23683 ScanImage087

178 ¹

Ryc. 85. Fińskie krzesiwa, Finlandia (E. Kivikoski, 1973). 1 - KokcmSki-Lakkimilki, 2 Yanąja, 3 - Kaujiasala-Tiikala.

Ryc. 86. Różne typy fińskich igielników (L_A. Gohibicva, 1978).

prowincji kurhanów wydłużonych (VIII-IX w.) i z kurhanów Finów z nad Ładogi (X-XI w.). Typ. II, wyróżniający się pasmowatyrai zgrubieniami na tulejce, jest charakterystyczny dla Finów z nad Ładogi i Vesi z nad jeziora Białego w X w. (L.A. Gołubieva, 1973, s. 40, 41, ryc. 51, 26). Typ VI w trzech odmianach znany jest tylko z pochówków Finów z nad Ładogi złożonych w XII w.

lgielniki przystosowane do noszenia w pozycji poziomej zostały wypracowane w strefie nadbałtyckiej przez kowali fińskich lub skandynawskich. Najstarsze ich okazy datowane okresem wikińskim znane są w Szwecji, Norwegii, ale także w^r dolnym dorzeczu Dźwiny i na pobrzeżu Zatoki Fińskiej (L.A. Gołubieva, 1978, s. 202). Od X w. centrum ich wytwarzania znajdowało się w warsztatach kowalskich Finów z nad Ładogi. Tu wypracowano przeróżne ich odmiany i stąd rozprowadzano aż do XIV w. wśród Finów Zachodnich i Wołżańskich. Pojedyncze okazy znajdowane są na bardzo rozległym obszarze od Bałtyku po zachodnią Syberię i być może nic wszystkie pochodzą z fińskich warsztatów z nad Ładogi.

Szczególną pozycję w^rśród wyrobów kowali fińskich zajmowały noże żelazne, od wieków najbardziej uniwersalne i powszechnie używane narzędzie. Nóż Fiński charakteryzował się specjalnymi proporcjami, gdzie ostrze stanowiło od 40 do 80% długości, zaś reszta przypadała na bogato zdobioną rękojeść, najczęściej odlaną z brązu (ryc. 87). Jak do tej pory noże takie datowane na czasy między XII a XIV w., znane są z wyposażeń grobów Vodi, Iżory i Karelii z tym, że 45% wszystkich znalezisk pochodzi z terytorium wczesnośredniowiecznej Karelii (E.A. Rjabinin, 1989, s. 31). Żelazne noże z brązową zdobioną najczęściej stylizowanym roślinnym ornamentem rękojeścią, posiadały pochwy z brązu lub skórzane z brązowymi okuciami i stanowiły niemal wyłącznie wyposażenia pochówków kobiecych. Pochwy dla noży z rękojeściami kościanymi, drewnianymi i brązowymi, były kolejnym wyrobem rzemieślników zachodniofińskich, świadczącym o niedoścignionym kunszcie. Prototypy okutych brązem skórzanych pochew powstały najpewniej w środowisku Finów z nad Ładogi już w X w. i szybko znalazły naśladowców’ wśród rzemieślników liwskich, którzy wypracowali własną ich odmianę (E. Tónisson, 1974, tabl. XIX, 2). W XI w\ pochwy skórzane noży z inną stylistyką okuć brązowych, określaną jako motyw „wilczego zęba”, wychodziły z warsztatów Vodi i Iżory. Natomiast produkowane w warsztatach karelskich pochwy z okuciami brązowymi, zdobionymi stylizowanym ornamentem roślinnym, mają metrykę młodszą, bo odnoszoną najczęściej do Xn w. (ryc. 88).

W ciągu XII w. w każdej zachodniofińskicj prowincji ctnokulturow^rej (plemiennej), wytwarzano nieco inne pochwy noży żelaznych. Ich wspólną cechą był kształt i użyty surowiec (skóra, brąz lub skóra + brąz), natomiast różniły się sposobami wykonania i stylistyką zdobnictwa. (E.A. Rjabinin, 1989, s. 29 n). W środowisku zachodniofińskim noże żelazne w pochwach były nieodłącznym atrybutem każdej kobiety i prawic wszystkich mężczyzn, a powszechność ich występowania przetrwała do XV w.

Nie wcześniej niż w XI w. kowale fińscy robili na zamówienie specjalne srebrne przedmioty, będące symbolami pełnionych funkcji przywódczych w plemieniu, „ziemi”, wspólnocie i oddziałach zbrojnych. Były to plecione ze srebrnego drutu naszyjniki i przypinane do piersi tarczowate blachy (E. Tónisson, 1962, s. 236). Nawet te przedmioty robiono techniką