24659 skanuj0005

Rozdział 1. Naukowy sposób poszukiwania związków między zmiennymi. Rodzaje badań

Terminem zmienna określamy zarówno zmienne teoretyczne, jak i obserwacyjne, inaczej empiryczne. Badacze często określają swoje zmienne na różnym poziomie ogólności (np. agresywność, skłonność do udziału w bijatykach, wynik w kwestionariuszu mierzącym agresję). Brak standardowych operacjonalizacji zmiennych teoretycznych powoduje, że często badacze tworzą własne definicje (i operacj onalizacje). Po latach walki o definicje takich pojęć, jak inteligencja, motywacja czy osobowość, uznano, że są to pojęcia naturalne, których w sposób tradycyjny (przez podanie warunków koniecznych i wystarczających) zdefiniować się nie da. Nie sposób porównać wyników badań np. nad zależnościądobrostanu od inteligencji, jeżeli nie znamy operacjonalizacji zmiennych. Konsekwencją tego jest tendencja do formułowania hipotez w j ęzyku zmiennych empirycznych, a nie zmiennych teoretycznych. Spotkamy się więc często ze sformułowaniem „wpływ systemu nagradzania na wynik w teście”, choć można sądzić, że badacz jest w rzeczywistości zainteresowany funkcjonowaniem intelektualnym, a nie tylko wynikiem w konkretnym teście. Zalecane jest jednak formułowanie hipotez w terminach nieobserwowalnych zmiennych teoretycznych z równoczesnym wskazywaniem operacjonalizacji, czyli sposobu budowania zmiennych empirycznych (czytaj: związków wskaźników ze zmiennymi teoretycznymi).

Nie sposób przecenić roli teorii w badaniach naukowych. W tym podręczniku poświęconym analizie danych jest ona pominięta, ale zakładamy, że Czytelnik zapozna się z literaturą metodologiczną [1, 5,19].

Badania korelacyjne

Jeżeli badamy związek między dwiema zmiennymi, np. poziomem stresu egzaminacyjnego a wynikiem w teście, to może się okazać, źe jest on:

1.    pozytywny (współczynnik korelacji między dwiema zmiennymi ilościowymi — omówiony w rozdziale 8. — jest dodatni: patrz rysunek 1.1), co oznacza (jeżeli jest istotny statystycznie), że im wyższy poziom stresu, tym wyższy wynik w teście

lub

2.    negatywny (ujemny - patrz rysunek 1.2), co oznacza (jeżeli jest istotny statystycznie), że im wyższy poziom stresu, tym niższy wynik w teście.

Jeżeli związek między poziomem stresu a sprawnością intelektualną jest krzywoliniowy, współczynnik korelacji liniowej może wynieść zero, co przez początkujących badaczy bywa błędnie interpretowane jako brak związku (patrz rysunek 1.3), a oznacza jedynie brak związku liniowego.

Badania, w których obserwujemy jedynie współwystępowanie zmiennych nazywane są badaniami korelacyjnymi.

Każda osoba biorąca udział w badaniu jest przedstawiona jako punkt, którego pierwsza współrzędna (X) odpowiada jej poziomowi stresu,: natomiast druga współrzędna (Y) jej wynikowi w teście.

STFES'

Rysunek 1.1. Przykład pozytywnego (dodatniego) liniowego związku między poziomem stresu a sprawnością intelektualną (współczynnik korelacji wynosi 0,77)

Y

STRESI

Rysunek 1.2. Przykład negatywnego (ujemnego) liniowego związku między poziomem stresu a sprawnością intelektualną (współczynnik korelacji wynosi -0,80)

Y

Rysunek 1.3. Przykład krzywoliniowego związku między poziomem stresu a spraw-nościąintelektualną (współczynnik korelacji wynosi 0,05)

21