23068 ScanImage069

143

ziemi vodskiej, ziemia karelska podobnie jak iżorska nigdy nie były kolonizowane przez ruskich osadników nawet po formalnym przyłączeniu tych ziem do Państwa Nowogrodzkiego. Pojedynczy przybysze ruscy pozostawali w punktach wojcnno-administracyjnych lub handlowo-rzcmieślniczych Pozwalało to Karclom i Iżorom niemal do XVI w. zachować wewnętrzną jednolitość etniczną ludności, własne prawodawstwo, władzę zwierzchnia i wojsko. Zajmując bardzo atrakcyjne z punktu widzenia potrzeb szlaka wymiany dalekosiężnej terytorium Karelowie z jednej strony musieli zbudować silne i dobrze uzbrojone formacje wojenne, z drugiej utrzymywać, kontrolować i czerpać odpowiednie profity z handlu między wschodem a zachodem XL1 w. to okres ciągłych starć między Skandynawami a Państwem Nowogrodzkim o hegemonię nad Zatoką Fińską i jeziorem Ładoga. Szwedzi przy tym czuli się wyzuci z własnego dziedzictwa nad Ładogą i podejmowali odpowiednie działania by tam wrócić. Stąd wielokrotne próby przeciągnięcia na swoją stronę zachodniofińskich formacji politycznych lub ich zbrojnego podporządkowania. Nie wszystkie z tych akcji zostały odnotowane w źródłach pisanych. Sagi skandynawskie wspominają dwie zbrojne wyprawy Karelów wzdłuż północnych brzegów Zatoki Fińskiej, wspomaganych przez lżorów i Wożan, z których podjęta w 1178 r. osiągnęła terytoria plemienne Suomi, zaś druga w 1187 r. dotarła do jeziora Malar w Szwecji (H. Kirkincn, 1963, s. 68-70). W tym czasie jednak sytuacja była już bardziej skomplikowana i wiązała się z uruchomioną aktywnością Kościoła Chrześcijańskiego w celu nawracania pogan nad Bałtykiem. Zagrożeni od strony wiary Karelowie, Iżorowie i Wożanie weszli w sojusz z Państwem Nowogrodzkim, którego przywódcom obojętne były sprawy duchowe sojuszników. W XIII w. liczba zanotowanych w kronikach starć między Skandynawami, wspomaganymi przez krucjaty chrześcijańskie a Państwem Nowogrodzkim i jego fińskimi sojusznikami jest duża, w praktyce zapewne było ich znacznie więcej. W efekcie Szwedzi w 1293 r. zbudowali na ziemi karelskiej twierdzę w Wyborgu.zaś w dwa lata później opanowali ujście Wuoksy wraz z karelską twierdzą Kiakisalmi (Kckisalmi), szw. Kekes-holm, rus. Koreła (E.A. Rydzevskaja. 1970, s. 112). Po wielu walkach władców nowogrodzkich ze Szwedami, przy aktywnym uczestnictwie zbrojnym Karelczyków, zawarte porozumienie dzielące domeny osadnicze Karelów na strefy wpływów dokonało ostatecznego j rozbicia wczesnośredniowiecznej struktury polityczno-tcrytorialnej tego ludu Wspomniana tylko raz w kronice ruskiej Ves’ identyfikowana jest z fi-nojęzycznymi myśliwymi tajgowej strefy lasów, którzy w IX w. w wyniku aktywnego uczestnictwa w handlu dalekosiężnym, organizowanym prze: Skandynawów, stworzyli własne struktury tcrytorialno-politycznc z wyraźnymi ugrupowaniami skupień osadniczych. W okresie między VI a X*‘ skupienia te rejestruje się w całym dorzeczu Msty i Mołogi jako wschodnio ugrupowanie prowincji etnokulturowej sopek. Przekształcenia osadnicze w tym rejonie nastąpiły z chwilą aktywizacji szlaku wodnego wiodącego ofl Ładogi rzeką Sjaś i jej dopływami związanymi w system rzeczny z układem i rzek Ćagoda, Mołoga, Wołga (ryc. 59 B.). Jak można wnioskować na podstawie badań archeologicznych znaczące centrum osadnictwa fińskiego powstało w sytemic połączeń rzecznych Andoma - Kołp - Seks na. Drugie skupienie wykształciło się w rejonie południowego zlewiska jeziora Białego (A.E. Leontiev, 1986, s. 5). Bardzo aktywnie wykorzystywany, zwłaszcza w XI i XII w. szlak wodny wiodący od jeziora Ładoga rzeką Świr do jeziora Onega i dalej przez jezioro Białe i Śeksnę do Wołgi omijał trasę Wołchowem kontrolowaną przez władców Nowogrodu. Był on dogodny zwłaszcza dla kupców z Bułgarii Nadkamskiej przybywających tu po futra i skóry. Wskazuje na to ilość wzmianek o ludzie Vcsi spotykanych u arabskich podróżników i kupców (L.A. Gołubieva, 1973, s. 6-8). Najważniejszym centrum targowym było Biełoziero założone przez Skandynawów na brzegu Ścksny. Zgodnie z legendą ruską po przywołaniu Waregów osiadł w nim Sineus brat Ruryka „wraz z rodem swoim” (F. Sielicki, 1987, s. 27), co wskazuje, że rejon ten wrócił pod kontrolę Skandynawów.

Zapewne Ves nigdy nie przystąpiła do zorganizowania odpowiednich struktur polityczno-terytorialnych. Część ludności veskiej osiadła na stałe w funkcjonujących ówcześnie ośrodkach handlowo-rzemieślniczych porzucając półkoczowniczy tryb życia. Znakomita większość w tradycyjnej rodowej strukturze społecznej dostarczała do tych punktów zdobyte w- tajdze futra i skóry. Wobec braku zainteresowania tymi terenami ze strony osadników słowiańskich Vcś stanowiła jedyny element ludnościowy (N.A. Makarov, 1984, s. 11-14). X i XI w. były okresem wyraźnego wzrostu demograficznego i stopniowej stabilizacji fińskich Vcsów w osiedlach opuszczanych przez mężczyzn jedynie w sezonie polowań w głębi tajgi. Ta część Europy północno-wschodniej nie była interesująca dla słowiańskich osadników i dlatego aż do XII w. nie prowadzono tu planowej kolonizacji, pozostawiając ludności autochtonicznej swobodę w kształtowaniu oblicza kulturowego kraju, działaniach gospodarczych i budowaniu wiasnych struktur terytorialnych (E.A. Rjabinin, 1988, s. 132). Natomiast otwarta była dla fińskich, lapoń-skich i ugryjskich mieszkańców' tajgi swobodnie mogących zapewne penetrować rozległe przestrzenie i pozostawać w upatrzonych miejscach na stałe (V.V. Pimenov, 1965, s. 110 n; A.K. Matvicjcw\ 1969, s. 45). Nie ulega przy tym wątpliwości, że podstawowy trzon ludności tworzącej w LX-XI w. społeczność Vcsi wywodził się z populacji zachodniofińskiej prowincji sopek w dorzeczu Ścksny i Mołogi (l.V. Isłanova, 1987, s. 39) oraz z rejonu jezior taća, Voże i Białe (N.A. Makarov, 1986, s. 23 n), gdzie odnotowano skupienia osadnicze w 1 tysiącleciu.

Jak można się domyślać na podstawie zresztą skromnych danych źródłowych Ves Białozierska w X i XI w. związana była ze Skandynawami, którzy kontrolowali handel wzdłuż południowo-wschodniego odgałęzienia szlaku Ładoga - Wołga, odbierali daninę od ludności miejscowej i należny kontyngent udziału młodych Finów w wojennych formacjach. Reguły współżycia skandynawskich władców Białoziera z ludnością autochtoniczną były