ble17

wychowaniu, ujawniająca się zaniżaniem wymagań względem dziecka. Efektem takiego działania jest między innymi niski poziom czynności samoobsługowych (np. ubieranie się, jedzenie), jak również bardziej specyficznych - odpowiadających za rozwój mowy, np. praksji oralnej (brak czynności żucia, podawanie pokarmów półpłynnych, przedłużający się okres podawania smoczka, pokarmu z butelki itp.), co znalazło swe odbicie w materiale badawczym.

Charakterystycznym elementem jest wyższy od średniej krajowej stopień wykształcenia rodziców, na co zwracał uwagę w swoich badaniach L. Kanner, Przeprowadzone badania wykazują iż w warunkach ogólnej dostępności do opieki medycznej poziom wykształcenia rodziców ma związek nie tylko z poziomem orientacji w potrzebach rozwojowych dziecka, ale z poszukiwaniami optymalnych form terapii wspomagającej jego rozwój. Dzieci z tych rodzin prezentują komunikację na poziomie werbalnym. Są to rodziny o średnim statusie materialnym, pozwalającym większości matek na rezygnację z pracy zawodowej i zajęcie się domem i dzieckiem autystycznym. W wielu przypadkach wystąpił u matek syndrom "wypalania się sił".

Szybka i prawidłowa diagnoza, a tym samym optymalne ukierunkowanie terapeutyczne wiąże się z miejscem zamieszkania rodziców dziecka z autyzmem. Jak wykazują badania dostęp do diagnozy, jak również do terapii jest relatywnie odwrotnie proporcjonalny do wielkości miejscowości, w której zamieszkuje rodzina z dzieckiem z autyzmem. Należy podkreślić wagę wczesnej interwencji, jak również wczesnej terapii dziecka z autyzmem - przy współpracy specjalistów z rodzicami, gdyż wiedza i umiejętności kadry terapeutycznej są gwarantem podnoszenia kwalifikacji pedagogiczno-psychologicznych rodziców. W świetle powyższego istotne jest wspomaganie działań rodzin z dzieckiem autystycznym, jak również poradni medycznych i oświatowych; trzeba tworzyć lokalne ośrodki wczesnej interwencji ze szczególnym uwzględnieniem w ich działalności zaburzeń autystycznych. Ważne jest tworzenie ośrodków wspomagających terapię, prowadzących szkolenia oraz punktów konsultacyjnych dla rodziców, nauczycieli i asystentów socjalnych, w których dobrze zorganizowana pomoc umożliwiłaby efektywniejsze wykorzystanie środowisk lokalnych.

Bardzo ważne w dalszych badaniach jest, zgodnie z przedstawioną koncepcją M. Ruttera (1991), podejście indywidualne do każdego przypadku prezentującego odmienne cechy funkcjonowania poznawczego, podjęcie prac nad opracowaniem terapii dzieci i osób dorosłych, która miałaby za zadanie w miarę możliwości doprowadzenie do wzorców komunikacyjnych. Wymaga to prowadzenia przez dłuższy czas analizy efektów' programów terapii, aby można było dokonać właściwej oceny i zastosowania ewentualnych modyfikacji.

Konieczne staje się ukierunkowanie dalszych badań na kształtowanie mowy i języka dziecka z autyzmem. Do nich należy odnalezienie czynnika powodującego zaburzenie w rozwoju tych funkcji, a przede wszystkim dalszy pomiar efektywności poszczególnych technik tak diagnostycznych, jak i teoretycznych. 136

innym obszarem badań jest kwestia organizacji funkcji koordynacji związanych ze spostrzeganiem i mową, jak również czynnika woiitywnego, który determinuje w większości przypadków podejmowane działania terapeutyczne.

W regionalnych poradniach logopedycznych powinno się prowadzić szkolenia na temat zaburzeń w mowie, które dotyczą szerszej populacji dzieci oraz umożliwić specjalistom zapoznanie się z różnymi metodami terapeutycznymi w odniesieniu do mowy, rozwijania jej oraz komunikacji. W przypadku zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego można liczyć na poprawę niektórych form porozumiewania się.

Mimo podjęcia wielu działań propagujących wiedzę o autyzmie nadal nie został rozwiązany problem objęcia wszystkich regionów kraju efektywnymi formami pomocy, chociaż opieka, jaką zostały otoczone dzieci niepełnosprawne ulega przekształcaniu, doskonaleniu. Stwierdzić jednak należy, iż mimo szerokiej sieci usług (medycznych i oświatowych) jest ona nadal niewystarczająca tak w przypadku diagnozy (braku różnicowania zespołów), jak i terapii. Pominięta zostaje również w tych działaniach rodzina dziecka, która wymaga wsparcia i pomocy.

13