od działania ukierunkowanego różnymi motywami do hierarchizacji motywów, która pozwala realizować wspólne cele.
Działanie	Od działania nieplanowanego i nieskutecznego do działania coraz bardziej planowanego i skutecznego,
Myślenie	Od myślenia zdeterminowanego przez spostrzeganie do myślenia obrazami i zdolności antycypacji.
Decentracja	Od centracji i ujmowania świata z jednego punktu widzenia do decentracjr i prób ujmowania zjawisk z różnych punktów widzenia, w tym z punktu widzenia rówieśnika.
Reguły	Od dostrzegania reguł w działaniu do ich przestrzegania, a także ich ustalania.
Język	Od głośnego mówienia do siebie do mowy wewnętrznej i ukierunkowanej na partnera działania.

2/2006