26782 IMG�33 (2)

208

Studium HJ. Czai |

nych finałów utrzymanych w poetyce fragmentu oraz na tl tragediowych, katastroficznych zakończeń powieści polityczny¹ od Czyńskiego i Partii Budzyńskiego po Alkhadąra Chojeckiei ta formuła zakończenia ma określoną wymowę światopoglądoj¹ Zawiera się w niej bez wątpienia rodzaj dydaktycznego pokrzj pienia: jednoznaczność finału stanowi warunek pożądanej ki¹ równości ideologicznej (moralistycznej). Tylko do samej dydan tyki, do tendencyjności sprowadzać tego zagadnienia jednak niJ należy. Jednoznaczność zakończeń, uwalnianych co najwyżej od maniery epilogowych dopowiedzeń, właściwych powieściom ten¹ dencyjnym, pozostała przecież właściwością późniejszej powieś¹ realistycznej.¹¹⁹ Pozostała — jak się wydaje — na świadectw¹ ciągle aktualnej w powieściach realistycznych fascynacji prol blemami „długiego trwania". Ale mogła się stać literacką formuj łą mitu powrotu. Tego mitu, który w powieściach Sienkiewicza a potem Weyssenhoffa i Rodziewiczówny, bywa interpretowani w kategoriach antycywilizacyjnego eskapizmu: „zamiast uczyć się nieustannie, w każdym pokoleniu od nowa, w szkole narojj dowej klasyki, odprawiamy cykliczne wyprawy do antypodów kultury, aby z nich uroczyście wracać i tarzać się w gminnymi pyle"¹⁹⁰ Jeśli Korzeniowski w swoich najlepszych utworach,] w Krewnych zwłaszcza (ale i w Kollokacji, i w pewnym stopniu! w Spekulancie, Garbatym i Emerycie) od takiego eskapizmu] częściowo się uchronił dzięki przyjęciu ewolucyjnej perspektywy] ..długiego trwania”, to w utworach typu Wędrówek Oryginak j |!| ^częścią za górami jego realizm „rodzajowy” dość skutecz-l S dopomagał budowaniu tradycji złudzeń o możliwości ucieczki od wielkich problemów dziejowych.

^r ° ^SCHematACH fabularnych

Fabuły KorieniourgWi

egow tematycznych, uS?®® dałyby się pogrupować w kilka sze-mnym dwóch czy    samoistnie, bądź w splocie wza-

równoległych ciągów konstytuuj,

“^{1 Por}- A, Martui¹-.    - - 3H”¹ełsHO^H3gO^^Konstyt|

i«mu, b. na—iai zó^^ka;    ^J 1

⁽° ^,eii^acA^{h    1}    Pieści dojrzałego r

Kai?¹-    powieści, s T_4I-

^ł#8». •^kVr^1r'^tHca- ^cyt. za: A. Witkows

[„gtiBiua tt²"³"

wnadkoW^{4 1} konstrukcję jego powieści. Najczyściej występuje S romansowy (historie miłości, ralotów, flirtów). Na dru-2o miejscu pod względem frekwencyjnym trzeba umieści6 ^flikt sąsiedzki lub rodzinny na gruncie ujawniających się JJtoic w aspiracjach majątkowych, prestiżowych Itp. (Kollokacja. Wdowiec, Garbaty, Krewni). Oba szeregi miały w czasach Korzeniowskiego liczne zastosowania w powieściopisarstwie historycznym i bogatą tradycję w komedii obyczajowej. Jeszcze innym ueregiem fabularnym jest podróż w określonym celu (po naukę, po majątek, po żonę) lub ucieczka, niekiedy wyraźnie symboli— wjące dążenie do doskonałości moralnej (Wędrówki Oryginała, Garbaty). Pewną rolę odgrywają także szeregi anagnorystyczne (ujawnienie tajemnicy pochodzenia w Tadeuszu Bezimiennym, idemaskowanie podłych zamiarów łowcy posagowego w Spekulancie), Korzeniowski jednakże w tym typie fabuł raczej nie gustuje.    i

Pierwszy z szeregów fabularnych, tzn. historie romansowe, jest w gruncie rzeczy egzemplifikacją ,.figury fabularnej" pre-procesy sprawcze, w szczególności takiej ,,figury", < rej elementami są: cel działania jako wyjścia poza stan leniejący, seria operacji przezwyciężania przeszkód lub —— uży-Todorova — dokonywania « wymiaru¹, reali— ^ja (lub nierealizowanie) celu — czyli stworzenie sytuacji no— wej pozytywnej lub negatywnej^{2 121}.

i.Figura fabularna² osadzona jest — powiada Bartoszyhski -

-^ł Pewnym typie „matrycy fabularnej’¹. „Rola matrycy fabularnej jest w sytuacji odbioru schematu fabularnego zasadnicza, E^yż matryca owa rozumiana być musi jako część określonej tradycji literackiej. Jej znajomość (choćby zupełnie ogólnikowa) sprawia, że schemat fabularny, będący przedmiotem odbioru jest Wczytywany w jej ramach i staje się dzięki temu «schematem antycypującym¹, wskazującym kolejno, choć niejednoznacznie,

1

MwliiewiCTa i • fabuł próbowałem podać odwołując się do meto-rystyką tego szereg Morfolopii bajki W. Proppa, w szkicu pt. Romana dologicrnego    _fcacH romansowych w powieściopisarstwie polskim

W pomieści. '~L^zw_taniou>eoo ¹⁸³³—^J863> przekazanym do tomu prac okresu ^mi«^d1H?TłConferencji Teoretycznoliteracklej, odbytej w 1B77 roku

2

z Ogólnopolsk ie3    _ ___

3

w Kikole.

4

1¹1 K Bartoszvń.ski. O badaniach układów fabularnych, w pracy zbiór.: Pr    ™J^nlnaiczne współczesnego literaturoznawstwa. Pod red.

* t sfl^iń^kiSo. Kraków 1976, s. 188. Bliższą charakte-