18683 P1180321

78 Bofiulau Gad iga

z uwagi na ich walory artystyczne również przykłady sztuki ludności kultury łużyckiej.

Młodszy okres epoki brązu przynosi także znaczną ilość wyrobów twórczości artystycznej w brązie. Duża ich część to różnorodne ozdoby a ponadto broń. W znacznie mniejszym stopniu walory artystyczne posiadały narzędzia wykonane z tego surowca. Chociaż również siekierki czy sierpy i noże w większości przypadków były zdobione żeberkami plastycznymi. Wśród wyrobów brązowych z tego okresu używanych przez ludność kultury łużyckiej jest znaczna część importów, głównie z południa z terenu Kotliny Karpackiej, ale też i z północnego ośrodka metalurgii brązowej czy krajów alpejskich i północnych Włoch. Stajemy więc wobec zagadnienia jak traktować pojęcie sztuki ludności kultury łużyckiej. Czy powinno ono obejmować jedynie wytwory o cechach artystycznych wykonane przez tą ludność czy również i te, które powstały poza zasięgiem występowania kultury łużyckiej, lecz były przez nią używane? Zagadnienie to jest aktualne dla wszystkich prawie okresów dziejów sztuki określonego kręgu⁵ i rozmaicie można formułować odpowiedź na nie. Wydaje się jednak, iż słuszna tutaj będzie postawa, że zarówno wytwory artystyczne będące dziełem ludności kultury łużyckiej jak i tylko przez nią użytkowane, a sprowadzone drogą importu czy też wykonane przez obcych odlewców wędrownych na miejscu, należeć mogą do kręgu sztuki kultury łużyckiej. Fakt sprowadzania i użytkowania wytworów artystycznych obcej proweniencji przez ludność kultury łużyckiej jest wyrazem jej smaku artystycznego, ukształtowanego w klimacie sztuki rodzimej, a ponadto wyroby te wpływały na kształtowanie się sztuki rodzimej. Z drugiej strony, nie możemy też obecnie jasno odpowiedzieć, czy twórcy obcego pochodzenia, którym wypadło działać wśród ludności kultury łużyckiej, nie podporządkowywali swoich wytworów miejscowej tradycji artystycznej. Są to problemy, które^— jak wiele innych — tutaj tylko odnotowujemy. W naszych rozważaniach nie będziemy choćby tylko z powodu powyżej zasygnalizowanych uwag pomijać także wyrobów artystycznych obcego pochodzenia, którymi jednak ludność kultury łużyckiej się posługiwała.

Najpospolitszą ozdobę z brązu stanowiły różnorodne szpile głównie miejscowego pochodzenia. Znaczna część tych ozdób posiadała szyjki a niekiedy również i główki ornamentowane, przy czym zdobiono je dość prostymi motywami. W sumie szpile trudno uważać za szczytowe osiągnięcia łużyckiego rękodzielnictwa artystycznego. Pod względem

* por. Historia tzluki polskiej, pod red. T. Dobrowolskiego i W. Tatarkiewicza, t. 1, Kraków 1902, ». 9 n.

walorów artystycznych ustępują one znacznie szpilom z okresu kultur mogiłowych. Kolekcję ozdób brązowych, używanych przez ludność kultury łużyckiej, stanowią ponadto naszyjniki i bransolety różnych typów, prawie zawsze ornamentowane, przy czym najczęstszy motyw stanowią na przemian zaplatane trójkąty wypełnione żłobkami lub skośne żłobki. Bardzo często ornament pokrywa całą płaszczyznę zewnętrzną. Układ ornamentyki i kompozycja samych motywów wskazuje na duży smak artystyczny ich twórców. Bodaj najwyższe walory estetyczne posiadają wchodzące w tym okresie częściej w użycie zapinki brązowe z tarczkami spiralnymi i romboidalnymi lub owalnymi, starannie zdobione ornamentyką. Zapinki te w części miejscowego pochodzenia, świadczą o wysokim kunszcie warsztatów, w których powstały. Broń a zwłaszcza miecze, głównie pochodzenia południowego i północnego, stanowią znakomite przykłady rękodzielnictwa artystycznego podobnie jak i noże. Wreszcie to samo można powiedzieć o nielicznych co prawda naczyniach brązowych, które na nasze ziemie docierały również głównie z południa z obszaru Węgier.

Ten krótki, tutaj jedynie zasygnalizowany zestaw przedmiotów, które z. uwagi na ich walory artystyczne kwalifikujemy jako dzieła sztuki interesującego nas okresu rozwoju kultury łużyckiej, na pewno pierwotnie uzupełniały liczne wytwory o podobnych cechach wykonane z materiałów organicznych, głównie z drewna, które nie dotrwały do naszych czasów. Z tego samego powodu niewiele można również powiedzieć o architekturze starszej i młodszej fazy rozwoju kultury łużyckiej w epoce brązu. Jedynie przykłady architektury sakralnej mogą stanowić niektóre groby o bardziej rozwiniętych konstrukcjach a więc kurhanowe z kamiennymi konstrukcjami wewnątrz^a.

Najmłodszy okres epoki brązu nie przynosi w zakresie sztuki istotniejszych zmian. Odnotować można jedynie ilościowy wzrost asortymentu ceramiki, zwiększenie się jej różnorodności, dalej częstsze występowanie motywów figuralnych, a w wyrobach brązowych pojawienie się niektórych nowych typów, zwłaszcza uzbrojenia, jak miecze pochodzenia zachodnioeuropejskiego. Ponadto dostrzegalne są pewne zmiany w stylu ceramiki i w ornamentyce.

Ceramika najmłodszego okresu epoki brązu charakteryzuje się, w stosunku do naczyń z okresu starszego, znacznie łagodniejszym profilem; załomy naczyń stają się mniej ostre a raczej zaokrąglone. Ryte

• T. Malinowski, Obrządek pogrzebowi; ludności kultury łużyckiej w Polsce, Przegląd Archeologiczny, t. 14:1962, s. 9 n.