37582 skanuj0007

Rozdział I. Naukowy sposób poszukiwania związków między zmiennymi. Rodzaje badań

W eksperymencie możemy obserwować zachowanie dziecka w pokoju z zabawkami po obejrzeniu „niebezpiecznego” filmu i porównywać je z zachowaniami dzieci, które oglądały „bezpieczny” film. Potrzebne będą skale, na których obserwatorzy (określani jako sędziowie kompetentni) będą oceniać zachowanie dzieci.

Operacjonalizacja zmiennych teoretycznych jest podstawowym i bardzo trudnym krokiem, ponieważ w naukach społecznych brak jest standardowych procedur. Dla bardzo wielu zmiennych teoretycznych, takich jak: poczucie winy, niepokój, poczucie własnej godności czy agresja, nie ma jednej, „prawdziwej” operacjo-nalizacji. Prowadzi to do problemów w porównywaniu wyników badań, które na poziomie teoretycznym dotyczą tej samej zależności, ale w praktyce wykorzystują zupełnie inne operacjonalizacje zmiennych. Dzieje się tak dlatego, że operacjonalizacja jest ściśle związana z kontekstem eksperymentu. Nie możemy stosować tego samego filmu, badając dzieci i młodzież. Inaczej też musimy zoperacjonalizować agresywność zachowania u dzieci i młodzieży. Podobnie jest w badaniach korelacyjnych. O inne pogramy będziemy pytać dzieci, o inne młodzież.

Warto zauważyć, że o ile w badaniach eksperymentalnych zmienna niezależna, którą manipulujemy, jest wyznaczona jednoznacznie, to w badaniach korelacyjnych role zmiennych możemy łatwo odwrócić. Możemy sądzić, źe to agresywność dzieci wpływa na wybór programów telewizyjnych, a więc jest zmienną niezależną, od której zależy ilość oglądanej w telewizji przemocy (zmienna zależna). Należałoby więc fpftik w badaniach korelacyjnych zrezygnować z używania terminologii „zmienna nieza-leżna - zmienna zależna”, zastępując określenia „niezależna” przez wyj aśniająca, WeS „zależna" przez wyjaśniana. Zgodnie z umową społeczną używamy jednak pojęć „zmienna niezależna” i „zależna", także w badaniach korelacyjnych.

Porównanie badań eksperymentalnych i korelacyjnych

Powtórzmy:

Pierwszym krokiem jest sformułowanie naszego ogólnego zainteresowania problemem w postaci konkretnego pytania badawczego uj ętego j ako zależność między zmiennymi teoretycznymi. Następnym krokiem jest znalezienie sytuacji, w których możemy zaobserwować interesujące nas zjawisko. Jeśli jesteśmy zainteresowani wpływem sposobu odżywiania na samopoczucie, powinniśmy określić typy diet, które majątę różnicę w zakresie samopoczucia powodować. W przypadku pewnych pytań musimy poczekać na zaistnienie okoliczności umożliwiających obserwację. Psychologowie społeczni, którzy chcą studiować ludzkie reakcje na klęski żywiołowe, zmuszeni są „czekać na”: powódź, tornado, trzęsienie ziemi lub inne nieszczęścia. Analogicznie astronomowie oczekują na zbliżenie się komety do Ziemi, aby dokonać swoich obserwacji.

Eksperyment różni się od innych typów naukowych dociekań tym, że zamiast czekać na zaistnienie interesujących nas wydarzeń naturalnych, eksperymentator kreuje warunki potrzebne do obserwacji. Ma to dwie podstawowe zalety:

Po pierwsze, konstruowanie sytuacji eksperymentalnej pozwala na uwypuklenie najważniejszych elementów i pominięcie czynników nieistotnych. Na przykład w badaniu ZIELONA HERBATA sytuację eksperymentalną można zaaranżować w taki sposób, że jedni badani piją zieloną herbatę na czczo, podczas gdy druga grupa pije na czczo czarną herbatę. W codziennym życiu wpływ herbaty mógłby być modyfikowany np. przez rodzaj spożywanego śniadania.

Po drugie, eksperymentator może kontrolować i systematycznie zmieniać warunki, aby zbadać dokładnie tę samą sytuację zawierającą lub nie pewne elementy (np. herbata na czczo, herbata po obiedzie). Gdyby badacz chciał zastosować nie-eksperymentalny schemat badania, musiałby znaleźć „naturalne” grupy pijące herbatę różnego rodzaju. Ludzie pijący herbatę niej ednakowych rodzajów mogą się różnić pod wieloma względami. Znalezienie dwóch grup, które są podobne do siebie pod wszystkimi względami (dieta, aktywność, ciśnienie krwi) z wyjątkiem jednego interesującego badacza czynnika, jest bardzo trudne, jeżeli nie niemożliwe. Co ważniejsze, eksperymentator ma możliwość decydowania o tym, które osoby będąprzydzie-lone do danych warunków eksperymentalnych. W naturalnych warunkach ludzie wybierają grupy (herbatą) w zależności od swoich preferencji. Dbający o zdrowie mogą wybierać zieloną herbatę, nie zważając na jej smak, inni natomiast lubią słodką, czarną herbatę z cytryną. W eksperymencie_;Iosowo przydzielamy badanych do poszczególnych grup. Jeżeli badani w grupie pijącej zieloną herbatę popełniali o wiele mniej błędów w żmudnych zadaniach rachunkowych, eksperymentator wiedział, że był to efekt wypicia zielonej herbaty, a nie preferencji czy uzdolnień badanych. Wyniki eksperymentu, w odróżnieniu od innych procedur badawczych, dają solidną podstawą do formułowania wniosków o przyczynowości.

Eksperyment, choć jest najlepszą, to nie jedyną metodą odpowiadania na interesujące nas pytania i czasami wybieramy inny schemat badawczy [1, 5, 6,15,19]. Są trzy powody, które mogą skłonić nas do prowadzenia badań nieeksperymentalnych.

Pierwszym może być brak zainteresowania przyczyną danego zjawiska. Badacz chce, na przykład, przewidzieć, kto zwycięży w następnych wyborach prezydenckich i nie interesuje go, dlaczego jeden kandydat jest bardziej popularny niż inny, lub też pragnie po prostu wykazać występowanie jakiegoś uniwersalnego zjawiska, takiego jak niezależność ekspresji mimicznej od kultury czy skłonność do przeceniania powszechności naszych gustów i zachowań (efekt fałszywej powszechności). W przypadku pytań badawczych, które nie dotyczą przyczyn danego zjawiska eksperyment nie jest nieodzowny, chociaż może być przydatny.

Drugim powodem prowadzenia badań nieeksperymentalnych jest to, że pewne sytuacje w warunkach eksperymentu mogą okazać się nieetyczne lub niemożliwe do zaaranżowania. Jeżeli chcemy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego małżeństwa niepodobnych do siebie ludzi częściej kończą się rozwodem niż małżeństwa ludzi podobnych, musimy zbadać tę kwestię meeksperymentalrde. Nie możemy bowiem dla potrzeb eksperymentu skłonić stu kobiet do poślubienia mężczyzn podobnych do nich i stu innych kobiet - do poślubienia mężczyzn zupełnie odmiennych.

Trzecim powodem, dla którego badacze podejmują badania nieeksperymental-ne jest to, że ich rezultaty mogą poprzedzać lub uzupełniać wnioski z prac ekspery-    2*