23602 SNB13962

212

sprawność i wysoka kultura, pożądana efektywność, innowacyjność, poszanowanie i możliwie maksymalne spożytkowanie wyników, a także pozytywna motywacja, systematyczność, wytrwałość, dodatnia atmosfera. Urzeczywistnianie tego rodzaju wartości w trakcie pracy prowadzi do ich internalizacji przez jej realizatorów

—    wychowanków i kształtowania w nich wielorakich, pożądanych dyspozycji osobowościowych, co w sumie składa się na wychowawcze funkcje właściwie rozumianej pracy. Są one od dawna dostrzegane i w różnym stopniu osiągane w szerokiej praktyce wychowawczej, a zwłaszcza w opiece zakładowej, czego dobitnym przykładem może być w pełni rozwinięta i pomyślnie zrealizowana koncepcja wychowania przez pracę A. Makarenki.

Trzecią grupą zadań — wypływających również ze wspomnianej zasady aktywności wychowanka w procesie wychowania, a także z potrzeb samodzielności, samorealizacji i sensu życia — jest współrządzenie i współgospodarzenie wychowanków w ich „domu”. Oznacza to rezygnacje z postulowania „samorządu" i „samorządności”, z którymi związane są aktualnie wymagające wyjaśnień i zastrzeżeń wieloznaczności i deformacje, wniesione przez różne zawiłości życia społecznego i które nawet w swej wolnej od obciążeń postaci nie są dostatecznie adekwatne do charakteru placówek opiekuńczych, przez co „grzeszą” na tym gruncie brakiem realizmu pedagogicznego. Natomiast postulat współrządzenia i współgospodarzenia wychowanków jest w miarę klarowny, wolny od obciążeń, a równocześnie w pełni odpowiadający specyficznym właściwościom tego typu placówek. Te bowiem formy aktywności uwzględniają — wynikające z wymagań stosunku opiekuńczego — czynne (bezpośrednie lub pośrednie) uczestnictwo opiekuna-wychowawcy we wszelkich znaczących przejawach życia i działalności placówki przy partnerskim współudziale wychowanków, na miarę ich poziomu rozwoju i możliwości. Chodzi tu przede wszystkim o współudział w takich przedsięwzięciach, jak:

—    inicjowanie wielorakich pozytywnych poczynań,

—    podejmowanie decyzji dotyczących ich bezpośrednio lub pośrednio,

—    planowanie zadań realizujących cele opiekuńczo-wychowawcze,

—    organizowanie różnych form życia i działalności,

—    pozyskiwanie środków i wykonywanie zadań służących ich indywidualnym i wspólnym potrzebom,

—    kontrolowanie i ocenianie realizacji planowanych zadań oraz stanu różnych odcinków życia i działalności.

Nie ulega wątpliwości, że taka partycypacja leży w dobrze pojętym interesie wychowanków, wychowawców, całości placówki i społeczeństwa i ma dużą wartość wychowawczą.

Nadawanie układom opiekuńczym właściwości środowiska wychowawczego, to jest środowiska złożonego z systemu zróżnicowanych bodźców osobotwórczych

Ch przez wprowadzane tam celowo mechanizmy socjalizacyjne, stano-_£i««⁰"'^a^ _a zarazem ostatnią niezbędną tu do zasygnalizowania grupę zadań *' ^ących Z prawideł i charakteru wychowania i socjalizacji. U podstaw ^#,plrikwize wszech miar uzasadniona teza, że wychowanie mające atrybuty ** _{a w}jęc: wielostronne, ciągłe, zobiektywizowane, wykraczające daleko ^;1!‘ j^żpośrednie oddziaływanie jego podmiotu na przedmiot „twarzą w twarz” ■^'tuBczne, dokonuje się przede wszystkim w sposób pośredni, poprzez będące .nosicielami” treści, formy życia i aktywności wychowanka oraz dyspozycje ^Powościowe wychowawcy. Tam zatem mogą zawierać się głównie te mechanicy. Możliwie pełna ich aktualizacja i stałe podtrzymywanie istnienia zapewnia wywieranie przez nie wielostronnych, korzystnych i ciągłych wpływów na osobowość wychowanka, składających się w sumie na wychowanie pośrednie — wyrywanie przez układ wartości pośrednich, zawartych w:

—    grupach wychowawczych, jako kontrola społeczna,

—    określonych modelach konsumpcji,

—    opiece starszych i silniejszych nad młodszymi i słabszymi,

—    różnych formach i poziomach samoobsługi,

—    działalności produkcyjno-gospodarczej,

—    działalności poznawczej, a w tym głównie w nauce szkolnej,

—    różnych formach spędzania czasu wolnego,

—    pełnionych wielorakich rolach społecznych: opiekuna, ucznia itd.,

—    naśladownictwie i identyfikacji dyspozycji osobowościowych wychowawcy,

—    tworzonych dobrych tradycjach dotyczących form i norm życia.

Te cztery grupy celów, założeń i zadań składają się w sumie na wychowanie pośrednie. W porównaniu z tym repertuar zadań drugiego rodzaju, tj. oddziaływań wychowawczych bezpośrednich jest — ze względu na samą naturę wychowania — nader skromny i odgrywa raczej rolę wspomagającą i scalającą różne formy i elementy wychowania pośredniego, a sprowadza się do operowania słowem i sugestywnym przykładem osobistym wychowawcy.

Część czwarta planu ujmuje przedsięwzięcia mające na celu postępujące doskonalenie życia i działalności placówki¹⁹ (układu) tak, żeby zbliżać je w miarę potencjalnych i realnych możliwości do przyjętego model u-wzorca. Doskonalenie to stanowi bowiem podstawową funkcję kierowania układami społecznymi w ogóle, spełniania obiektywnych wymagań wynikających z uwarunkowań rozwoju, zastoju i regresu układów społecznych, implikujących między innymi banalną już dziś tezę, że pozostawanie w miejscu jest cofaniem się. Stąd też wynika

i9 Szerzej o tego rodzaju doskonaleniu traktuje S. Nowaczyk w artykule pt. Doskonalenie pracy opiekuńczo-wychowawczej i tworzenie efektywnego zespołu pedagogicznego. (W:J Wprowadzenie do metodyki opieki i wychowania »• domu dziecka, pod red. Z. Dąbrowskiego, Warszawa 1985.