18297 IMG33

70 i II. SZTUKA SCENICZNA I WYROBNICTWO SCENICZNE

Niektóre z tych .szablonów można od biedy uznać za efektowne, przytłaczająca jednak większość razi złym gustem i zdumiewa prymitywizmem rozumienia uczucia ludzkiego, jego nonszalanckim traktowaniem czy wręcz głupot;}.

Ale czas i wieloletnia praktyka zmieniają w coś bliskiego i miłego sercu nawcl rzeczy okropne czy bezsensowne (na przykład szarżowanie u .śpiewaków operetkowych albo aktorek grających odmładzające się gwałtem starsze panie; także drzwi, które same otwierają się na wejście lub wyjście głównego bohatera czy może podczas gościnnego występu sławnego artysty — wszystko to niektórzy uważają za coś normalnego w teatrze).

Właśnie dlatego nawet nienaturalne szablony stały się częścią warsztatu i rytuału teatralnego; niektóre tak się zdcgcnerowaly, że trudno wręcz się domyślić, skąd się wzięły. Cltwyt, pozbawiony wewnętrznego sensu, jaki go zrodził, staje się zwykłą konwencją bez żadnego związku z prawdziwym życiem i dlatego wypacza naturę aktora. Takich konwencji mnóstwo jest w balecie, w operze, a jeszcze więcej — w tragedii pseudoklasycznej, w której za pomocą przyjętych raz na zawsze wyrobniczych chwytów usiłuje się oddać najbardziej skomplikowane i wzniosłe przeżycia bohaterów (na przykład powierzchowne piękno, przesadna plastyka, „wydzieranie” serca z piersi na znak rozpaczy, potrząsanie rękami towarzyszące grożeniu zemstą i błagalne unoszenie iclt w górę).

Wyrobnicy zapewniają, że zadaniem takiej ogólnoaklorskiej dykcji i plastyki (na przykład słodycz głosu w miejscach lirycznych, monotonia przy deklamowaniu poezji epickiej, donośny glos przy wyrażaniu nienawiści, Izawość tonu mająca obrazować nieszczęście) jest uszlachetnienie, upiększenie gloso, mowy i ruchów aktorów, wzmocnienie efektu scenicznego i wyrazistości postaci.

Niestety, szlachetność nie zawsze dobrze jest rozumiana, pojęcie piękna jest rozciągliwe, a wyrazistość nierzadko jest w złym guście, który na święcie częściej się trał ta niż dobry. Dlatego zamiast szlachetności mamy pompalyćzńość, zamiast piękna — jego pozory, zamiast wyrazistości - efekciarstwo. I rzeczywiście, poczynając od konwent |on.dne| recytacji, a kończąc na sposobie chodzenia i gestach aktora, wszystko służy krzykliwej stronic teatru, nic dość skromnej, by zasługiwać na miano artystycznej.

Wyrobnicza deklamacja i plastyka prowadzą tu do popisywania się, puszenia, i w taki oto sposób powstaje specyficzne, fałszywe piękno.

Sztampa nie może zastąpić przeżywania.

Nieszczęście polega na tym, że sztampa zawsze narzuca się, jest sugestywna. Przeżera aktora jak rdza. Ledwie tylko znajdzie do niego dostęp, wżera się głębiej, rozrasta i chce ogarnąć wszystkie miejsca roli i wszystkie elementy aparatu wykonawczego. Sztampa wypełnia wszystkie puste miejsca roli, których nie wypełniło żywe uczucie, i mocno się tam sadowi. Co gorsza, bardzo często, zanim jeszcze obudziło się uczucie, wpycha się przed nie i zagradza mu drogę; dlatego aktor musi pilnie wystrzegać się usług natrętnej sztampy.

Wszystko to odnosi się również do utalentowanych aktorów, /dolnych do prawdziwej, naturalnej twórczości. O aklorach-wy-rnhnikach można powiedzieć, że prawie cala ich działalność sceniczna sprowadza się do zręcznego wyboru i kombinacji szablonów. Niektóre z nich są na swój sposób ładne i zajmujące, tak więc laik nie zauważy nawet, że jest to co najwyżej mechaniczna praca aktorska.

Ale jakkolwiek te szablony byłyby doskonałe, same z siebie nie miigą wzruszać widzów. W tym celu potrzebne są jakieś dodatku-