19310 Snap11

Filozofia przyrody jako nauka filozoficzna

wszechświata”, Warszawa 1993 oraz biologów: W. Kunickiego--Goldfmgera, „Znikąd donikąd”, Warszawa 1993 i R. Dawkinsa, „Ślepy zegarmistrz czyli, jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany”, Warszawa 1994. Prace te z jednej strony, popularyzują najnowsze osiągnięcia nauk przyrodniczych, z drugiej, prezentują filozoficzne poglądy autorów na temat otaczającego nas świata. Jednakże w tak uprawianej refleksji filozoficznej mamy często do czynienia z dość powierzchownymi wypowiedziami na temat przyrody, nie ujmującymi istoty sprawy i nie tworzącymi spójnego systemu.

Związanie w ścisły sposób uprawiania filozofii przyrody z naukami przyrodniczymi, jak się wydaje, z jednej strony, zawęża zakres badań tej dyscypliny filozoficznej, z drugiej zaś, wprowadza w jej obręb zagadnienia epistemologiczne i metodologiczne odnoszące się do nauk szczegółowych. W konsekwencji filozofia przyrody staje się albo wstępem do badań z zakresu nauk przyrodniczych, albo tylko pewnym typem refleksji nad ich wynikami, spekulatywnym przedłużeniem nauk przyrodniczych, a nie sięga głębiej w strukturę bytu poza to, co o tej strukturze mówią same nauki szczegółowe. Budowanie filozofii przyrody wyłącznie na podstawie wyników nauk przyrodniczych może spowodować ograniczenie perspektywy takiego systemu tylko do „zaangażowań ontologicznych teorii empirycznych”⁵⁷. Filozofia przyrody schodzi wtedy na tory ontologii teorii przyrodniczej. Jej przedmiotem staje się struktura zakładana przez teorię a nie realnie istniejąca rzeczywistość fizyczna. Struktura teorii empirycznej jednakże nie musi mieć żadnego odpowiednika w przyrodzie. Istnieje też niebezpieczeństwo odcięcia się od rzeczywistości materialnej, która powinna być przedmiotem refleksji filozoficznej. Zamiast rzeczywistości filozof koncentruje się na teoriach przyrodniczych, które mogą mu przesłaniać świat materialny, a nie odsłaniać. Filozofia przyrody pozostawia również poza swoim obrębem zagadnienia,

⁵¹ „Zaangażowanie ontologiczne teorii przyrodniczej” rozumiem lak, jak określa to pojęcie M. Heller, „Szczęście w przestrzeniach Banacha”, Kraków 1995, ss. 54-56.

powstające przy analizie naszego codziennego doświadczenia, a które nie są bezpośrednio związane z problemami pojawiającymi się w przyrodoznawstwie. Nie znajduje w niej również miejsca kwestia pewnego napięcia między obrazem świata, który wytwarzamy sobie na podstawie naszego potocznego poznania, a tym, który powstaje w naukach empirycznych.

Ścisłe łączenie uprawiania filozofii z naukami szczegółowymi sprawia, że może zachodzić konieczność ciągłego dopasowywania tez z zakresu filozofii do teorii przyrodniczych. Filozof nie jest w stanie, przy gwałtownie rozwijających się naukach przyrodniczych, wypracować względnie trwałego systemu. Co więcej, próby wykorzystania za wszelką cenę w filozofii przyrody najnowszych osiągnięć nauk przyrodniczych będą nieuchronnie prowadziły do opierania się na wynikach nie do końca potwierdzonych, które z czasem mogą ulec daleko idącej modyfikacji lub wręcz odrzuceniu.

Filozofia przyrody wprawdzie nie może się odizolować od informacji, dostarczanych nam przez nauki przyrodnicze, to jednakże nie powinna podlegać rozmaitym metodologiczno-epistemologicz-nym uwarunkowaniom tych dyscyplin. Do uprawiania filozofii przyrody nie jest niezbędna szczegółowa wiedza z zakresu fizyki, chemii, astronomii czy biologii, gdyż wtedy konieczna staje się ocena, na ile dana teoria adekwatnie opisuje wybrany aspekt rzeczywistości. Filozof przyrody nie jest w stanie tego skontrolować. Teorie przyrodnicze są bowiem potwierdzane bądź falsyfikowane przy pomocy metod charakterystycznych dla nauk przyrodniczych, a nie filozoficznych. Oczywiście teorie dotyczące pewnych szczegółowych kwestii, posługujące się wyrafinowanym aparatem matematycznym, mogą dostarczać również ciekawych dla filozofa przyrody problemów. Jednakże przy uprawianiu filozofii przyrody nie chodzi o wnikanie w rozmaite szczegółowe i często techniczne problemy, a o usprawiedliwienie obrazu świata, jaki aktualnie mamy. Do tego celu wystarczy wykorzystanie takich dostarczanych przez nauki przyrodnicze informacji, które zostały obecnie wystarczająco dobrze potwierdzone i są dostatecznie ogólne. Na przykład, że

51