20127 SNB13909

•    działalność wychowawcza skierowana jest na aktualizowanie pewnych potrzeb wychowanków lub określone oddziaływanie na te potrzeby z wyraźna intencją ich jednostkowego dobra;

•    w procesach opieki i wychowania potrzeby ponadpodmiotowe jednostek są zbieżne lub tożsame z wymaganiami społecznymi i odwrotnie, wymagania społeczne uwzględniają zaspokajanie w dostatecznym stopniu ich potrzeb;

•    przedmiot działalności opiekuńczej — podopieczny-wychowanek skupia w sobie wzajemne powiązania ze sobą tych dziedzin, jako dwóch podstawowych czynników jego rozwoju, który jako łączna funkcja obu tych dziedzin działalności scala jeszcze pełniej;

• obie te dziedziny mają wspólny podmiot — opiekuna-wychowawcę lub instytucję opiekuńczo-wychowawczą; podmiot ten spełnia określone wymagania dyspozycyjne.

Te podstawowe rodzaje związków opieki z wychowaniem mają w większości charakter obiektywnych zależności, a w części warunkowy i postulatywny. Wskazują one na to, że między zakresami pojęć „opieka” i „wychowanie” zachodzi w zasadzie i najczęściej stosunek krzyżowania się. W całokształcie relacji między opieką a wychowaniem należy również liczyć się ze stosunkiem przeciwieństwa, sprzeczności, niezależności, a także ze stosunkiem tożsamości. Ten ostatni przejawia się przede wszystkim wówczas, gdy istnieje pełna zbieżność potrzeb ponadpod-miotowych jednostki z wymaganiami społecznymi wobec niej, a odpowiadające temu stanowi działania prowadzą równocześnie do urzeczywistniania wartości społecznych i jednostkowych.

Związki te stanowią podstawę teoretyczną dla formułowania określonych zasad „wychowania przez opiekę” lub „opieki wychowawczej”, jak również genezę i istotę treści tych pojęć.

Wypada na koniec podkreślić, że scharakteryzowane tu relacje, a zwłaszcza związki opieki z wychowaniem, nie zacierają w niczym specyfiki tych dziedzin, lecz przeciwnie — precyzują bliżej charakter ich swoistych odrębności.

10.6. Podstawowe swoistości aksjologii opieki w porównaniu z aksjologią wychowania

10.6.1. Uwagi wstępne

Podejmując aksjologiczną problematykę opieki niepodobna pominąć odpowiedzi na podstawowe pytanie, czym jest wartość w ogóle. Wszelako ze względu na złożoność i bogactwo świata wartości i jego rozlicznych interpretacji w bogatej literaturze, a w tym z zakresu aksjologii wychowania, wypada tu ograniczyć się tylko do przyjęcia kilku definicji wartości dających podstawę do rozwinięcia tematu niniejszego rozdziału.

Otóż można /.u J. Szczepańskim (1970, s. 97—98) przyjąć, /.c wartość w ogóle to „dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus¹.

W działalności opiekuńczo-wychowawczej niezbędne jest kierowanie się w du-/.ej mierze wartościami uniwersalnymi, które R. Schulz (1974, s. 98—100) określa następująco: „nie są tego rodzaju wartości prostymi właściwościami rzeczy, a gdy są doświadczane nazywane są dobrami a foniori\ ich byt jest niezależny od rzeczy realnych. Jakkolwiek wartość jeżeli zostanie zrealizowana tkwi w pewnym sensie w realnym przedmiocie, to jednocześnie pozostaje w stosunku do niego transcendentna”.

Podobnie interpretuje takie wartości H. Buczyńska-Garewicz (1975, s. 5—9), a więc jako „kategorie uniwersalne niezrelatywizowane względem wartościujących przeżyć podmiotu”.

Szczególnie w opiece przydatne jest przedmiotowe określanie wartości. W tym ich znaczeniu A. Siciński dolni uje je następująco: „w sensie przedmiotowym wartościami są rzeczy lub zjawiska ze względu na ich zdolność zaspokajania określonych potrzeb danego systemu”²⁹. Jest to więc określenie wyrażające /relatywizowany do systemu (podmiotu) charakter tych wartości, bez aktualizacji których opieka byłaby zupełnie niemożliwa.

Duże znaczenie w urzeczywistnianiu wartości w obu tych dziedzinach ma także określanie ich za H. Świdą jako „wszelkie stałe kryterium w ocenie różnych przedmiotów i zjawisk bez względu na to, czy jest ono uświadamiane”³⁰. Implikuje to bowiem sięganie po odpowiednie standardy przedmiotów potrzeb oraz — można rzec — pryncypializację i stabilizację w preferowaniu i realizowaniu wartości.

Zajmując stanowisko antropocentryczne wypada jeszcze zauważyć, że w przytoczonych wyżej definicjach wartości w ogóle i wartości uniwersalnych zawiera się pojęcie wartości najwyższej, którą jest sani człowiek spełniając}' elementarne wymogi człowieczeństwa, a w interesującej nas postaci — podopieczny—wychowanek. (Rozwinięcie tego określenia — w dalszych rozważaniach).

W związku z tak sformułowanym tematem rozważań nasuwa się z kolei pytanie, jakie znaczenie ma dla pedagogiki opiekuńczej i teorii wychowania rozróżnianie i porównywanie wartości występujących w opiece i wychowaniu. Otóż najogólniej można powiedzieć, że zabiegi takie prowadzą do tak niezbędnego

1

A. Siciński, Pojęcia „potrzeby" i „wartości" w świetle koncepcji systemu. ..Studia Filozoficzne” 1976. nr 12. s. 47.

^Vl H. Świda. Młodzież a wartości. Warszawa 1979. s. 35.