21817 skanuj0014 (287)

ność spełnia także funkcje obronne - przed dezintegracją kultury własnej, anomią,.przejawami alienacji¹;

specyficzne całości terytorialne powstające w wyniku realizowanych na masową skalą (i po 1, i po II wojnie światowej), w części przymusowych, w części na zasadzie opcji, wysiedleń jednych zbiorowości z danego terytorium i zasiedlenia go następnie przez inne, z reguły pochodzące z różnych subregionów kulturowych². Nie jest to problem mały, jeśli zważyć, żc tylko we współczesnej Polsce neoregiony zajmują obszar ok. 102 lys. km², a zamieszkuje je ponad 12 min ludzi. W ciągu półwiecza urodziły się na tych ziemiach nowe pokolenia (co najmniej dwa), dla których te ziemie sąjuż ojczyznąpiywalną, i wykształciły się nowe wspólnoty, poprzez które te obszary odbierane są zarówno jako ojczyzny regionalne, jak i integralne składniki współczesnej polskiej ojczyzny ideologicznej.

6; R c g i o n y wtórnie wyodrębniające się w. r a-m ach jednej wspólnoty narodowej. Ałą to wspólnoty terytorialne determinowane przez dośrodkowe dąztma samorządowe, w części wywołane alergiczną reakcją na skrajnie scentralizowane (w pewnych przypadkach: totalitarne) państwo, chęcią przyspieszenia rozwoju przez zwiększenie lokalnej przedsiębiorczości, a w części - poczuciem krzywdy. Nie bez znaczenia jest tu również ideologia Europy regionów. W znacznym stopniu wtórnie wyodrębniające się regiony pokrywają się z podziałem na dawne wielkie krainy historyczne. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy powody skłaniające do odnowienia się dawnych podziałów kumulują się. W Polsce tak stało się w przypadku Górnego Śląska i, choć w mniejszym stopniu, Wielkopolski³.

Znamienne jest jednak, że współcześni młodzi Polacy, jak wynika z badań przeprowadzonych przez Ewę Nowicką, identyfikację regionalną wybierają prawie pięciokrotnie rzadziej niż identyfikację ogólnonarodową⁴.

Przypadek Górnego Śląska przyciąga uwagę z kilku powodów. Przede wszystkim nazwa regionalna „Górny Śląsk” istnieje już od XV wieku, a regionalne opcje samorządowe mają tu tradycję międzywojenną (1920, Statut organiczny, który „nadaje tej części Rzplitej nie tylko samorząd, ale również i bardzo szeroko zakreśloną autonomię”; 1922, Konwencja Górnośląska). Po drugie, zdaniem wielu badaczy, „na Górnym Śląsku poczucie przynależności lokalnej, terytorialnej jest często silniejsze niż poczucie przynależności narodowej”⁵. Po trzecie, region wewnętrznie podzielony jest na pięć „krain kulturowych”, z których trzy przechowały do dziś żywą rodzimą kulturę, noszącą ślady dawnych podziałów zaborowych (austriackich, niemieckich, rosyjskich) i odmiennej przynależności państwowej w międzywojniu (polska część wschodnia Górnego Śląska i niemiecka część zachodnia). Po czwarte, choć jest to tylko 2,1% terytorium Polski, to jednak mieszka tu 10,5% ludności kraju, istnieje 15% polskich zakładów przemysłowych, wydobywa się 98% węgla kamiennego, wytapia 50% stali, produkuje 47% wyrobów walcowanych i 100% cynku i ołowiu. Choć w początkach lat osiemdziesiątych XX wieku wytwarzano tu 25% polskiego dochodu narodowego i 20% całego eksportu,

101

1

   Na co zwrócił uwagę m.in. J. Chlebowczyk w książce Procesy narodolwór-czewe Wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu, Warszawa 1975, rozdz. III, s. 113-172, oraz w studium Obszary pogranicza jązykowo-narodowego we Wschodniej Europie Środkowej w XVIII—XX w. Problem ich specyfiki rozwojowej [w:] W. Zieliński (red.), Z problemów integracji społeczno-politycznej na Górnym Śląsku przed U wojną światową, Katowice 1980.

2

   Informacje ilościowe na ten temat prezentuje mdn. artykuł J. Tomaszewskiego Internationa! Migrations Connacted with t/ie National Conjlict.s in «. -Central Europę in the First Haf of the XXth Century, „Acta SIavica Japonica” 1991, Vol. IX. Przekład polski tego artykułu w kwartalniku „Przegląd Polonijny” 1993, z. 1-2.

3

   Interesującą analizę tego problemu zawiera B. Jałowieckiego Kwestia regionalna, „Studia Socjologiczne" 1992, nr 1-2, s. 43-62. Zob. także J. Sługocki, Traditions and Perspectives of Regionalism in Poland, „Plural Societies” 1991, Vol. XXI, No. 1-2, s. 29-36.

4

   E. Nowicka, Miejsce polskości w tożsamości społecznej młodych Polaków [w:] E. Skolnicka-IHasicwicz, Dylematy europejskiej tożsamości, Studia Fundacji „Polska w Europie”, Warszawa 1992, s. 47. Odmiennego zdania był premier Jan Krzysztof Bielecki, który w r. 1991 twierdził, iż. „Polska już jutro może podzielić się na Mazowsze, Wielkopolską, Górny i Dolny Śląsk”.

5

   K. Wódz, J. Wódz, Między partykularyzmem a uniwersalizmem. Dylemat świadomości europejskiej na Górnym Śląsku [w:] E. Skotnicka-Illasiewicz, Dylematy europejskiej tożsamości, s. 37.