17314 Schaeffler Filozofia Religii6

stawania tych afektów — bądź to drogą rewolucyjnej przemiany stosunków społecznych, bądź też przez terapeutyczną zmianą świadomości indywidualnej.. Obydwa programy, program rewolucji Lprogram psychoterapii, przez długi czas uchodziły za nie dające się pogodzić. Zwłaszcza marksiści oceniali psychologię głębi jako teorię mieszczańską, która fenomeny psychiczne usiłowała opisywać niezależnie od ich uwarunkowań ekonomicznych, zaś rozwój jednostki bez wcielania jej w ramy społeczne. Jednakże obydwa programy można też ze sobą łączyć. Wówczas teoria społeczeństwa klasowego odsłania uwarunkowania społeczne, które wytwarzają w jednostce stany neurotyczne; zaś psychoanaliza ukazuje skutki psychopatologiczne owych stanów społecznych. W ten sposób stara teoria na temat powstania religii ze strachu znalazła w „lewicy freudowskiej” swe najnowsze oblicze.

Marks i Freud przedstawiają w omawianym tu typie filozofii religii przypadki krańcowe. Są oni wprawdzie przekonani, że rełigia jest wyrazem świadomości przednaukowej, która w epoce nauki i filozofii nie ma już racji bytu. Jednocześnie zaś religia jest dla nich . pouczającym symptomem, który należy dokładnie studiować, jeśli chce się wiedzieć, jak faktycznie skomplikowanie przedstawia się tu sprawa człowieka: „Nędza religijna” jest odbiciem „nędzy rzeczywistej”, a jednocześnie jest wyrazem nadziei na pokonanie nędzy realnej (por. Marx KHegRPh, 378). Prawdę zawartą w wyobrażeniach religijnych, a mianowicie odzwierciedlenie społecznej, względnie psychopatologicznej sytuacji człowieka, należy poznać, zaś przejawiającą się w religii wolę (przezwyciężenie nędzy) należy spełnić, jeśli chce się pokonać religijną „iluzję”.

Przez powyższy program Marks i Freud wchodzą do tradycji innego typu filozofii religii, który również sięga aż do starożytności. Religię należy tu rozumieć w ten sposób, że zaimpli-kowana w niej prawda pozbawiona zostaje swej specyficznej formy religijnej i przemieniona zostaje w filozofię, względnie naukę. Wyprowadzenie filozofii i nauki z religii winno zakończyć się przemianą religii w filozofię i naukę.

II. TYP SZEROKO ROZPOWSZECHNIONY —

FILOZOFIA RELIGII JAKO PRZEMIANA RELIGII W FILOZOFIĘ    I

1. PROGRAM PIERWSZY —    ;

FILOZOFICZNA ALEGOREZA PRZEKAZU    \

RELIGIJNEGO

Dominująca w epoce hellenizmu alegoreza mityczna usiłowała z mitycznej formy mówienia wydobyć prawdziwy sens tego, co mówi przekaz religijny i przełożyć go na język filozofii i nauki. Jeśli przez mit rozumiano najróżnorodniejsze fenomeny w naturze i społeczeństwie jako „formy przejawu bóstw”, to alegoreza mityczna interpretowała owe bóstwa jako „personifikacje” sił natury, społeczeństwa lub duszy ludzkiej. Według tego ujęcia prawda mitu polega na antycypowaniu w religijnej formie (tzn. jednocześnie przedfilozoficznej. i przedna-ukowej) późniejszych poglądów przyrodniczych, politycznych czy psychologicznych. Kto dziś dysponuje tymi poglądami naukowymi, może śmiało interpretować wstecznie mity, krytykując je jednocześnie. „Sprostować mit” tak brzmi hasło programowe dla powyższego sposobu postępowania (odnośnie odcięcia się od tej próby por. Platon Phaidr., 229 c - 230 b).

Tym samym już w starożytności został ponownie stworzony pewien typ filozofii religii, któremu można przyporządkować interpretacje religijne z różnych epok historii filozofii, przede wszystkim zaś współczesne próby szukania prawdy przekazów religijnych w skrywanych pod postacią opowiadań o bóstwach informacjach na temat sił duszy ludzkiej bądź też „kolektywnej nieświadomości” (tak wypowiadają się zwłaszcza różne szkoły psychologii głębi).