26681 obraz0

opromieniowaną, drugi raz w takim samym ubiorze z aureolą nad głową, ale pieszo prowadzący za uzdę konia¹³⁰: w tej drugiej postaci nazwany jest dwakroć imieniem Heron Stibattos^1S7. Freski te pochodzą przypuszczalnie z II w. n.e.¹³³ W tym czasie Heron był zatem pojmowany w Tea-delfii jako bóstwo słoneczne (głowa otoczona promieniami i nimbem). Subattos to, jak się zdaje, transkrypcja egipskiego sptsbcl¹³⁰, imienia nadawanego Hoarusowi jako bóstwu opiekuńczemu dwudziestego nomo. Horus był także bogiem słonecznym (rozdz. II, 3) i jako taki utożsamiany był przez Greków z Apollinem ¹⁴°. O tym, że Heron był rzeczywiście identyfikowany z Horusem, świadczy jego imię wyryte z tyłu małego popiersia j z terakoty, przedstawiającego boga z głową sępa (a więc Horusa), w stroju wojownika¹⁴¹. Gdyby Heron był, jak to niektórzy przypuszczają ^ł42, Herosem trackim, czyli bogiem-jeźdźcem wprowadzonym do Egiptu przez Traków, których bardzo wielu służyło w kawalerii armii Ptolo-meuszów (zwłaszcza Ptolomeusza II)^I43, jego utożsamienie z bóstwem słonecznym, jakim był egipski Horus, potwierdzałoby pośrednio słoneczną naturę samego Herosa. Łatwiejszy do przyjęcia wydaje mi się pogląd, że Heros to sam Horus egipski o zasymilowanym imieniu¹⁴⁴; typ jeźdźca, obcy pierwotnej egipskiej koncepcji Horusa, mógłby mu być przekazany nie przez Herosa trackiego, lecz przez pokrewne bóstwa słoneczne Azji Mniejszej¹⁴⁵: na jednym z fresków w Pompei wyobrażony jest¹⁴⁶ obok Izydy (-Luny) młodzieńczy bóg na koniu, z nimbem i promieniami dokoła głowy, jak przystało bogu słonecznemu, i z dwusiecznym toporem, który jest wspólnym atrybutem bóstw theos Sozon, Hosios Dikaios i rozmaitych lokalnych „Apollinów” Lidii i Frygii (p. wyżej rozdz. XI, 1).

CELTOWIE 1. GALIJSKI BÓG O TRZECH GŁOWACH

Na wielu pomnikach z epoki rzymskiej, odkrytych na terenie Galii — od Belgii po Akwitanię — wyobrażony jest bóg o trzech głowach i czterech twarzach¹. Są to przeważnie stele, słupki wotywne i ołtarze zrobione wypukłorzeźbą. Głównym elementem figuralnym znacznej ilości słupków wotywnych, zwłaszcza odkrytych w okolicy Reims, jest potrójna głowa (fig. 43,45)². Na innych pomnikach wyobrażona jest cała postać o trzech głowach bądź sama (stele w Paryżu w Musee Carnavalet, fig. 42)³, bądź też w grupie, z dwojgiem innych bóstw (ołtarz z Beaune, CÓte d’Or, fig. 46⁴; ołtarz z Dennevy, Saóne-et-Loire, fig. 47 ⁵). Znane jest także kamienne popiersie trzygłowego boga o głowach rozdzielonych (z Condat, Dordogne, fig. 44)⁶. Pod względem ikonograficznym dadzą się rozróżnić dwa typy: jeden „luźny”, z trzema głowami czy też twarzami, mniej lub więcej oddzielonymi jedna od drugiej ⁷, i typ drugi, rzec można: „skoncentrowany”, z jedną głową i trzema twarzami przenikającymi częściowo jedna przez drugą, w ten sposób, że oczu jest w sumie czworo, gdyż każde z oczu twarzy środkowej przynależy też do jednej z twarzy bocznych (por. rozdz. VIII, fig. 20b) ⁹. Brązowy posążek odkryty w Savigny koło Autun (fig. 48)⁹, w pozycji siedzącej ze skrzyżowanymi nogami, ma jedną głowę, ale z dwiema maleńkimi twarzyczkami na czaszce, nad każdym uchem ¹⁰.

Jakiej jest natury, skąd się wywodzi ów galijski bóg o trzech głowach? Imię jego jest nam nie znane. W odróżnieniu od innych bóstw galijskich, których pomniki noszą imię wpisane obok wi-

183